ngày nào đó không xa, trong vòng một thập niên tới, Việt Nam
sẽ chuyển thành công từ thể chế độc quyền dưới sự lãnh
đạo toàn diện của Đảng CSVN sang dân chủ đa nguyên, với
nhà nước pháp quyền dựa trên tam quyền phân lập, với tự do
tư tưởng và ngôn luận, tự do hội họp và xã hội dân sự.
Khi đó, cái di sản kéo dài gần ba phần tư thế kỉ ở miền
Bắc và gần một nửa thế kỉ trên toàn quốc đó sẽ đặt
chế độ mới trước những thử thách nào?</em>
<strong>La Thành:</strong> Cái khó của câu trả lời không phải
là việc gọi tên những thử thách, chắc chắn đó là một danh
sách rất dài, mà là việc phân loại và phân cấp những thách
thức đó. Trong sơ đồ của tôi, thách thức lớn nhất, bao
trùm nhất sẽ đối diện với chính quyền hậu cộng sản
đầu tiên của nước Việt là sự điêu tàn của văn hoá. Mọi
thách thức khác đều là thành phần, là hệ luỵ của thách
thức này.
Ở phân cấp thứ nhất của bức tranh văn hoá tăm tối đó,
chúng ta sẽ quan sát thấy hai thành tố: sự mông muội của
luật pháp và sự nhem nhuốc của đạo đức. Là hai tiểu phạm
trù của văn hoá, luật pháp và đạo đức được tách bạch
theo cách thức chúng điều chỉnh các hành vi văn hoá của con
người: luật pháp điều chỉnh bằng ý thức về sự công
bằng và sự bất công, còn đạo đức thì điều chỉnh bằng
ý thức về cái tốt và cái xấu; những hành vi bất công sẽ
bị trừng phạt, còn những hành vi xấu xa sẽ bị chê cười.
Một khi sự bất công thì được bảo vệ, còn sự [đòi hỏi]
công bằng lại bị trừng trị; một khi người đứng đầu
chính quyền của cả nước công khai bao che những kẻ tẩu tán
hàng nghìn tỷ đồng tiền thuế của dân, trong khi lại sai tay
chân nhân danh công quyền đập phá nhà cửa và dựng án bỏ tù
người bất đồng chính kiến thì nền luật pháp đó là thứ
luật pháp của các băng đảng lục lâm thảo khấu. Một khi xã
hội vô cảm với cái đê tiện, dửng dưng với cái mã
thượng, lấy độ dày của ví tiền làm thước đo của thành
công, giản quy các mối quan hệ xã hội thành các tương tác
'có đi có lại', 'ông trao tiền, bà trao thịt' thì nền
đạo đức đó là thứ đạo đức của đĩ điếm. Những thách
thức này nghiêm trọng ở chỗ chúng bao trùm lên và thẩm thấu
vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Không đơn thuần
chỉ phải xây dựng lại hệ thống pháp luật về mặt văn
bản, một công việc vốn dĩ đồ sộ, chế độ mới còn phải
trao hiệu quả cho hệ thống đó để nhà nước của họ thực
sự là nhà nước pháp quyền. Việc khôi phục uy quyền cho các
giá trị đạo đức đã thất thế cũng đòi hỏi những nỗ
lực thành thật và bền bỉ.
Trong một tiêu chí phân cấp khác, lưu ý đến các lực lượng
xã hội của văn hoá, chúng ta hãy kì vọng rằng nền dân chủ
trong tương lai phải chủ yếu do giai cấp trung lưu với nòng
cốt là tầng lớp trí thức lĩnh xướng. Về nền tảng kinh
tế, lực lượng xã hội này bao gồm các doanh nhân vừa và
nhỏ, các nhà chuyên môn có thu nhập ổn định từ nghề
nghiệp của mình như học giả, kĩ sư, bác sĩ, văn sĩ, giới
công nghiệp biểu diễn – giải trí v.v., có địa vị kinh tế
trung gian giữa tầng lớp thượng lưu và quần chúng lao động.
Về xu hướng chính trị, họ được kì vọng là những người
có tư tưởng dân chủ triệt để và theo đuổi một chủ nghĩa
dân tộc ôn hoà. Về phẩm chất tinh thần, họ được trông
mong là những người có tư duy độc lập, thượng tôn chân lí
khách quan, bất khuất trước bạo quyền. Những đại diện
của họ cần phải chiếm đa số trong các thiết chế nhà
nước tương lai, đặc biệt là trong nhánh lập pháp. Nhưng vào
thời điểm này, một giai cấp trung lưu và tầng lớp trí thức
như thế thực sự chưa có, vì vậy thật khó để nói về giai
cấp và tầng lớp này sau mươi, mười lăm năm nữa. Nếu toà
nhà dân chủ tương lai được trông cậy vào những kiến trúc
sư và thợ xây như thế nhưng lực lượng này lại chưa thành
hình hoặc còn non yếu, thì đó là một thử thách vô cùng nan
giải.
Khi xét đến cấu trúc nội dung của văn hoá, tương ứng với
các lĩnh vực hoạt động của con người, nền văn hoá sẽ bao
gồm các địa hạt như chính trị, kinh tế, giáo dục – đào
tạo, v.v., và điểm hạnh kiểm của văn hoá sẽ được cộng
lại từ phẩm chất của các thành tố này.
Về chính trị, mặc dù Đảng Cộng sản đã phải từ giã
địa vị thống trị, nhưng con người, văn hoá chính trị,
đạo đức hành xử và tác phong làm việc của nó vẫn còn
đó, tạo nên một trong những thách thức thực tiễn lớn nhất
đối với công cuộc xây dựng chế độ mới. Hãy quan sát
nước Nga trong hơn hai mươi năm qua để thấy cái di sản toàn
trị kia đã đeo bám dai dẳng và cản trở dân chủ hoá đến
mức nào. Tôi đặc biệt lưu ý đến sức ì của của văn hoá
chính trị toàn trị. Ở Đông Á, trật tự Khổng giáo từ hàng
nghìn năm trước chính là một thứ chủ nghĩa xã hội phong
kiến, và sự hội ngộ giữa nó với chủ nghĩa Marx-Lenin tại
đây hồi đầu thế kỷ XX là một cuộc 'tri kỷ tương
phùng': chủ nghĩa xã hội hiện thực trong hơn nửa thế kỷ
qua ở Trung Quốc, Bắc Hàn, Việt Nam thực chất là sự thực
hành Khổng giáo dưới một hệ thống thuật ngữ mới. Một
phần tư thế kỉ sắp trôi qua từ các biến cố chính trị ở
Liên Xô cũ và Đông Âu, văn hoá là yếu tố chủ chốt đã
cầm chân được các đảng cộng sản Đông Á ở địa vị
cầm quyền. Vì vậy văn hoá vẫn sẽ là yếu tố chủ chốt
thách thức các nền dân chủ tương lai tại đây.
Về kinh tế, mặc dù Đảng Cộng sản đã đặt mục tiêu đưa
Việt Nam trở thành quốc gia phát triển vào năm 2020, tức là
chỉ sau 8 năm nữa, nhưng tôi tin chắc rằng vào thời điểm
đó, nền kinh tế nước Việt vẫn tiếp tục là một nền kinh
tế có cơ cấu thiên về xuất khẩu nông sản và những sản
phẩm có hàm lượng khoa học công nghệ thấp, công nghiệp vẫn
tiếp tục là một nền công nghiệp phục vụ ngoại bao
(outsourcing) cho các thương hiệu nước ngoài, có thể với quy
mô lớn hơn hiện nay, và thặng dư của toàn bộ nền kinh tế
vẫn dựa vào chính sách trả lương thấp cho tuyệt đại bộ
phận người lao động. Đơn giản là sơ đồ kinh tế này lâu
nay đã và đang phục vụ đắc lực lợi ích của các nhóm tài
phiệt kiêm đầu sỏ chính trị, mà thi thoảng truyền thông
chính thống chỉ định danh nhẹ nhàng là các 'nhóm lợi
ích', vốn là con cháu hay dây rợ của các gia đình quý tộc
cộng sản đã hoàn tất việc chuyển các tài sản nguyên thuộc
sở hữu toàn dân của thời kì xã hội chủ nghĩa kế hoạch
hoá vào tay chúng thông qua những cuộc cổ phần hoá mang đặc
trưng ăn cướp. Cho dù Đảng Cộng sản có thể phải từ bỏ
độc quyền chính trị vào đầu thập kỉ tới, sự tồn tại
của một thiểu số tài phiệt đỏ hùng mạnh về kinh tế và
phản động về chính trị sẽ là một thách thức trực tiếp
đối với các nhiệm vụ kinh tế của nền dân chủ còn non
trẻ, bao gồm việc tái cơ cấu nền kinh tế và [tái cơ cấu]
phân phối thu nhập.
Một thách thức kinh tế khác được dự báo sẽ là những
khoản nợ công khổng lồ mà nạn tham nhũng và sự thua lỗ
của các tập đoàn kinh tế quốc doanh – những kẻ sử dụng
và đánh cắp nhiều nhất các nguồn vốn vay mượn từ bên
ngoài – đang di chúc lại. Đồng thời, trong khi chính quyền
cộng sản thường xuyên rao giảng nhận thức về 'phát triển
bền vững' (sustainable development), sự bất lực và giả dối
của nó trong chiến lược văn hoá này đang để lại cho thế
hệ tương lai một môi trường sống dơ dáy và ngập ngụa phế
thải, các nguồn nước nhiễm độc và cạn kiệt, rừng và các
mỏ khoáng sản bị tàn phá, bị trộm cắp, bị cướp đoạt
hoặc bị bán tống bán tháo một cách man rợ và vô cảm.
Về giáo dục – đào tạo, sự cổ quái của một nền giáo
dục phản khai phóng phục vụ chính trị trong hơn nửa thế kỉ
sẽ đẩy đất nước vào tình trạng thiếu hụt trầm trọng
nhân lực chuyên nghiệp trong mọi lĩnh vực của đời sống. Có
thể hơi lạc đề một chút so với câu hỏi, nhưng tôi muốn
nói thêm rằng sự kém cỏi của nền giáo dục – đào tạo
nước nhà như hiện nay vừa là chỉ dấu, vừa là kết quả,
vừa là nguyên nhân của sự thiếu vắng một đội ngũ trí
thức xứng tầm. Một đội ngũ trí thức như thế đáng lẽ
đã được hình thành và kế tục nếu không có những cuộc
đàn áp và triệt hạ khốc liệt nhằm vào trí thức liên tục
trong các thập kỷ 50, 60 và 70 của thế kỷ trước. Trên thực
tế, số lượng những người có học hiện nay đông đảo hơn
gấp nhiều lần so với đội ngũ có học cách đây bốn, năm
chục năm, song tuyệt đại đa số họ không tương xứng với
danh từ 'trí thức'. Tôi được biết ở Đại học Harvard
đang có một chi bộ của Đảng Cộng sản Việt Nam, đảng viên
là các lưu học sinh Việt theo học tại đó; hàng năm, chi bộ
này vẫn liên tục kết nạp đảng viên mới. Đây quả là một
minh chứng đặc sắc cho chất khai phóng của giáo dục Mỹ. Tôi
tự hỏi trong số các Harvardian communist này, những ai rồi đây
sẽ nhanh chóng giấu nhẹm đi đảng tịch cộng sản của mình
để đầu quân cho nền dân chủ?
Trên đây, tôi chỉ điểm qua những thách thức lớn nhất, tất
định nhất đối với nền dân chủ hậu cộng sản đầu tiên.
Chung quy, mọi thách thức đều có tên gọi khái quát là văn
hoá.
<strong>Phạm Thị Hoài:</strong> <em>Theo anh, xã hội Việt Nam sẽ
cần bao nhiêu lâu để vượt qua di sản đó?</em>
<strong>La Thành:</strong> Tôi được thông báo một tin xấu và
một tin tốt. Tin xấu là, trong một diễn tiến thông thường,
chúng ta sẽ phải chờ đợi để một thế hệ được thay
thế, trung bình khoảng 25–30 năm. Tin tốt là một chiến lược
văn hoá đúng đắn có thể giúp rút ngắn quãng thời gian
chuyển trạng thái này.
Khi quan sát tiến trình dân chủ hoá diễn ra từ các bộ phận
của Liên Xô cũ cho đến Đông Đức cũ, tôi nhận xét thấy
quãng thời gian trễ đang đề cập tỉ lệ thuận với khoảng
cách đến đường biên giới địa lí của các nền dân chủ
truyền thống Tây phương. Đáng tiếc là nước Việt còn cách
xa đường biên giới ấy hơn cả nước Nga. Tuy nhiên, một
chiến lược văn hoá thông thái có thể giúp kéo 'đường
biên văn hoá' của các nền dân chủ cổ truyền lại gần
chúng ta, đẩy lùi sự 'câu giờ' của văn hoá toàn trị.
Tựu trung vẫn là văn hoá.
<strong>Phạm Thị Hoài:</strong><em> Anh có thấy những điểm sáng
hay truyền thống tốt đẹp nào từ cái di sản đó cần được
giữ gìn?</em>
<strong>La Thành:</strong> Câu trả lời của tôi chắc chắn là
'Không'.
Trong lịch sử tồn tại của Đảng Cộng sản, 'văn hoá
Đảng' đã làm tổn thương không ít truyền thống văn hoá
tốt đẹp của dân tộc, và có thể chưa kịp tác hại đáng
kể lên những truyền thống có sức sống mãnh liệt nhất.
Trong suốt thế kỷ XX, Đảng Cộng sản đã thủ lợi trên
truyền thống yêu nước và những truyền thống đẹp đẽ khác
của người Việt. Nhưng một khi cảm thấy một truyền thống
hay nét đẹp nào đó có thể phương hại đến sự tồn tại
của nó ở địa vị thống trị, – thí dụ lòng ngay thẳng
thượng tôn lẽ phải, tinh thần bất khuất trước bạo quyền
và gần đây nhất, ngay cả lòng yêu nước, – nó sẽ xúc
phạm và tấn công huỷ diệt những tố chất đó không chùn
tay.
Trong cả thời chiến và thời trị của Đảng Cộng sản, bộ
máy tuyên truyền của nó đã xây dựng và ngợi ca nhiều tấm
gương anh hùng hay gương 'người tốt việc tốt' tiêu biểu.
Nay thì đã rõ rằng những 'điểm sáng' kia hoặc là sản
phẩm thuần tuý của hư cấu (điển hình là 'anh hùng' Lê
Văn Tám), hoặc là một sự thật ít ỏi đã được tô vẽ
đắp điếm. Bất luận trường hợp nào, tác quyền của nét
đẹp truyền thống xứng đáng được ca ngợi chưa bao giờ
thuộc về văn hoá Đảng.
Cha tôi, một đảng viên cộng sản có trên 40 năm tuổi Đảng,
sinh thời từng nói với tôi rằng từ năm mươi năm trước, khi
ông còn là một trai trẻ bị cuốn vào cơn bão chính trị do
Đảng Cộng sản khởi xướng, ông đã nhận ra rằng khôn lỏi,
dối trá và thủ đoạn luôn luôn là bí quyết thành công dưới
chế độ cộng sản. Có thể nhận định một quy luật rằng
các món ăn 'gương sáng' do Đảng Cộng sản chế biến và
dọn ra bàn tiệc tuyên truyền của nó mới đầu thường thuộc
về giai tầng thấp nhất của xã hội. Một số sau đó có thể
được cất nhắc lên thứ bậc cao hơn, ở đó anh/chị ta hoặc
phải đê tiện hoá để thích nghi với thành phần giai cấp
mới, hoặc bị đào thải và rơi trở lại địa vị xuất phát
nếu không chịu từ bỏ đức trung thực.
Văn hoá Đảng Cộng sản quả thật có một truyền thống chủ
đạo: sự dối trá. Có điều khó ai có thể đồng ý rằng di
sản đó cần phải được giữ gìn.
<strong>Phạm Thị Hoài:</strong> <em>Khả năng diễn ra trong hòa
bình của bước ngoặt đó lớn tới mức nào, hay tình trạng
bạo loạn mà nhiều người tiên đoán và dùng đó làm lập
luận chống thay đổi thể chế sẽ xảy ra?</em>
<strong>La Thành:</strong> Điểm lại lịch sử, Hungary năm 1956 và
Tiệp Khắc năm 1968 đã bị quân đội Liên Xô bình định bằng
xe tăng và tiểu liên. Liên Xô và Đông Âu năm 1989 chuyển dịch
thành công về dân chủ cơ bản trong hoà bình. Cuộc đọ súng
trước 'Nhà Trắng' Moskva tháng Tám năm 1991 chỉ là cuộc
đọ súng giữa hai thế lực của giai cấp thống trị cũ. Thiên
An Môn năm 1989 bị xe tăng của quân đội Trung Quốc dìm trong
bể máu. Năm 2011, Ai Cập, Yemen và Tunisia đã chuyển dịch thành
công về dân chủ dưới họng súng của giới cầm quyền, một
bộ phận quần chúng đã phải đổ máu. Ở Libya, công cuộc
lật đổ chế độ Gaddafi đã phải đi qua một cuộc nội
chiến ngắn đầy máu lửa trước khi giành thắng lợi. Ở
Syria, chính quyền Bashar al-Assad đã tàn sát 8000 người biểu
tình và chưa chịu buông rời quyền lực. Trong tất cả các sự
kiện vừa liệt cử, ở những nơi đã xảy ra bạo lực kẻ
rắp tâm giương súng bóp cò trước tiên luôn luôn là tập
đoàn cầm quyền. Ở Đông Âu, nơi mà nền văn hoá giàu truyền
thống dân chủ hơn so với Trung Đông và Bắc Phi, tập đoàn
thống trị đã chấp nhận giã từ quyền lực trong hoà bình
một cách dễ dàng hơn.
Như vậy, hoà bình hay bạo lực là sự lựa chọn văn hoá của
tập đoàn cầm quyền, chỉ phụ thuộc vào tập đoàn cầm
quyền. Hy vọng rằng sau mươi năm nữa, văn hoá chính trị của
Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam khi ấy sẽ cao hơn
đáng kể so với thế hệ hiện nay, để họ có thể chấp
nhận buông tay khỏi quyền lực trong hoà bình trước đòi hỏi
dân chủ của nhân dân.
<strong>Phạm Thị Hoài:</strong> <em>Trước khi ngày đó tới, anh
sẽ làm gì trong năm 2012 này?</em>
<strong>La Thành:</strong> Tôi đã bắt đầu cuộc lựa chọn văn
hoá của mình từ năm ngoái rồi. Năm nay chỉ là sự tiếp
tục.
Đầu năm 2011, tôi đã quyết định chia tay với sinh hoạt
Đảng. Tôi đã làm việc đó một cách lặng lẽ, không gây ồn
ào: tôi xin chuyển công tác khỏi nhiệm sở cũ, điều này tất
yếu kèm theo thủ tục chuyển sinh hoạt Đảng đến nơi mới.
Ở nơi mới, tôi không nộp hồ sơ đảng viên nữa. Tôi chọn
cách từ giã Đảng như vậy để không ảnh hưởng gì đến
các đồng nghiệp cũ của tôi, bởi nếu tôi làm đơn xin ra
khỏi Đảng một cách chính tắc, chi bộ cũ của tôi cuối năm
vừa rồi chắc chắn sẽ mất danh hiệu 'Chi bộ Trong sạch
Vững mạnh', một số đảng viên của nó có thể sẽ mất
các danh hiệu thi đua. Nhiều người vẫn còn cần những thứ
đó và tôi tôn trọng họ.
Tôi đang trên hành trình gột rửa văn hoá Đảng khỏi tâm hồn
và cuộc sống của tôi. Sự chuyển biến văn hoá đòi hỏi
rất nhiều thời gian. Tôi e sẽ không kịp nếu còn chưa bắt
đầu hành trình ấy của bản thân mình. Tôi không muốn mình
sẽ ở trong số bốn triệu người phải lặng lẽ vứt thẻ
đảng và tập thay đổi thói quen ứng xử khi ra khỏi nhà vào
những ngày đầu đất nước được tự do.
<strong>Phạm Thị Hoài:</strong> <em>Cảm ơn anh La Thành.</em>
© 2012 pro&contra
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/11295), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét