công của mình trong vụ Tiên Lãng, với sự "phối hợp tác
chiến một cách rất hoàn hảo" của lề trái và lề phải,
theo cách nói của nhà báo Đoan Trang trong bài viết xúc động
về "<a
href="http://trangridiculous.blogspot.com/2011/12/giot-nuoc-mat-cua-le-phai.html">Giọt
nước mắt của lề phải</a>", nhà thơ Hoàng Hưng đã nhiệt
thành hi vọng về một nền "<a
href="http://anhbasam.wordpress.com/2012/02/12/713-truyen-thong-viet-nam-hau-tien-lang/#more-45070">truyền
thông Việt Nam hậu Tiên Lãng</a>" không còn sự đối lập
giữa lề trái và lề phải. Có người còn kì vọng rằng Tiên
Lãng với người tù Đoàn Văn Vươn báo hiệu một bước ngoặt
hay <a
href="http://tamnhin.net/Diemnhin/19133/Qua-do-cho-tu-do-bao-chi.html">một
bước quá độ cho tự do báo chí</a>.
Ba tháng sau Tiên Lãng, muốn biết truyền thông Việt Nam đang ở
đoạn quá độ nào trên hành trình đến tự do báo chí, chỉ
cần đọc toàn văn <a
href="http://vtc.vn/606-327794/yahoo-news/toan-van-bao-cao-danh-gia-cong-tac-bao-chi-2011.htm">báo
cáo đánh giá và định hướng của chính phủ</a> cũng như <a
href="http://vtc.vn/606-327795/yahoo-news/phat-bieu-cua-ong-le-hong-anh-tai-hoi-nghi-bao-chi.htm">phát
biểu chỉ đạo của Đảng</a> với báo chí trong Hội nghị Báo
chí Toàn quốc cuối tháng trước, trong đó những điểm bị coi
là sai phạm của báo chí trong vụ Tiên Lãng được đặc biệt
nhắc nhở. Muốn biết có thể xóa bỏ sự đối lập giữa
truyền thông nhà nước và truyền thông độc lập hay không,
chỉ cần lắng nghe sự im lặng hùng hồn của báo chí chính
thống về một người tù khác, blogger Điếu Cày Nguyễn Văn
Hải, trước khi có <a
href="http://nld.com.vn/20120414063020673p0c1019/blogger-dieu-cay-sap-ra-toa-vi-chong-pha-nha-nuoc.htm">thông
tin về phiên tòa</a> xử ông và các thành viên blog Câu Lạc bộ
Nhà báo Tự do sắp diễn ra.
Tôi xin giới thiệu <a
href="http://www.taz.de/Journalistin-ueber-Chinas-Medien/!74452/">bài
phỏng vấn đăng trên một tờ báo Đức</a> sau đây về báo
chí ở Trung Quốc. Sự giống nhau tới mức không thể hơn giữa
hai nước trong lĩnh vực này không làm chúng ta ngạc nhiên, bất
chấp những xung đột chủ quyền lãnh thổ.
Bà Nailene Chou Wiest là người Đài Loan, quốc tịch Pháp, từng
cộng tác với hãng thông tấn Reuters và tờ South China Morning
Post của Hong Kong, hiện là giáo sư thỉnh giảng về báo chí
tại Đại học Thanh Hoa, Bắc Kinh.
__________________
<strong>taz:</strong> <em>Thưa bà Chou, báo chí Trung Quốc đăng
đầy bài về các vụ bê bối tham nhũng, tai nạn hầm mỏ và
những vấn đề khác. Vậy là báo chí đã được tự do
hơn?</em>
<strong>Nailene Chou Wiest:</strong> Không. Nhưng trong thời gian qua,
truyền thông Trung Quốc đã học được một kĩ năng rất khôn
khéo là tỏ ra cởi mở. Nhìn kĩ hơn thì có thể thấy rõ, có
một số đề tài là được phép và những đề tài khác là
hoàn toàn cấm kị.
<em>Thông tin về tham nhũng thì được phép?</em>
Đúng thế, nhưng chỉ được phép thông tin về những vụ ở
cấp dưới. Lên cao hơn thì truyền thông chỉ được phép đưa
ra những vụ mà chính phủ đã bật đèn xanh trước. Nhưng như
thế không có nghĩa là nhà báo nào cũng được phép tìm hiểu
chuyện làm ăn của một lãnh đạo cao cấp, dù nhiều người
biết ông ấy có dính bùn. Một số ít tạp chí có thế lực
có thể mạnh tay hơn, nhưng cũng chỉ là mạnh tay hơn một
chút.
<em>Chế độ kiểm duyệt hiện nay ngặt hơn trước phải
không?</em>
Đúng như vậy. Tình hình đang tệ hơn trước. Chính sách xiết
chặt này bắt đầu từ cách đây bảy, tám năm. Thực ra chính
quyền không quá sợ rằng một vấn nạn lớn nào đó tại Trung
Quốc sẽ dẫn đến những cuộc nổi dậy như ở Ả-rập.
Điều khiến chính quyền lo ngại hơn nhiều là một trong vô
vàn các xung đột nhỏ hơn bỗng châm ngòi cho một đám cháy
lớn của sự bất mãn trong dân chúng. Vì thế mà chính quyền
theo dõi rất sít sao các thảo luận trên truyền thông và trên
mạng. Khi thấy một đề tài nào đó đã quá nóng, theo đánh
giá của họ, họ cho dẹp ngay lập tức. Chẳng hạn như vụ Lí
Cương[i].
<em>Là vụ người lái xe đâm chết một phụ nữ rồi tuyên bố
chẳng ai làm gì được anh ta vì bố anh ta là lãnh đạo cao
cấp tại địa phương?</em>
Vâng. Dư luận cực kì công phẫn và coi đó là điển hình cho
tình trạng lộng quyền. Chính quyền thả lỏng cho dân chúng
thảo luận trên báo chí và trên mạng một thời gian, nhưng bây
giờ thì xiết lại rồi. Bây giờ báo chí không được phép
đăng bài về vụ này nữa.
<em>Làm sao các tòa soạn biết được lúc nào không được phép
nữa?</em>
Kiểm duyệt trước thì không, bài vở trước khi đăng hay
trước khi đưa lên mạng không bị duyệt. Nhưng các biên tập
viên nhận chỉ thị – thường qua điện thoại – từ cơ quan
tuyên giáo, thỉnh thoảng họ phải đi họp giao ban. Một số
tờ báo dũng cảm hơn thì tìm cách đăng bài thật nhanh, trước
khi có chỉ thị. Họ biết rằng hãn hữu lắm thì chính quyền
mới bắt họ thu hồi những tờ báo đã phát hành, vì như thế
chỉ khiến dư luận càng quan tâm đến những nội dung nhạy
cảm.
<em>Như trò mèo vờn chuột.</em>
Các nhà báo Trung Quốc buộc phải chơi trò này, nếu muốn đưa
thông tin ra công luận. Một người quen của tôi là biên tập
viên kể rằng trong thời gian qua anh ấy đã phải viết "tự
kiểm điểm" nhiều đến mức bây giờ viết những bản nhận
lỗi như vậy thạo lắm, chỉ cần năm phút là xong. Đôi khi
các chỉ thị của tuyên giáo cũng khá thiện tâm, chẳng hạn
nhân "Tuần đọc sách" thì họ yêu cầu các tòa báo đăng
bài về những cuốn sách hay và về lợi ích của việc đọc
sách.
<em>Còn với internet thì sao?</em>
Chính quyền giám sát các cổng thông tin. Có một quy định là:
Nếu không chấp hành chỉ thị thì một cổng thông tin sẽ bị
treo 24 tiếng đồng hồ, không được cập nhật. Thế thì
thiệt hại khủng khiếp cho kinh doanh của cổng thông tin đó.
Còn với các microblog[ii] thì chính quyền lọc hết các từ khóa
khạy cảm. Biện pháp đó khá hữu hiệu, vì những người như
tôi và chắc khoảng 80 % người Trung Quốc không thạo kĩ thuật
lắm. Nhưng tất nhiên các sinh viên của tôi thì đều biết
cách vượt tường lửa Kim Thuẫn, nhiều người có trang riêng
trên Facebook, mặc dù Facebook bị chặn ở Trung Quốc.
<em>Thế nào là một tờ báo hay ở Trung Quốc?</em>
Đó là những tờ báo thông tin về những vụ việc được cả
nước quan tâm, mà không chỉ một lần. Không ít những tờ có
giá trị như thế. Chẳng hạn như vụ một cặp vợ chồng trẻ
xem băng porno tại nhà riêng của họ. Công an đã sục vào nhà
và tịch thu băng. Ai cũng quan tâm đến vụ đó và từ đấy
dẫn đến thảo luận về quyền riêng tư của công dân và
thẩm quyền của công an. Một trong những động cơ để dũng
cảm làm báo là tiền: Người đọc muốn bỏ ra đồng Nhân dân
tệ nhọc nhằn kiếm được để mua tờ báo có những bài
không giống các báo khác. Các tờ báo dũng cảm có nhiều
người đọc hơn, từ đó cũng có nhiều khách muốn đăng
quảng cáo hơn. Về mặt kinh doanh, như thế là thành công hơn,
nhưng cũng chỉ đến một giới hạn nhất định: Khi lợi
nhuận đã dồi dào thì các phương tiện truyền thông lại trở
về thận trọng hơn.
Bản tiếng Việt © 2012 pro&contra
____________________
[i] <a
href="http://vi.wikipedia.org/wiki/V%E1%BB%A5_tai_n%E1%BA%A1n_L%C3%BD_C%C6%B0%C6%A1ng">Vụ
tai nạn Lí Cương ngày 16.10.2010</a>
[ii] Microblog rất phổ biến tại Trung Quốc, đặc biệt tại
những cổng dịch vụ lớn như sina.com, sohu.com, qq.com…
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/12331), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét