này tại Nga, hãy đọc cuốn sách do hai giáo sư ở Mỹ viết,
đang được phát hành trong tháng này. Cuốn "<em><strong>Why
Nations Fail</strong></em>" (<em>Vì sao có những quốc gia thất
bại</em>)" của hai tác giả: <a
href="http://danluan.org/taxonomy/term/3387">Daron Acemoglu</a>, thuộc
Học viện Kỹ thuật Massachusetts (MIT) và James Robinson, thuộc
Đại học Harvard, là một tác phẩm cực kỳ tham vọng, trải
qua các giai đoạn lịch sử cũng như đi vòng quanh thế giới
để trả lời một câu hỏi rất lớn: Vì sao có một số
nước trở nên giàu có, trong khi các nước khác lại không.
Câu trả lời của họ chỉ bằng một từ, như Acemoglu đã
từng tóm tắt cho tôi, đó là "<em><strong>thể chế chính
trị</strong></em>". Hai ông Acemoglu và Robinson chia thế giới
thành nhóm quốc gia được quản trị bởi những định chế
"bao dung", và nhóm quốc gia còn lại bị cai trị bởi những
định chế "tước đoạt". Xã hội bao dung, tiên phong là
nước Anh cùng với cuộc Cách mạnh Vẻ Vang năm 1688, đã đem
lại sự phát triển bền vững và những phát minh công nghệ.
Những xã hội tước đoạt có thể đạt được sự thịnh
vượng trong giai đoạn nhất thời, nhưng do bị cai trị bởi
một nhóm nhỏ cầm quyền chỉ biết tư lợi, sức mạnh của
nền kinh tế sau cùng cũng đến hồi lụn bại.
Ông Acemoglu nhận định: "<em>Những xã hội [bao dung] thật sự
có sự phân chia quyền lực chính trị hợp lý hơn, trong khi
những xã hội khác lại không có. Đó là xã hội nơi giới tinh
hoa, tầng lớp giàu có thể làm những gì họ muốn, trong khi ở
những xã hội khác thì họ không thể</em>".
Đối với nhiều người trong chúng ta, đây là một kết luận
đáng hoan nghênh. Có lẽ đó cũng là điều hiển nhiên. Nhưng
Acemoglu chỉ ra rằng giới giáo sư, các nhà làm chính sách và
giới lãnh đạo doanh nghiệp thường đưa ra những quan điểm
hết sức khác biệt. Một bên cho rằng mọi vấn đề nằm ở
chỗ cần phải có được hỗn hợp các chính sách tăng trưởng
kinh tế và cơ chế kỹ trị đúng đắn. Theo lối tiếp cận
này, ngầm ẩn trong các "toa thuốc" của rất nhiều phái
đoàn IMF (Quỹ Tiền tệ Quốc tế), rằng nếu đất nước giàu
lên, những vấn đề khác sẽ được giải quyết đâu vào
đấy.
Một phiên bản của quan điểm này, đặc biệt trở nên thịnh
hành kể từ sau sự sụp đổ của Liên Xô, cho rằng vấn đề
mấu chốt là quyền tư hữu. Các nhà cải cách ở Warsaw, Moscow
và Bắc Kinh tin rằng, thiết lập được các quyền sở hữu,
thành công về kinh tế, xã hội tất yếu sẽ đến.
Thế nhưng Acemoglu và Robinson lập luận rằng, nếu một chế
độ tước đoạt lên nắm quyền, thì không có sự thịnh
vượng hay quyền tư hữu nào có thể cứu đất nước đó
khỏi kết cục suy tàn. Các học giả này tin rằng, nước Nga
ngày nay chính là một chế độ tước đoạt xứng đáng được
đưa vào sách giáo khoa, đó là những gì tạo nên cuộc bầu
cử vào tuần này, và những cuộc biểu tình phản đối đầy
bất ngờ trước đó, có ý nghĩa rất quan trọng.
Ông Acemoglu nhận xét: "<em>Nước Nga được cai trị bởi một
nhúm người hẹp hòi. Điều duy nhất khiến thể chế này tiếp
tục tồn tại là sự tăng vọt trong khai thác tài nguyên thiên
nhiên và kiểm soát truyền thông một cách tinh vi</em>".
Theo luận điểm của Acemoglu, tự bản chất của thịnh vượng
không dẫn đến tăng trưởng bền vững: "<em>Ả Rập Saudi có
thể đạt tăng trưởng rất nhiều, nhưng đó không phải là
sự tăng trưởng hợp lý. Nếu vét sạch dầu mỏ, Ả Rập Saudi
sẽ như một nước Châu Phi nghèo nàn mà thôi</em>".
Một lập luận mang tính quyết định mà Acemoglu và Robinson nêu
ra – và là điều các nhà cung cấp viện trợ nước ngoài cũng
như các nhà tư vấn chính sách thường hay bỏ qua – giới lãnh
đạo của những chế độ tước đoạt rất khôn ngoan khi không
công khai thi hành các chính sách kìm hãm tăng trưởng bền
vững. Họ không phải là đồ ngốc; họ chỉ đơn thuần dốc
tâm vào việc mưu cầu lợi ích cho riêng bản thân. Sự thiếu
hiểu biết chính là những người ngoài cuộc không nhận thức
rằng trong một chế độ tước đoạt, lợi ích của kẻ cai
trị và người bị trị không bao giờ đồng nhất.
Acemoglu tham chiếu trường hợp Tổng thống Hugo Chávez: "<em>Khi
bạn nghĩ về nhân vật nào đó như Chávez, bạn sẽ nhận thấy
mục tiêu của ông ấy không phải là giúp Venezuela giàu có lên.
Ông ta không để các thị trường vận hành bình thường, vì
mục đích của ông ấy là thứ khác</em>".
Khuôn khổ phân tích của Acemoglu và Robinson giúp làm sáng tỏ
một trong những điều dường như nghịch lý trong 12 tháng qua
– những người thuộc tầng lớp trung lưu sung túc lại xuống
đường tại thế giới Ả Rập, Ấn Độ và Nga để phản
đối chủ nghĩa tư bản thân hữu. Nếu bạn tin rằng tăng
trưởng kinh tế ngày nay là điều kiện đủ cho sự thịnh
vượng lâu dài, thì những người biểu tình giàu có này đúng
là những kẻ gây rối. Điều đó dẫn dắt giới quan sát nhận
diện những nỗi bức xúc nhẹ nhàng hơn, như tìm hiểu vấn
đề tôn trọng phẩm giá con người.
Nhưng Acemoglu và Robinson tin rằng sự tôn trọng phẩm giá con
người và thịnh vượng lâu dài có quan hệ mật thiết với
nhau. Những người phản kháng, vốn đặt yêu cầu về những
quyền chính trị lên trước mọi vấn đề khác, hoàn toàn
đúng; sự đồng thuận trong giới học thuật cho rằng, thật
sai lầm nếu người ta chỉ tập trung vào những chính sách kinh
tế đúng đắn.
Trong thời gian đầu của kỷ nguyên Putin, phương pháp của
Acemoglu và Robinson từng là quan điểm rất thiểu số. Gần
đây, vào năm 2008, trong một bài viết trên tạp chí Foreign
Affairs, hai học giả phương Tây có ảnh hưởng lớn này đã
đưa ra "<em>sự giải thích theo lẽ thông thường về hiện
tượng dân chúng hâm mộ Vladimir Putin</em>" như sau: "<em>Từ
năm 2000, dưới thời Putin, trật tự đã được tái lập, kinh
tế phát triển mạnh, tính theo mức bình quân, người dân Nga
có mức sống tốt hơn trước đây. Tuy tự do chính trị sụt
giảm, nhưng phát triển kinh tế lại đi lên. Putin có thể đã
kéo lùi những thành quả dân chủ, nhưng người ta nói đây là
những lễ vật hy sinh cần thiết trên bàn thờ ổn định và
tăng trưởng</em>".
Hai tác giả này đã phản bác mạnh mẽ: "<em>Lối nói thông
thường này hoàn toàn sai khi gần như hoàn toàn dựa trên mối
tương quan giả tạo giữa tăng trưởng và chế độ chuyên
quyền. Sự nổi lên của nền dân chủ Nga vào thập niên 1990
quả thực xảy ra đồng thời với sự tan vỡ của nhà nước
và kinh tế xuống dốc, nhưng nó không phải là nguyên nhân gây
ra hai hiện tượng nói trên. Ngược lại, sự tái xuất hiện
chế độ chuyên quyền tại Nga dưới trào Putin đã đồng hành
với tăng trưởng kinh tế, nhưng cũng không phải là nguyên nhân
tạo nên tăng trưởng (giá dầu tăng cao, sự phục hồi từ giai
đoạn chuyển tiếp ra khỏi chủ nghĩa cộng sản đã tạo ra
tăng trưởng, nói vậy mới đáng tin)</em>".
Hai tác giả cuốn sách đã kết luận bằng sự dự báo về
tương lai nước Nga hoàn toàn phù hợp trong khuôn khổ nghiên
cứu của họ, liên quan đến các định chế tước đoạt đối
lập với bao dung, và gán nhãn cho nước Nga trước đây của
Putin: "Điện Kremlin nói về việc tạo nên một Trung Quốc kế
tiếp, nhưng con đường của Nga có gì đó giống với Angola
nhiều hơn – một nhà nước lệ thuộc vào dầu mỏ hiện đang
phát triển nhờ giá dầu tăng cao, nhưng trong quá khứ sự tăng
trưởng đã gặp trục trặc khi giá dầu xuống thấp, giới
lãnh đạo có vẻ mải mê bám chặt lấy quyền lực nhằm kiểm
soát nguồn lợi từ dầu mỏ và tài nguyên khác thay, vì cung
cấp hàng hóa và dịch vụ công cộng cho người dân.
Acemoglu và Robinson tỏ ra quyết liệt với giới chuyên gia, quan
chức và doanh nhân phương Tây, những người mà theo họ, dễ
dàng bị giới lãnh đạo của các chế độ tước đoạt cám
dỗ, đặc biệt là những người được thụ hưởng sự thịnh
vượng nhất thời.
Nhưng bài viết trên tạp chí Foreign Affairs năm 2008 đã đánh
dấu một trường hợp ngoại lệ rất quan trọng. Một trong
những tác giả của bài chỉ trích cực sốc đối với chủ
nghĩa Putin là Michael A. McFaul, tân đại sứ Mỹ tại Moscow. Sự
bổ nhiệm này được nhiều người trong và ngoài nước Nga ca
ngợi vì đã tận dụng kỹ năng của một chuyên gia nổi tiếng
về Nga, có thể là một lý do để hy vọng về nước Nga hôm
nay.
<em><strong>Chrystia Freeland là biên tập viên toàn cầu của hãng
tin Reuters.</strong></em>
Nguồn: <a
href="http://www.nytimes.com/2012/03/02/world/europe/02iht-letter02.html?_r=2&src=rechp">The
New York Times</a>
Bản tiếng Việt © Ba Sàm 2012
Bản tiếng Việt © Nguyễn Tâm
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/11897), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét