chủ là kết quả của quá trình phát triển lâu dài của lịch
sử; hai, dân chủ là kết quả của những nỗ lực không ngừng
nghỉ của nhiều người và nhiều thế hệ; và ba, dân chủ là
kết quả của việc học tập.
Mệnh đề thứ nhất tương đối dễ hiểu và dễ thấy. Tuy
khái niệm "dân chủ" đã ra đời ở Hy Lạp cách đây đã
2500 năm, nhưng, thứ nhất, đó chỉ là dạng phôi thai của dân
chủ với nhiều hạn chế nhất định; và thứ hai, cái dạng
phôi thai ấy đã bị bóp chết một cách tức tưởi suốt cả
hai ngàn năm sau đó, trong suốt thời kỳ trung cổ và Trung
Đại, khi mọi quyền lực đều nằm hẳn trong tay của giới tu
sĩ hoặc giới quý tộc. Hình thức dân chủ mà chúng ta đang
đề cập chỉ mới xuất hiện từ hơn một trăm năm nay, và
càng ngày càng hoàn thiện dần.
Mệnh đề thứ hai cũng rõ: Mọi nền dân chủ đều ra đời sau
những cuộc tranh đấu dai dẳng, có khi còn đẫm máu. Dân chủ
không phải là món quà cho không biếu không của ai cả. Đó là
thứ mà người ta phải giành giật và đánh đổi bằng cả
xương máu của chính mình.
Tuy nhiên, trong bài này, tôi chỉ muốn tập trung vào mệnh đề
thứ ba: <em><strong>Dân chủ là điều người ta phải học
tập</strong></em>.
Trước hết, cần lưu ý: dân chủ không phải chỉ là vấn đề
cơ chế. Không phải cứ có bầu cử, có Quốc Hội, có luật
pháp, có truyền thông, dù là truyền thông tự do, là có dân
chủ. Bên cạnh cơ chế, có khi còn quan trọng hơn cơ chế, là
con người. Dù cơ chế có hoàn hảo đến mấy nhưng thiếu
những con người có ý thức dân chủ thì cái cơ chế ấy cũng
sẽ bị vô hiệu hóa và không sớm thì muộn thế nào cũng bị
sụp đổ. Lý do là: một trong những điều kiện quan trọng
của cơ chế dân chủ là sự tham gia của dân chúng. Tham gia
bằng nhiều cách và với nhiều mức độ khác nhau, từ việc
bầu cử đến việc ứng cử, từ việc góp ý đến việc sinh
hoạt, v.v… Thiếu ý thức dân chủ, những sự tham gia ấy
nhất định sẽ bị hạn chế và có nguy cơ bị lệch hướng:
thay vì phát huy dân chủ, chúng lại củng cố độc tài.
Nhưng ý thức dân chủ không phải là thứ bẩm sinh. Nó không
được sinh ra. Nó phải được thụ đắc. Thụ đắc trong hai
môi trường chính: giáo dục và xã hội.
Trong giáo dục, ngoài kiến thức, hai mục tiêu quan trọng cần
được nhấn mạnh là việc đào luyện cho học sinh và sinh viên
khả năng suy nghĩ một cách độc lập và sáng tạo. Thiếu hai
khả năng ấy, người ta chỉ là những con vẹt, thậm chí,
những công cụ. Sự độc lập phải được hiểu là độc lập
từ chính thầy cô giáo, từ sách giáo khoa, và xa hơn nhưng cũng
thiết yếu hơn, độc lập từ các giáo điều. Khi xã hội còn
nặng tư tưởng giáo điều, cứ mở miệng ra là "Tử viết"
hoặc "Marx nói", "Lênin nói" hay "Bác Hồ nói", trẻ em,
và từ đó, dân chúng không thể có sự độc lập trong tư duy
được. Mà đã không có độc lập thì không thể sáng tạo.
Nền tảng của độc lập và sáng tạo, do đó, là sự tin
tưởng vào sự thật và sự tự tin là chính mình, bằng những
nỗ lực riêng của mình, có thể tiếp cận được sự thật
ấy. Có được niềm tin tưởng và sự tự tin ấy, người ta
mới có thể hành xử như một con người tự do. Có hành xử
như những con người tự do, người ta mới có dân chủ.
Nhưng nhà trường không, chưa đủ. Ý thức dân chủ còn cần
phải được đào luyện trong môi trường xã hội nữa. Những
gì được học trong nhà trường cần phải được thực tập
ngay trong đời sống hàng ngày, ở đó, người ta được thoát
ra khỏi áp lực của tập quán và giáo điều và được có
quyền phát biểu những ý kiến riêng của mình dù chúng đi
ngược lại với đám đông và với quyền lực. Việc hành xử
như một con người tự do – điều kiện của dân chủ - do
đó, chỉ có thể thực hiện được trong môi trường tự do.
Nhận thức được tầm quan trọng của giáo dục và xã hội
trong việc đào luyện ý thức cũng như thói quen dân chủ sẽ
dẫn đến hệ luận này: Để xây dựng một nền dân chủ tại
Việt Nam, người ta phải bắt đầu, trước hết, từ hai
điểm: giáo dục và xã hội. Khi giáo dục và xã hội chưa thay
đổi, sự thay đổi về cơ cấu quyền lực, nếu có, không có
gì bảo đảm sẽ dẫn đến dân chủ cả. Có khi đó chỉ là
thay thế một hệ thống độc tài này bằng một hệ thống
độc tài khác.
Nhưng nhìn cả hai phương diện giáo dục và xã hội ở Việt
Nam, liên quan đến vấn đề dân chủ, chúng ta không thể không
bi quan. Nền giáo dục Việt Nam, cho đến nay, sau bao nhiêu lời
hứa hẹn cải cách, vẫn không hề thay đổi theo chiều hướng
phát huy tinh thần độc lập và sáng tạo. Học sinh vẫn phải
nhồi nhét kiến thức để trả bài. Thầy cô giáo vẫn tự
đóng vai trò trung tâm phân phối kiến thức. Hệ thống thi cử
vẫn dựa trên việc kiểm tra ký ức. Việc nhồi nhét ấy dẫn
đến hệ quả khác: sự giả dối. Trẻ thì giả dối trong cách
học tủ và học vẹt. Lớn thì giả dối trong việc mua bán
bằng giả và bằng dỏm. Khi giả dối lên ngôi, mọi bảng giá
trị, từ truyền thống đến hiện đại, đều bị đảo lộn.
Không có nền dân chủ nào có thể được xây dựng trên những
sự đảo lộn như vậy cả.
Sinh hoạt xã hội Việt Nam hiện nay cũng không phải là mảnh
đất tốt để nuôi dưỡng dân chủ. Luật pháp không rõ ràng,
để sống còn, người ta phải mánh mung. Xin trường học cho con
cái: mánh mung. Xin việc làm: mánh mung. Để tăng lương hoặc
tăng chức: mánh mung. Ở đâu cũng có và cũng cần có mánh mung
cả. Thói mánh mung ấy, một mặt, giết chết luật pháp, mặt
khác, giết chết cả niềm hy vọng vào dân chủ.
Để thay đổi môi trường xã hội như thế, người ta không
chỉ cần củng cố hệ thống pháp luật như một số người
đã nói; người ta cần phải, quan trọng và khẩn thiết hơn,
xây dựng cho được một xã hội dân sự lành mạnh.
Nhưng vấn đề xã hội dân sự là một vấn đề rộng lớn và
phức tạp. Chúng ta sẽ bàn sau.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/9364), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét