phải dân chủ".
Hiểu như vậy là chưa đúng cả trên phương diện lý thuyết,
lẫn thực tế.
<em>Trước hết về mặt lý thuyết</em>, khi nói nhà nước quân
chủ hay cộng hòa là nói đến phương diện hình thức chính
thể (Tiếng Anh: Form of government / Tiếng Đức: Regierungsform),
còn khi đề cập đến dân chủ hay độc tài là đề cập đến
phương diện chế độ chính trị (Tiếng Anh: The political
governance / Tiếng Đức: Politische Herrschaft).
<em>Về phương diện thực tế</em>, hình thức chính thể là
quân chủ hay cộng hòa chưa nói lên được vấn đề nhà nước
đó có tổ chức và hoạt động theo phương thức dân chủ
thực sự hay không.
Ngày nay, nước Anh là một nhà nước theo chính thể quân chủ
lập hiến (parliamentary government), nhưng vẫn được đánh giá
là một nhà nước dân chủ.
Ngược lại nhiều nhà nước hiện nay, tên gọi là cộng hòa,
nhưng vẫn bị đánh giá là cai trị độc tài, phản dân chủ
(ví dụ: chế độ độc tài vừa bị lật đổ ở nhà nước
Cộng hòa Ai Cập của Mubarak, chế độ độc tài của Gaddafi ở
Cộng hòa Libya và nhiều nước khác trên thế giới).
<center><img src="http://danluan.org/files/u1/sub01/7TKCWS_500x366.jpg"
width="500" height="366" alt="7TKCWS_500x366.jpg" /></center>
<center><em>Bản đồ chế độ chính trị trên thế giới không
chính thức của tổ chức Bertelsmann, IDEA, Cộng hòa liên bang
Đức, năm 2003. Theo đó màu vàng biểu thị chế độ dân chủ
(Demokratie), màu xám thể hiện mức độ dân chủ hạn chế
(eingeschränkte Demokratie) và màu tím biểu thị một chế độ
toàn trị (autoritäres Regime). Nguồn ảnh: Trang web chính thức
của Bundeszentrale politische Bildung, Đức,
http://www.bpb.de/publikationen/7GNY53,0,Demokratie_die_beste_Herrschaftsform.html.</em></center>
Hiểu về nhà nước Anh, lý giải tại sao nhà nước này lại
có hình thức chính thể quân chủ lập hiến nhưng vẫn là một
nhà nước dân chủ thì cần phải trở lại với lịch sử ra
đời và thực tế tổ chức, hoạt động của nhà nước này
hiện nay.
Trước hết về phương diện lịch sử, cách mạng tư sản Anh
năm 1642 là cuộc cách mạng tư sản đầu tiên trên thế giới.
Cuộc cách mạng này bùng nổ với hình thức nội chiến (Civil
War) giữa 2 lực lượng quí tộc phong kiến với giai cấp tư
sản được sự ủng hộ của quần chúng. Cuộc nội chiến này
chấm dứt vào năm 1648 với thắng lợi thuộc về giai cấp tư
sản.[1]
Sau cách mạng, giai cấp tư sản đã thiết lập nhà nước theo
chính thể Cộng hòa nghị viện mà quyền lực tối cao của nhà
nước tập trung vào Hạ nghị viện. [2] Tuy nhiên chính thể này
không tồn tại lâu. Do giai cấp tư sản sau đó đã không thực
hiện lời hứa chia ruộng đất cho nông dân, dẫn đến mâu
thuẫn xã hội tiếp tục phát triển gay gắt giữa giai cấp tư
sản và quần chúng nhân dân lao động. Trước tình thế đó,
giai cấp tư sản đã phải thoả hiệp với tầng lớp quí tộc
mới nhằm mục đích xoa dịu mâu thuẫn xã hội.
Hai sự kiện quan trọng thể hiện rõ sự thỏa hiệp này là:
1. Vào năm 1658, Oliver Cromwell – người lãnh đạo cuộc cách
mạng tư sản qua đời. Năm 1660, Charles II đang lưu vong ở
nước ngoài đã được mời về nước và lên ngôi vua.[3]
2. Vào tháng 2/1689, Nghị viện Anh đã thông qua đạo luật mới
có tên là "Đạo luật thừa nhận ngôi vua và quyền hành của
nghị viện".[4] Nội dung chủ yếu của đạo luật này là đề
cao vai trò tuyệt đối của Nghị viện và khẳng định ngôi vua
sẽ được giữ lại nhưng chỉ mang tính biểu tượng, nhà vua
chỉ trị vì mà không cai trị.[5]
Nhà vua trên danh nghĩa là người đứng đầu bộ máy nhà
nước, là biểu tượng cho sự thống nhất và bền vững cho
quốc gia và là một thiết chế không có thực quyền.[6] Đây
thực chất là một thiết chế tiềm tàng. Thời đất nước
yên bình, nhà vua lui vào hậu trường chính trị, nhưng khi đất
nước lâm nguy hoặc có nội chiến, đây lại là thiết chế có
nhiều quyền hành. Hiện nay, mọi quyết định của nhà vua chỉ
có hiệu lực thực thi khi có chữ ký kèm theo của Thủ tướng
hoặc của Bộ trưởng của Bộ có văn kiện đang xem xét [7] và
nhà vua không phải chịu trách nhiệm về chữ ký của mình.[8]
<center><img
src="http://danluan.org/files/u1/sub01/image-208857-galleryV9-qklr.jpg"
width="600" height="398" alt="image-208857-galleryV9-qklr.jpg" /></center>
<center><em>Đám cưới William và Kate ngày 29/4/2001. Nguồn ảnh:
Báo Spiegel,
http://www.spiegel.de/fotostrecke/fotostrecke-67415-3.html</em></center>
<center><img
src="http://danluan.org/files/u1/sub01/image-208755-galleryV9-wibm.jpg"
width="600" height="394" alt="image-208755-galleryV9-wibm.jpg" /></center>
<center><em>Nữ hoàng Elizabeth II trong đám cưới William và Kate
ngày 29/4/2001. Nguồn ảnh: Báo Spiegel,
http://www.spiegel.de/fotostrecke/fotostrecke-67415-14.html</em></center>
Nhà nước Anh hiện nay là một nhà nước dân chủ. Nghị viện
Anh theo chế độ lưỡng viện, gồm Hạ viện (House of Commons)
được hình thành bằng phương thức bầu cử và Thượng viện
(House of Lords) với đa số thành viên được chỉ định. Nước
Anh theo thể chế chính trị đa đảng.[9] Thủ tướng thường
là thủ lĩnh của Đảng chiếm đa số ghế trong Hạ nghị viện
và là người đứng đầu Nội Các (The Cabinet). Nhà vua là
nguyên thủ quốc gia, trị vì nhưng không cai trị. Hiến pháp Anh
là hiến pháp bất thành văn.[10] Đây là tập hợp những tập
quán chính trị lâu đời, thiêng liêng và không dễ bị vi
phạm. Qua thời gian, những tập quán này cũng cho thấy sự phù
hợp của nó với quan điểm "thương lượng, thoả hiệp, bình
đẳng" trong đời sống chính trị Anh.
<center><img
src="http://danluan.org/files/u1/sub01/image-208871-galleryV9-afud.jpg"
width="600" height="400" alt="image-208871-galleryV9-afud.jpg" /></center>
<center><em>Người dân mừng đám cưới hoàng tử William và Kate
ngày 29/4/2001. Nguồn ảnh: Báo Spiegel,
http://www.spiegel.de/fotostrecke/fotostrecke-67415-14.html</em></center>
Không phải cứ quân chủ là không dân chủ. Muốn biết dân
chủ hay không, còn cần đến cả sự đánh giá từ phía bên
trong và bên ngoài. Ở bên trong, tôi nghĩ rằng đánh giá chính
xác nhất vẫn là cảm nhận của người dân, ở bên ngoài
chính xác, khách quan nhất vẫn là đánh giá của cộng đồng,
dư luận quốc tế.
Hiện nay nhiều người dân Anh vẫn đánh giá cao những tập
quán chính trị truyền thống, vẫn thấy tình phù hợp của
chính thể quân chủ lập hiến và vẫn muốn sống trong một
đất nước có vua.[11]
Nói đến nước Anh [12] ngày nay, người ta không chỉ biết
đến đây là một nhà nước quân chủ nhưng dân chủ mà còn
xem đây là một trong những trung tâm văn hóa có ảnh hưởng
lớn nhất thế giới đương đại và là nơi khởi nguồn của
Tiếng Anh - ngôn ngữ hiện nay phổ biến toàn thế giới.
Người dân nước Anh tự hào về những gì mình đang có - tự
hào vì là nơi khai sinh ra hình thức chính thể quân chủ lập
hiến, tự hào vì những tập quán chính trị tồn tại lâu dài
mà không dễ gì bị vi phạm, tự hào là nơi khai sinh ra dòng
họ pháp luật Common Law - một trong hai dòng họ pháp luật lớn,
điển hình nhất trên thế giới hiện nay.
_____________________
[1] Cuộc cách mạng này diễn ra trong một thời gian khá dài từ
năm 1642 đến năm 1648 và kết thúc bằng sự kiện vua Charles I
bị xử tử hình vào ngày 30/1/1648. Bạn đọc quan tâm có thể
tham khảo đầy đủ diễn biến cuộc nội chiến Anh tại địa
chỉ: http://english-civil-war-society.org.uk/www/cms/
[2] Thực chất tính chất dân chủ của nhà nước Cộng hoà
đại nghị Anh lúc này chỉ là hình thức vì nó chỉ cho phép
những công dân có thu nhập hàng năm từ 200 bảng Anh mới đủ
tư cách đi bầu cử hạ nghị viện. Xem thêm: Nguyễn Minh Tuấn,
Lịch sử nhà nước và pháp luật thế giới, NXB Chính trị
Quốc gia, 2007, chương Nhà nước tư sản Anh.
[3] Vua Charles II đã được mời về nước lên ngôi vào ngày 29
tháng 5 năm 1660 (ngày sinh nhật lần thứ 30 của Charles II). Vua
Charles II qua đời vào ngày 6/2/1685 và người thừa kế là em
trai James.
[4] Đạo luật này có tên là Đạo luật thừa nhận ngôi vua và
nghị viện (Crown and Parliament Recognition Act). Lý do ban hành đạo
luật này: Theo truyền thống chính trị, chỉ có nhà vua mới có
quyền triệu tập họp Nghị viện. Vua James II đã bê trễ công
việc, không làm tròn nhiệm vụ của mình. Các thành viên của
nghị viện đã đề nghị William ban hành một lệnh triệu tập
một cuộc họp vào ngày 13/2/1689. Trong cuộc họp này Nghị
viện đã thống nhất chuẩn thuận việc phế truất ngôi vua
của vua James II và lựa chọn Mary (con gái của vua James) và
chồng của Mary là William lên ngôi. Cũng trong cuộc họp này
Nghị viện đã thông qua đạo luật này.
[5] Nửa sau thế kỷ XVII hầu như cả Châu Âu vẫn ở trong chế
độ quân chủ chuyên chế phong kiến, mặc dù nó đang khủng
hoảng và trên đường suy vong, nên nhà nước tư sản Anh cũng
phải thay đổi để hoà nhập. Đây cũng là một lí do khách
quan dẫn đến sự tồn tại của chính thể này.
[6] Có hai nguyên tắc trong đời sống chính trị ở Anh thể
hiện rõ vai trò của Nghị viện và chính phủ, cũng như tính
chất hình thức của nhà vua. Nguyên tắc chữ kí thứ hai: Bất
kì văn bản nào của nhà vua muốn có hiệu lực cần phải có
chữ kí thứ hai của thủ tướng hoặc bộ trưởng; Đương
nhiên nhà vua không phải chịu trách nhiệm về chữ kí đó.
Đây là nguyên tắc tồn tại với mục đích ngăn ngừa sự
chuyên chế của nhà vua; Nguyên tắc trách nhiệm chính phủ:
Nội các muốn tồn tại phải được sự ủng hộ của đa số
các thành viên nghị viện; Nghị viện có quyền giám sát nội
các. Chính phủ chịu trách nhiệm trước Hạ nghị viện. Theo
truyền thống, Hoàng đế Anh truyền ngôi cho con trai trưởng,
nếu không có con trai thì truyền ngôi cho con gái. Hoàng đế
phải là người nghiêm túc, trong sạch, sống theo nếp sống
khuôn vàng thước ngọc của phong kiến. (Ví dụ: không được
kết hôn 2 lần, không ngoại tình và theo quốc giáo Anh).
[7] Xem thêm: Nguyễn Đăng Dung, Sự hạn chế quyền lực nhà
nước, NXB Đại học quốc gia Hà nội, H, 2005, tr.507.
[8] Năm 1711 một nguyên tắc mới ra đời bổ sung cho nguyên tắc
trên là nguyên tắc không chịu trách nhiệm của hoàng đế,
hoàng đế không phải chịu trách nhiệm về hình sự và dân
sự trừ tội phản quốc. Hoàng đế không sử dụng quyền phủ
quyết của mình và mặc nhiên từ năm 1707 đến nay trở thành
lệ không thành văn.
[9] Hiện nay nước Anh có 3 đảng chính trị lớn là Đảng Bảo
thủ (Conservative Party), Đảng Lao động (Labour Party), và Đảng
Dân chủ Tự do (Liberal Democrats). Số lượng thành viên Hạ
nghị viện của từng Đảng trong cuộc bầu cử năm 2010 có
thể tham khảo tại địa chỉ này:
http://en.wikipedia.org/wiki/Template:British_House_of_Commons_composition
và trang web chính thức của Nghị viện Anh:
http://www.parliament.uk/business/commons/
[10] Hiến pháp bất thành văn không có nghĩa là nước Anh không
có hiến pháp. Hiến pháp bất thành văn là những qui phạm
được hình thành theo tập tục, truyền thống, án lệ về tổ
chức quyền lực nhà nước. Khác với hiến pháp thành văn,
hiến pháp bất thành văn không được nhà nước tuyên bố
hoặc ghi nhận là Luật cơ bản của nhà nước.
[11] Nói nước Anh (England) hiện nay là nói đến một quốc gia
nằm trong Vương quốc liên hiệp Anh và Bắc Ireland (Great Britain
and Nord Ireland), cùng với Scotland, xứ Wales và Bắc Ireland theo
Đạo luật thống nhất được ban hành ngày 1/5/1707.
[12] Trong một cuộc thăm dò dư luận thực hiện vào tháng 12
năm 2007, đài BBC đã phỏng vấn 1000 người Anh, độ tuổi từ
16 trở lên về việc có nên duy trì hình thức quân chủ lập
hiến trong 30 năm tiếp theo không, kết quả đã cho thấy có
đến 80% cho rằng đó là việc cần thiết. Nguồn:
http://www.angus-reid.com/polls/29965/britons_confident_on_monarchys_endurance/
đăng ngày 1/2/2008, truy cập gần nhất ngày 30/4/2011.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/8688), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét