Đây là một niềm vui nho nhỏ của chúng tôi trên chặng
đường rất dài hoạt động theo tôn chỉ "<em>Khai sáng cá
nhân, Khai sáng cộng đồng</em>" (dẫu cho nó chỉ bằng lượt
đọc 1 tuần của trang web Dân Trí thôi).
Ngày 27/10/2003, Chungta.com xuất hiện lần đầu trên Internet với
bài viết đầu tiên với "<a
href="http://chungta.com.vn/Desktop.aspx/GiaoDuc/Cam-Nghi-Ve-Giao-Duc/Chuyen_Alibaba_va_Nen_giao_duc_Viet_Nam_trong_the_ky_21/">Chuyện
Alibaba và Nền giáo dục Việt Nam trong thế kỷ 21: Ý tưởng cho
giáo dục Việt Nam</a>".
Ngày đó, chúng tôi thấy rằng, nền giáo dục phải đảm
nhiệm trọng trách của xã hội trao cho là giúp cho mỗi người
biết cách chủ động trong học tập, biết độc lập suy nghĩ,
sử dụng trí tuệ của mình, biết làm chủ và phát triển năng
lực trí tuệ, năng lực tinh thần, biết cách nhận thức quyền
tự do và sử dụng quyền tự do của mình (gồm cả tự do
chính trị) một cách có trách nhiệm... Con người trưởng thành
của nền giáo dục đó là con người thực sự tự do, con
người của tinh thần Khai sáng, con người của nền giáo dục
Khai phóng mà văn minh loài người vạch ra từ hơn 200 năm
trước.
Vào lúc đó, và cả cho đến nay, hai điều chúng tôi nhận ra
không có thay đổi gì đáng kể:
<strong>Điều thứ nhất</strong>, còn có rất nhiều người Việt
tôi quan sát được, chưa từng khai sáng, nghĩa là chưa thể tự
mình thoát khỏi trạng thái "vị thành niên" để trở thành
"người trưởng thành" , nói như Immanuel Kant năm 1784, thì
người trưởng thành là "con người thực sự với những phẩm
chất mang tính người cao nhất"2). "Vị thành niên là vì không
có khả năng sử dụng lý trí của mình mà không cần đến sự
dẫn dắt của kẻ khác". Có một tỷ lệ lớn người Việt
ở mọi lứa tuổi đang lảng tránh những việc chung của đất
nước bởi họ cho rằng đó là việc người khác nghĩ, người
khác lo. Họ đang lười suy nghĩ, đang ích kỷ cá nhân chăng? I.
Kant đã nói rõ "<em>Lười biếng và hèn nhát là những nguyên
nhân tại sao có một phần lớn đến như vậy của nhân loại,
sau khi đã được giải phóng khỏi sự phụ thuộc vào thiên
nhiên, mà suốt đời vẫn muốn tồn tại trong trạng thái tự
phụ thuộc. Đây cũng là nguyên nhân tại sao có một số
người dễ dàng phó mặc số phận của họ cho những người
bảo hộ.</em>"
<strong>Hậu quả của điều thứ nhất này là gì?</strong>
Càng trì hoãn khai sáng cho mình, cá nhân càng lún sâu vào việc
phụ thuộc người khác, mất đi tự do hay là bị kẻ khác lợi
dụng. Nhìn trên một diện rộng thì cá nhân đó đang vô trách
nhiệm với nhân loại, với lịch sử, bị loại bỏ các nấc
thang đầu tiên của chiếc thang sự nghiệp, mất đi năng lực
làm một người công dân đúng đắn. Một cách không chống cự
gì, người đó đã tự đánh mất cơ hội trở thành một
người tự do bởi chính sự ru ngủ của "kẻ giám hộ", của
vỏ kén "vị thành niên" của mình.
Kant nói về trách nhiệm khai sáng của cá nhân với lịch sử
nhân loại như sau: "<em>Một người nào đó, có thể là vì lý
do cá nhân, trong một giai đoạn nhất định, có thể trì hoãn
sự khai sáng của anh ta về những vấn đề mà anh ta buộc
phải nhận thức. Nhưng việc triệt tiêu sự khai sáng, có thể
cho bản thân anh ta và hơn thế nữa, cho các thế hệ kế tiếp,
đồng nghĩa với việc vi phạm, và chà đạp lên những quyền
thiêng liêng của nhân loại.</em>"
Kant nói về tính sâu sắc của các cuộc cách mạng xã hội như
sau: "<em>Một cuộc cách mạng cùng lắm là lật đổ được
một chế độ độc tài bạo ngược, giải phóng khỏi sự áp
bức về thân thể, nhưng một cuộc cách mạng không thể ngay
lập tức làm thay đổi được tư duy của cộng đồng. Ngược
lại, thành kiến mới lại đến, thay cho cái đã bị phế
truất, để điều khiển đám đông ngu xuẩn kia.</em>"
Và Kant cũng nói về đòi hỏi với một người công dân đích
thực: "<em>Một công dân không thể từ chối nghĩa vụ đối
với quốc gia, anh ta có bổn phận phải thực hiện, một lời
đùa cợt thôi cũng có thể bị trừng phạt một cách nghiêm
khắc, để tránh những vi phạm có tính dây chuyền. Tuy nhiên,
chính người đó, với trách nhiệm của một công dân và với
tư cách của một học giả, công khai quan điểm của mình về
những sự bất hợp lý, thậm chí là sự phi pháp của những
nghĩa vụ mà anh ta đang phải thực hiện.</em>"
Nói như Karl Marx: "<em>Sự ngu dốt, đó là cái sức mạnh quỷ
sứ, và chúng tôi sợ rằng nó sẽ còn là nguyên nhân của
nhiều bi kịch.</em>". Con người thiếu khai sáng, cộng đồng
thiếu khai sáng sẽ đi đến kết cục xã hội không có tự do.
I. Kant nói về điều này hết sức rõ ràng: "<em>Điều đáng
nói ở đây là cộng đồng, vốn dĩ trước đây bị hãm trong
gông cùm của trạng thái tự phụ thuộc, lại dễ dàng bị lung
lạc bởi một số kẻ đỡ đầu bảo thủ, những kẻ không
đủ khả năng tự khai sáng. Đau đớn thay, những định kiến
xấu xa do những kẻ kia gieo rắc đã khiến cho cộng đồng đó
tự trả thù chính mình bằng cách kìm hãm, buộc những người
ưu tú cùng ở lại trong vòng nô lệ. Do vậy, khai sáng cả
cộng đồng là một quá trình lâu dài.</em>" Cái hiện thực
đơn sơ nhất của một cộng đồng chưa được khai sáng là:
"<em>Khai sáng cho cả một cộng đồng, tất cả không cần gì
khác ngoài tự do. Quyền tự do ngôn luận đó chính là dạng
thức tự do nguyên sinh nhất để công khai trước cộng đồng
lý trí của một cá nhân về mọi lĩnh vực. Nhưng tôi đang nghe
thấy ở khắp mọi nơi tiếng rền rĩ: Đừng có tranh luận.
Ngài sĩ quan nói, chớ tranh luận, hãy thực hành. Ông thuế vụ
nói: Đừng tranh luận, trả tiền đi. Vị giáo sĩ nói: Đừng
tranh luận, hãy tin tưởng. (Duy chỉ có một Ngài trên thế
giới nói: Hãy tranh luận bằng tất cả năng lực của các
người về bất kỳ cái gì các người muốn, nhưng hãy vâng
lời!). Tất cả những điều này có nghĩa là giới hạn của
tự do có ở mọi nơi. Nhưng giới hạn nào ngăn cản, và giới
hạn nào thúc đẩy Khai sáng?</em>
<em>Tôi có thể trả lời: quyền tự do công khai lý trí cá nhân
cần phải được tôn trọng tuyệt đối, và nó sẽ mang đến
sự khai sáng cho nhân loại; Việc sử dụng lý trí một cách
riêng tư thường được chấp nhận trong một giới hạn nhất
định khi mà nó không làm cản trở sự tiến bộ của khai
sáng. Nhưng quyền công khai lý trí của một cá nhân, theo tôi
hiểu, đó là việc một cá nhân, với tư cách là một học
giả, được phát ngôn trước toàn thể công luận, còn việc
sử dụng riêng tư lý trí của một người, đó là một cá
nhân cụ thể được sự tín nhiệm của cộng đồng, có thể
sử dụng lý trí của riêng họ một cách riêng tư trong những
điều kiện và khuôn khổ nhất định.</em>"
Khi còn vị thành niên, người ta tuy sống trong thế kỷ 21 sẽ
vẫn vô cảm, sẽ vẫn không bận tâm về những điều quan
trọng, những nguyên do đã được cả kỷ nguyên Khai Sáng khởi
thảo và văn minh nhân loại đi suốt hơn 200 năm qua. Nhờ phong
trào Khai Sáng mà tại châu Âu đã làm nên những biến chuyển
"dân quyền, tự do, dân chủ..." của Nhà nước, xã hội và con
người và Nhật Bản các thế kỷ 17, 18 bứt lên ngoạn mục
từ mô hình phong kiến lạc hậu trước đó.
<strong>Điều thứ hai</strong>, người Việt đã quá lãng phí và
vô cảm đối với những cơ hội để cùng nhau vươn lên, cùng
nhau khai sáng. Ba yếu tố tôi quan sát là: 1) việc tận dụng
công nghệ Internet cho học tập, thực học; 2) xuất bản và
học tập tinh thần của những tác phẩm kinh điển, tinh hoa; 3)
môi trường tư tưởng, phản biện cởi mở, văn minh
<span class="underlined-text">1) Về công nghệ Internet</span>, rất
nhiều bạn vẫn đang quay cuồng trong thế giới tin tức online
theo cách sai lệch, vô nghĩa.
<div class="special_quote"><strong>List 10 bài đọc nhiều nhất
Vietnamnet lúc 11h30 ngày 19/11/2010</strong>
1. Bất ngờ vụ "người giàu nhất Quảng Ninh"
2. Bé 3 tuổi đào được hộp vàng 4 triệu USD
3. Hà Nội: Người nước ngoài cướp taxi, gây TNGT liên hoàn
4. Nhức lòng teen múa thoát y để "show hàng"
5. "Bộ mặt" lạ của những sát thủ máu lạnh
6. "Lấy ròng rọc chở quan tài xuống à?"
7. Xôn xao clip bắt quả tang gái mại dâm "nude toàn tập"
8. Học sinh "tống tình" cô giáo cũ vì cuồng yêu
9. MC Hàn Quốc mặc như không lên truyền hình
10. Chúa là người và không phục sinh!</div>
Lượng web site giải trí, đăng tin thời sự và lượt truy cập
rất cao chúng nói lên điều gì? Thời gian của tuổi trẻ và
công nghệ đẳng cấp nhất của nhân loại của những người
"vị thành niên" chỉ dành cho tin hot, tin giải trí? Càng ngó
nghiêng, cái vô bổ, cái độc hại bao nhiêu, họ càng dễ bị
chúng dụ dỗ, lôi kéo bấy nhiêu. Internet, một biểu tượng
của nền văn minh lẽ ra trở thành cơ hội để bạn vươn lên,
trưởng thành, tự do thực sự lại vô tình tiếp tay để các
bạn trẻ trao nhau những cái xấu, làm bạn kẹt trong hỗn độn
những cái thấp cấp/ vô bổ, thậm chí đẩy bạn lệ thuộc
nhiều hơn vào cái xấu xa, bao quanh bởi những kẻ lợi dụng.
<span class="underlined-text">2) Về xuất bản và đọc sách:</span>
Qua quan sát, chúng tôi thấy người Việt chưa có thói quen đọc
sách, lại càng hiếm người đọc sách tinh hoa, sách kinh điển
của thời kỳ Khai sáng. Nền tảng tư duy của "người trưởng
thành", của văn minh nhân loại lại nằm ở những cuốn sách
tinh hoa lớn của thời kỳ Khai sáng 200 năm trước (ví dụ:
Montesquieu, Rousseau, Voltaire,...) và tiếp tục xuất hiện thêm
những tác giả mới cho đến hôm nay.
Khoảng năm 1902-1907, các cuốn sách đó được dịch sang tiếng
Trung thành Tân Thư. Những sĩ phu Việt Nam đã thông qua Tân Thư
nắm được những nền tảng tư tưởng của văn minh tiến bộ
và nhìn ra vấn đề của dân tộc ta. Cụ Huỳnh Thúc Kháng
viết năm 1928: "Cái dốt là cái họa của người An Nam". Do
đó, cụ Phan Châu Trinh đã lập nên phong trào Duy Tân năm 1906
với trọng tâm là "Khai Dân Trí" nghĩa là nhằm khai sáng người
Việt. "<em>… nếu có thoát khỏi tay ngoại bang, giành được
độc lập, mà không có dân quyền, không có dân chủ, dân trí
thấp, người dân không giác ngộ về quyền dân chủ của mình
và sử dụng có hiệu quả quyền đó để làm chủ đất
nước, xã hội, thì cũng là vô nghĩa, nhân dân không thể có
hạnh phúc, đất nước không thể phát triển, và như vậy nền
độc lập dân tộc cũng không thể vững chắc</em>". Tiếc
rằng phong trào Duy Tân và Đông Kinh Nghĩa Thục của các cụ
nhằm dạy chữ, dạy tri thức mới, học hỏi Tân Thư sớm bị
thực dân Pháp dập tắt, người Việt lỡ nhịp hơn 200 năm,
chưa từng quay lại hơi thở cách mạng đó. Thật may, gần đây
một số sách Tinh hoa đã được NXB Tri thức xuất bản lại,
còn người đọc vẫn thiếu những ý thức đọc trên tinh thần
Khai sáng hay của phong trào Duy Tân thuở 100 năm trước và
những sách xuất bản mới của thế giới.
<span class="underlined-text">3) Về môi trường tư tưởng, phản
biện:</span> Qua quan sát đến những sự kiện mới nhất đây,
chúng tôi thấy rằng nước ta chưa thoát khỏi tàn dư phong
kiến là không được tự do thảo luận, phản biện mọi vấn
đề mà người trưởng thành cần trao đổi; còn có rất nhiều
tư tưởng bị gán ghép thành "tà", "thuyết"; vấn đề này,
vấn đề kia, chủ đề này nọ còn có kỵ, húy, sự độc
quyền và cấm đoán tư tưởng ở 1 số nội dung dù cho nó liên
quan sát sườn đến mọi hoạt động của Nhà nước... Đất
nước chưa thực sự có môi trường trao đổi và tôn trọng
những tư tưởng khác biệt, chưa có sự bình đẳng trong việc
trao đổi và truyền thông tư tưởng. Các lãnh đạo không phải
là người đi đầu trong phong trào Khai sáng cho đất nước. Ít
có nhà lãnh đạo nào nói tới tự do tư tưởng, tự do báo
chí, tự do xuất bản... và có hành động khuyến khích, bênh
vực, bảo vệ trước sự xâm phạm các quyền này.
<strong>Hậu quả của điều thứ hai này là gì?</strong>
Thời gian cho phát triển, công nghệ hiện đại xã hội đã
đầu tư đang bị vận hành hết sức lãng phí, thậm chí ở
nhiều nơi quan trọng 2 nguồn lực quan trọng nhất này đã bị
vô hiệu hóa, thậm chí ngăn trở quá trình khai sáng chung. Không
tụt hậu về trí tuệ thì cũng lạ thật!
Một "xã hội học tập" trên diện rộng là đây? Một xã hội
không ngừng tìm kiếm tầm cao trí tuệ mới, mọi người đang
cùng nhau hừng hực khai sáng đúng nghĩa và vươn lên là đây?
Việt Nam đang hội nhập sâu sắc với phần nhân loại đang khai
sáng là đây?
Xã hội rồi sẽ mang dáng dấp "Vị thành niên" bởi duy trì và
vận hành bởi những sản phẩm tư tưởng mang nguy cơ lạc hậu
nhãn tiền do "giám hộ" bao cấp cho. Càng ngày, điều đó càng
bộc lộ rõ hơn trước công cuộc phản biện của những
người đã vươn lên khai sáng.
Xã hội ngày một thiếu năng lực tích lũy, kế thừa áp dụng
những điều ngày một hợp lý hơn trên tầm cao của sự học
hỏi liên tục. Các tư tưởng cốt lõi của Nhà nước, của xã
hội văn minh tiềm tàng khả năng bị hiểu sai, áp dụng sai
cách vì nó không được cộng đồng, mổ sẻ, phân tích, lật
đi lật lại, bác bỏ. Người thụ hưởng thiếu cơ chế đánh
giá, kiểm nghiệm công bằng, khách quan bằng lý trí. Xã hội
không dựa trên tri thức hợp lý, sẽ tràn lan hiện tượng
đối xử tùy tiện với tri thức, không tạo ra những phương
thức chọn lựa để có "tri thức cộng đồng" ngày một hợp
lý hơn.
Ở một xã hội như vậy, con người dễ dàng bị lệ thuộc,
bị lợi dụng, thiếu hụt năng lực nhận thức và tự bảo
vệ mình, ít ra bằng tư tưởng, không sẵn sàng nhận ra bất
công và bênh vực những người bị oan ức, bị thiệt thòi.
Còn người nổi trội quá về trí tuệ, càng thiếu cơ hội
phát triển, trở nên lạc lõng, còn càng thể hiện trách nhiệm
thì càng dễ bị quy kết này nọ, rồi bị vô hiệu hóa...
thiệt hại vô cùng lớn để xã hội có thể vươn lên.
Đến nay, chúng tôi thấy rõ sự cần thiết khôi phục lại
phong trào Khai Sáng cho người Việt, giúp chuyển biến ý thức,
thói quen, nhận thức của từng cá nhân, một chặng đường
tất yếu mỗi cá nhân phải trải qua. Khẩu hiệu phong trào Khai
sáng của I. Kant năm 1874 phải trở thành khẩu hiệu của chúng
ta bây giờ: "Tri thức làm nên dũng khí! Hãy can đảm sử dụng
tri thức của chính mình!"
Trong quá trình tự khai sáng mình, nhóm biên tập chungta.com 8 năm
qua luôn mong mỏi mỗi người ý thức hơn nữa việc tự khai
sáng mình và hỗ trợ người khác tham gia khai sáng (để cùng
làm chủ xã hội), có ý thức vượt qua 2 thói quen cố hữu
"Lười biếng và hèn nhát". Càng ngày, ban biên tập càng mong
muốn thay đổi chungta.com thành một công cụ hữu ích thúc
đẩy ý thức khai sáng và trợ giúp cho mọi cá nhân nâng tầm
trình độ, năng lực tư duy để thực thi khai sáng.
<h2>Sứ mệnh và mục tiêu của chungta.com sẽ là gì?</h2>
<span class="underlined-text">Chia sẻ rộng rãi, phổ cập tới từng
người:</span>
- Cung cấp phương pháp làm việc với tri thức: học/ nghiên
cứu, đọc/ viết, tư duy/ tranh luận, giải quyết vấn đề,
thuyết trình, phản biện
- Hệ thống hóa những Tri thức nền tảng, cơ sở: Tư tưởng
chính trị, xã hội, kinh tế, văn hóa đang là căn nguyên phát
triển cá nhân, cộng đồng thời nay.
- Giới thiệu các tác phẩm, bộ sách tinh hoa thế giới chứa
đựng suy nghĩ, ý tưởng căn bản
<span class="underlined-text">Thôi thúc Ý thức, tinh thần Khai sáng
của từng người:</span>
- "Thực Học" cố gắng vượt qua chính mình, theo đuổi,
chiêm nghiệp và vận dụng các tư tưởng lớn của phương Tây
để hoàn thiện cá nhân, cộng đồng
- Nâng cao ý thức của người dân về dân quyền – quyền làm
chủ của mình, xây dựng xã hội văn minh, chuyên nghiệp; cá
nhân trông chờ vào mình, bằng suy nghĩ độc lập, sáng tạo,
biết hoài nghi, không trông chờ, ỷ lại
- Chia sẻ các Phong sách sống tích cực: sống trí tuệ, tâm
hồn rộng mở, trách nhiệm cộng đồng.
<span class="underlined-text">Phổ cập, phát triển văn hóa Việt
Nam:</span>
- Phát hiện (nội dung, tác phẩm/ công cụ, sự kiện/ con
người…) liên quan văn hóa
- Tổ chức, liên kết, liên hệ các giá trị văn hóa
- Gợi ý, chia sẻ, trao đổi, phổ biến nhanh các chủ đề: lý
tưởng, thế giới quan, giá trị quan...
Bài này có thể coi là một tổng kết, một vài suy nghĩ về
chặng đường chungta.com đã đi qua cùng bạn đọc! Khai sáng là
sự nghiệp lâu dài chung của TẤT CẢ chúng ta. Phía trước
chúng tôi còn nhiều mục tiêu phải vượt qua.
Nói như Alibaba trong câu chuyện thuở đầu tiên của chungta.com,
thần chú "Vừng ơi mở cửa!" để mở kho báu Trí tuệ và
Đạo lý cho mỗi người chúng ta chính là: "Tri thức làm nên
dũng khí! Hãy can đảm sử dụng tri thức của chính mình!"
Rất tự hào được đồng hành cùng các bạn trên con đường
Khai Sáng!
<h2>Tham khảo:</h2>
1- Cần cuộc cách mạng Khai sáng của người Việt
2- Trả lời câu hỏi: Khai Sáng là gì? (I. Kant, những đoạn
trích dẫn chữ xanh)
3- Cuộc hội ngộ 5 nhân vật phi thường ở Mác-xây
Nguồn: Chungta.com
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/8868), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét