Nẵng, và đọc được <a
href="http://sgtt.vn/Thoi-su/161718/Ch%C3%A1t-kh%E1%BB%A7-hay-ch%C3%A1t-x%C3%BAc-t%C3%A1c.html">bản
tin này</a>, tôi phải chạy về khách sạn ghi vài dòng gọi là
nhật kí trong một chuyến công tác xa. Tôi chú ý (hay nói đúng
hơn là "quan tâm") đến câu nói "<em>Tôi đã có hai bài báo
trên một tạp chí khoa học của Mỹ về pin nhiên liệu (quy
trình thứ hai của máy phát điện chạy bằng nước – PV)
nhưng tôi không tiết lộ tên của tạp chí đó đâu. Nếu cần
thì tôi sẽ gởi cho</em>". Đây là vấn đề mà tôi gọi là
văn hoá khoa học và đã bàn trong một bài trước đây.
Mấy tuần nay dư luận trong giới khoa học xôn xao về công
trình máy phát điện chạy bằng nước. Trước khi giới báo
chí chú ý đến công trình này, một diễn đàn trong giới khoa
học (dành cho những người từng tham gia viết bài cho kỉ yếu
Humboldt) đã râm ran bàn thảo về công trình này. Là người
ngoại đạo, người viết bài này chỉ đọc và ghi nhận ý
kiến của nhiều bạn trong chuyên ngành. Nói một cách khách
quan, tất cả các chuyên gia trong diễn đàn đều nghi ngờ (nếu
không muốn nói là không tin) tính khoa học của công trình.
Nhưng người ta cũng kiên nhẫn chờ giải thích của tác giả
công trình chứ không đưa ra những nhận xét trước công chúng.
Tuy nhiên, đến khi tác giả giải thích thì đồng loạt các
chuyên gia viết bài chỉ ra những chi tiết có thể nói là bất
hợp lí và phi khoa học trong công trình. Đến khi có cuộc họp
báo dưới sự chủ toạ của một vị nổi tiếng thì dư luận
càng quan tâm vì những tuyên bố và kết luận không mang tính
khoa học chút nào cả. Riêng người viết bài này cảm thấy
sốc khi đọc được phát biểu của tác giả cho rằng đã công
bố hai bài báo khoa học nhưng không chịu tiết lộ tên tập
san! Tôi thấy đây là một vấn đề về văn hoá khoa học mà
tôi có dịp đề cập trong cuốn sách "<a
href="http://www.nxbhcm.com.vn/Chi-tiet-sach/622/di-vao-nghien-cuu-khoa-hoc.aspx">Đi
vào nghiên cứu khoa học</a>" mới xuất bản vào tháng 12 qua
(và sắp tái bản trong tuần này).
Một trong những nét chính của văn hoá khoa học là minh bạch.
Nhà khoa học có nghĩa vụ phải công bố những kết quả nghiên
cứu kèm theo những phương pháp và cách tiếp cận vấn đề.
Diễn đàn để công bố thường là các tập san khoa học, nhưng
trong vài trường hợp cá biệt, cũng có thể là các hội nghị
khoa học. Không nói ra ở đây thì ai cũng biết rằng công bố
thành quả nghiên cứu trên những tập san khoa học là một cách
thức "trình làng" cho cộng đồng khoa học, để mọi người
có thể thẩm định giá trị của công trình nghiên cứu. Nhà
khoa học thường rất hăng hái "chào hàng" công trình của
mình, chứ hiếm thấy ai lại dấu diếm kết quả nghiên cứu.
Cố nhiên, cũng có trường hợp tác giả không chịu tiết lộ
phương pháp (vì họ sẽ đăng kí bản quyền sáng chế) nhưng
họ vẫn phải nói sơ qua về các chi tiết kĩ thuật quan trọng.
Dấu diếm hay không chịu công bố chi tiết thí nghiệm là một
điều rất ư phi khoa học.
Ý nghĩa của công bố nghiên cứu chẳng những là minh bạch mà
còn là một yêu cầu của nghiên cứu khoa học. Một trong những
yêu cầu của khoa học là tính tái thiết lập (repeatability).
Một công trình nghiên cứu mà đồng nghiệp khác không thể
lặp lại kết quả nghiên cứu trước thì không thể xem là khoa
học được (mà là pseudoscience – khoa học dỏm). Khi tác giả
công bố kết quả cùng với nhưng chi tiết về phương pháp là
tác giả muốn đồng nghiệp trên thế giới lặp lại những
kết quả đó bằng những phương pháp đó, nếu có điều
kiện. Chỉ khi nào kết quả đó được tái lập nhiều lần và
độc lập thì mới xem là tri thức khoa học được. Thái độ
không công bố kết quả và phương pháp nghiên cứu phải nói
là rất xa lạ trong khoa học, vì điều đó có khi phản ảnh
sự thiếu tự tin của nhà khoa học, hay công trình đó có
"vấn đề".
Thật là ngỡ ngàng khi biết tác giả nói rằng đã công bố
bài báo khoa học nhưng… không chịu tiết lộ tên tập san khoa
học! Thoạt đầu, tôi cứ tưởng phóng viên viết đùa cho vui,
nhưng hoá ra là một phát biểu đàng hoàng. Đã là tập san khoa
học, và nếu là tập san nghiêm chỉnh, thì chắc chắn phải có
trong danh mục của các thư mục như ISI hay tương tự. Nếu đã
công bố thì tên tác giả chắc chắn phải xuất hiện trong thư
mục. Vậy thì làm sao tác giả có thể thốt lên câu "nhưng
tôi không tiết lộ tên của tạp chí đó đâu"! Chỉ có
người chưa bao giờ công bố khoa học mới có thể nói như
thế. Dĩ nhiên, không loại trừ khả năng tác giả có lẽ lở
lời trong khi lúng túng vì bị phóng viên bao vây, nhưng nếu lở
lời thì thiết tưởng một câu đính chính cũng cần thiết.
Những độc giả của tập san là người đánh giá khách quan
nhất. Thật vậy, những tập san khoa học nghiêm chỉnh (để
phân biệt với những tập san "bậy bạ") thường là cơ quan
ngôn luận của một đoàn thể khoa học, và đại đa số độc
giả thường là những người trong chuyên ngành. Một số độc
giả này là những chuyên gia có kinh nghiệm cao có thể trong
lĩnh vực tác giả trình làng nghiên cứu của mình, và do đó,
chính họ là những người đánh giá đáng tin cậy nhất và
khách quan nhất. Những quan chức khoa học, cho dù với những
phẩm hàm cao chót vót, nếu không phải là chuyên gia trong chuyên
ngành thì không thể nào và không bao giờ là những người có
trình độ thẩm định khách quan. Nhưng trớ trêu thay, ở nước
ta lại có tình trạng những người không có chuyên môn trong
lĩnh vực quan tâm, không có thành tích khoa học trong chuyên
ngành, mà lại ngồi trong những hội đồng thẩm định công
trình khoa học của người khác!
Hệ quả của tình trạng "ngồi nhầm chỗ" là có những
phán xét có khi làm cho giới khoa học lắc đầu ngao ngán.
Chẳng hạn như sau khi nghe báo cáo của tác giả công trình (cứ
tạm cho là "công trình") "máy phát điện chạy bằng…
nước" trình bày [không đầy đủ], hội đồng đi đến kết
luận rằng đây là công trình quan trọng có giá trị bạc tỉ,
rồi đề nghị Nhà nước cung cấp kinh phí để nghiên cứu
tiếp. Kết luận này "bay trước mặt" ý kiến của các
chuyên gia trong chuyên ngành từng chỉ ra những mâu thuẫn và
tính "unbelievability" trong công trình đó! Thật khó tưởng
tượng có cơ quan nào có thể chi tiền cho một công trình
nghiên cứu mà chưa hình thành đến một bài báo khoa học.
Tiền từ mồ hôi nước mắt người dân, chứ đâu phải nước
lả hay lá cây mà phung phí như thế!
Khoa học là phải minh bạch và mang tính tái thiết lập. Đó
cũng là hai tiêu chuẩn của văn hoá khoa học. Khoa học thành
công là nhờ vào tính minh bạch, kế thừa, và tính tái thiết
lập. Một công trình nghiên cứu, cho dù là đẳng cấp Nobel,
thì vẫn phải công bố để đồng nghiệp thẩm định. Thật
ra, công trình càng quan trọng thì yêu cầu thẩm định càng cao.
Từ lúc khoa học hiện đại hình thành cho đến nay, không có
một nhà khoa học nào được trao giải thưởng như giải Nobel
mà chưa bao giờ công bố nghiên cứu của mình. Văn hoá khoa
học cũng chính là văn hoá công bố và minh bạch. Không thể
làm khoa học nghiêm túc mà không có văn hoá khoa học.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/11974), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét