rất không vui bởi vì tôi đã gửi bài viết này cho một vài
tờ báo điện tử ở trong nước khá lâu, nhưng không thấy báo
nào đăng. Đã có hàng nghìn bài viết ca ngợi GS Châu, vậy mà
chỉ có một bài viết hơi có màu sắc phê bình của tôi thì
lại không được đăng. Vậy làm sao có thể nâng cao dân trí
được?</em>
<em>Xin cám ơn Dân Luận đã đăng bài viết này.</em></div>
<strong>Mặt trái của sự kiện Ngô Bảo Châu</strong>
Năm 2009, việc bà Ostrom, một giáo sư về khoa học chính trị,
đoạt giải Nobel kinh tế đã dấy lên một đợt công kích chưa
từng có trong giới nghiên cứu kinh tế. Ngay cả những giáo sư
nổi tiếng như Krugman (Nobel kinh tế), Levitt (Huy chương Clack)
cũng buông lời chỉ trích thành tích của bà, bởi bà hầu như
không có bài báo nào trên các tạp chí kinh tế hàng đầu. Ở
Mỹ, (và có lẽ ở các nước khác cũng vậy), ngoài ngành toán
ra hầu như không ai biết GS Ngô Bảo Châu bởi ngành nào cũng
niềm tự hào riêng và họ không quảng cáo hộ ngành khác.
Thậm chí, đợt tháng 8 năm ngoái, website khoa toán của các
trường đại học lớn như Harvard, Stanford, MIT…những nơi
không liên quan gì đến giải Fields cũng không đưa tin về giải
này, có lẽ nhằm mục đích bảo vệ uy tín cho các giáo sư
của họ. Không đúng như báo chí Việt nam tuyên truyền, GS Châu
không tạo được ảnh hưởng gì đáng kể ở phương tây bởi
ông ấy không phải người của công chúng (NCCC) ở các nước
đấy. Hoa kỳ có hơn 10000 NCCC các loại, (khoa học gia hiếm khi
thuộc nhóm này), và một người chỉ xuất hiện trên một vài
lần trên truyền thông thì không đủ khiến công chúng ghi nhớ.
Triết lý của các xã hội văn minh là luôn tránh để ngành nọ
"dẫm lên chân" ngành kia, người nọ làm tổn hại đến
lòng tự tôn của người kia. Còn ở Việt nam, báo chí đã bơm
thổi sự kiện Ngô Bảo Châu đến mức khiến công chúng hiểu
sai bản chất của vấn đề, khiến một số người ngoại
đạo coi GS Châu như thánh sống, trong khi cho rằng những nhà
khoa học khác thật kém cỏi. Sự việc không dừng lại ở
đấy, khi một số người phản ứng đã bị các fan của ông
Châu thóa mạ bằng những lời lẽ khiếm nhã. Có những người
là bạn của ông Châu, đã viết những câu kiểu như "cái chí
hạ mình, quyết theo học thầy"(1) hoặc cho rằng những
người chỉ trích GS. Châu là không "suy nghĩ kỹ lưỡng",
"gây rối", không "có tính xây dựng"(2). Có những bạn
trẻ vào blog của các nhà nghiên cứu khác, hồn nhiên cho rằng
những người này cũng sùng bài ông Châu như cấp trên, gây
bất bình cho nhiều người. Trên blog của GS Châu vẫn còn lưu
bài viết "Ai xe cát"(3) của bạn ông ấy - một mẩu chuyện
so sánh con người với động vật rất bất nhã. Tôi thông cảm
với bối cảnh Việt nam, khi lần đầu tiên có nhà khoa học
được giải thưởng thuộc hàng cao nhất của một lĩnh vực.
Tuy nhiên, hậu quả do hệ thống truyền thông gây ra rất nghiêm
trọng và lâu dài, cho nên rất cần phải trao đổi một lần
về vấn đề này.
Việc thành lập viện toán cao cấp có lẽ cũng góp phần tạo
nên những hiểu biết sai lầm, bởi công chúng nghĩ rằng nhà
nước bằng mọi giá phải mời GS Châu về làm lãnh đạo. Trên
thực tế, Việt nam có nên đầu tư trọng điểm vào toán học,
đặc biệt là toán lý thuyết - sở trường của ông Châu - hay
không còn là vấn đề cần phải tranh cãi. Rất nhiều nước
như Canada, Tây ban nha, Hungary, Rumany, bốn con rồng Châu Á, có
nền khoa học phát triển hơn nước ta nhiều mà không cần
đến huy chương Fields hay chủ trương thiên vị toán nào cả.
Thứ hai, các trường/viện nghiên cứu ở các nước phát triển
hiếm khi trao các chức vụ lãnh đạo cao cấp cho những người
đoạt giải Nobel, Fields, bởi những người này thường chỉ
giỏi chuyên môn, trong khi vị trí lãnh đạo cao cấp đòi hỏi
các kỹ năng khác. Các chức vụ giám đốc điều hành cũng
thường do các giáo sư trong khoa luân phiên đảm nhiệm, để
tránh quan liêu, cửa quyền. Những người giỏi chuyên môn
thường chỉ đảm nhiệm các chức lãnh đạo về chuyên ngành
của họ, ví dụ trưởng bộ môn hình học, trưởng bộ môn
đại số… Ngay cả các chức vụ lãnh đạo tinh thần cũng
không nhất thiết phải trao cho những người xuất sắc về
chuyên môn. Hiệp hội kinh tế Mỹ có lẽ là hiệp hội kinh tế
uy tín nhất thế giới, với hơn 70% giải Nobel kinh tế thuộc
về các thành viên của hội. Tuy nhiên, mỗi năm hiệp hội bầu
lại chủ tịch một lần và không nhất thiết một người
được giải Nobel hoặc một giải thưởng lớn nào khác sẽ
được bầu. Thứ ba, môi trường học thuật ở phương Tây
đặc biệt đề cao tinh thần bình đẳng và khuyến khích sáng
tạo. Một giáo sư hàng đầu gửi bài báo cũng có thể bị tòa
soạn từ chối trong khi lại nhận đăng bài của một sinh viên
chưa tốt nghiệp, chưa có uy tín khoa học gì đáng kể. Tinh
thần tự do trong môi trường khoa học cũng khác hẳn với các
môi trường khác (chẳng hạn môi trường công ty). Các giáo sư
đại học được tự do lựa chọn đề tài nghiên cứu theo sở
thích chứ không ai giao việc cho họ. Việc hợp tác nghiên cứu
cũng trên tinh thần tự nguyện và tôn trọng lẫn nhau chứ
không phải người này ra lệnh cho người kia.
Cũng cần phải nói thêm rằng ngoài GS. Châu, có nhiều nhà
nghiên cứu gốc Việt khác rất thành công. Một ví dụ là TS
Huỳnh Mỹ Hằng đã đoạt giải thưởng MacArthur, là một trong
những giải danh giá nhất của ngành hóa. Ở Mỹ, số người
biết đến giải MacArthur có lẽ còn nhiều hơn giải Fields,
bởi giá trị của giải (500.000 UDS) và là giải rất lớn
được trao cho nhiều ngành. Nhiều người khác cũng đã trở
thành các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực của họ. Nhưng
quan trọng hơn cả, người phương Tây không so sánh người nọ
với người kia, ngành nọ với ngành kia như ở Việt nam, bởi
hành động đấy rất thiếu nhân văn. Giải thưởng chỉ là
một thước đo tài năng nhưng không phải tất cả. Có những
học giả như Samuel Huntington, Claude Strauss, Fareed Zakaria… mặc
dù không giành được giải thưởng lớn nào, nhưng vô cùng
nối tiếng và có tầm ảnh hưởng trên phạm vi toàn thế
giới.
Ở các nước phát triển, các nhà nghiên cứu về các vấn đề
lý thuyết trừu tượng hiếm khi trở thành NCCC, bởi các công
trình họ làm ra không có chức năng giải trí, không dễ hiểu,
và cũng không gắn liền với các vấn đề chính trị, xã hội
mà công chúng quan tâm. Một số hiếm hoi trở thành biểu
tượng của truyền thông như Einstein, Hawking,… bắt buộc phải
tuân theo quy luật đối với NCCC, nghĩa là phải chấp nhận khen
chê đa chiều. Bởi nếu chỉ "nói thật một chiều" như
đợt tuyên truyền về GS Châu vừa qua sẽ dẫn đến thần
thánh hóa rất nguy hiểm, đồng thời khiến cho không gian học
thuật trở nên ngột ngạt, bức bối. Giới nghiên cứu có sự
tự tôn rất cao. Họ có thể chia vui với thành công của
người khác trong một vài ngày, vài tuần. Nhưng nếu "niềm
vui" ấy kéo dài vài tháng thậm chí hàng năm trời thì sẽ
trở thành sự tra tấn mệt mỏi. Ngoài ra, cần phải công
bằng với các thế hệ đi trước. Trong suốt 15 năm ông Châu
nghiên cứu đóng góp cho thế giới thì những người khác có
những đóng góp trực tiếp hơn cho Việt nam. Chưa kể có thể
có những nhà khoa học tài năng không thua kém gì những người
đoạt giải Fields, Nobel, nhưng do thiếu may mắn, cho nên đã
không có cơ hội tỏa sáng.
Như đã nêu trong bài Bình đẳng Về Danh Dự và Phẩm giá(4),
khái niệm Bình đẳng Đạo Đức đã trở thành giá trị phổ
quát ở các xã hội văn minh. <em>(Con người có thể khác nhau
về của cải vật chất, về vị trí làm việc, nhưng phải
được bình đẳng với nhau về mặt tinh thần. Nghĩa là về
nguyên tắc phải được tôn trọng như nhau. Nếu bạn khiến ai
đó phiền muộn bởi cho rằng họ không cao quý, không giá trị
bằng một ai khác, bạn cần hiểu rằng đó là hành vi phi đạo
đức)</em>. Không chỉ giới nghiên cứu mà tất cả các giới
khác trong xã hội đều có nhu cầu được tôn trọng tối đa,
bởi đó là một trong những Nhu cầu cơ bản nhất của con
người. Ngay cả các bạn trẻ mới tốt nghiệp đại học như
Lương Phương Thảo(5) cũng từng thể hiện ý nguyện này:
<strong><em>"Phải chăng mỗi bạn trẻ ngày nay đều là một
nhân tài, mang trong mình một sức mạnh ghê gớm mà chúng ta
chưa khai thác hết. Tôi cho rằng còn rất nhiều định nghĩa,
khái niệm khác nhau về nhân tài."</em></strong> Thế kỷ 19, ở
Việt nam không có nhà toán học nào cả nhưng sang đến thế
kỷ 20, rất nhiều nhà toán học xuất hiện. Điều này không
phải do gen toán Việt đến thế kỷ 20 mới từ trên trời rơi
xuống, mà chỉ do nền giáo dục thời đó không hỗ trợ bất
kỳ một tài năng toán nào phát triển. Tương tự, ở thời
điểm hiện nay, có thể có vô số tài năng "sinh nhầm
nước", "sinh nhầm thời đại" cho nên sẽ không có cơ
hội tỏa sáng. Thần tượng ai đó là quyền của mỗi người.
Tuy nhiên bạn cần hiểu rằng, những người khác cũng có
quyền không nghĩ giống bạn.
Còn một lý do nữa khiến cho giới khoa học hiếm khi trở thành
NCCC. Đó là trước đây, chính vì tư tưởng đề cao một vài
ngành khoa học rất phi nhân cho nên các học giả phương tây
đã phổ biến thuyết "Đa trí thông minh", nhằm tôn vinh các
dạng tài năng khác biệt trong xã hội. Ở nước nào cũng vậy,
số người không theo đuổi một chuyên môn hay có đam mê đặc
biệt nào cả luôn chiếm đa số. Và do vậy, theo đúng tỷ lệ
dân số, Trí thông minh phục vụ cộng đồng mới là dạng Trí
thông minh để trở thành NCCC. Những người sống không có đam
mê, lý tưởng cần được hướng vào các hoạt động cộng
đồng - những công việc phù hợp với sức họ - chứ không
phải cần những tấm gương các nhà khoa học, mà họ không có
những tố chất để phấn đấu trở thành người như vậy.
Thời kỳ phát triển công nghiệp, trong số 10 người được
giới teen Mỹ ngưỡng mộ nhất có Clara Barton, nữ hộ lý và
là người sáng lập tổ chức Chữ Thập Đỏ Hoa kỳ, và Annie
Sullivan, một nữ giáo viên giảng dạy người khuyết tật.
Nước Mỹ có rất nhiều danh nhân, nhưng chỉ có ba người có
tên trong các Ngày Nghỉ Lễ Chính thức (public holidays): đó là
Columbus - người tìm ra châu Mỹ; Martin Luther King - nhà hoạt
động nhân quyền da đen; và Washington - tổng thống đầu tiên.
(Ngày Washington cũng đang dần bị thay thế bởi Ngày Tổng
Thống, để kỷ niệm chung cho tất cả các tổng thống). Ngày
nay, có lẽ chỉ còn Việt nam là quốc gia lạc lõng, ra sức
đề cao toán học một cách phi lý. Người viết bài này cho
rằng chỉ khi nào hoạt động cộng đồng được đề cao ngang
với các hoạt động chuyên môn thì Việt nam mới có thể có
được một xã hội đầy tính nhân văn, đủ sức hỗ trợ cho
quản lý vỹ mô, và cuối cùng dẫn đến thúc đẩy khoa học
kỹ thuật phát triển. Những người hành nghề chuyên môn cần
những góc riêng, tách biệt để khuyến học đối với thiểu
số công chúng theo đuổi các chuyên môn này, nhưng cũng đồng
thời để tránh "dẫm lên chân" các ngành nghề khác. Nhà
khoa học dù sao cũng chỉ là người theo đuổi lợi ích cá
nhân, hoặc lợi ích cục bộ của những người giống mình.
Tầm nhìn và hiểu biết của họ thường bị hạn chế bởi
chuyên môn hạn hẹp của họ, chứ không hướng đến lợi ích
tối ưu cho toàn xã hội.
Một quốc gia 90 triệu dân mà chỉ có một nhà toán học
được coi là đại diện cho trí tuệ là lối tư duy vừa tự
ti, vừa xúc phạm đối với đông đảo trí thức đầy tự
trọng, vừa phá hoại cộng đồng khoa học. Điều này cũng đi
ngược lại với xu thế của thời đại, tôn vinh "Sự khác
biệt" và "Đa trí thông minh". Đặc biệt là GS. Châu đạt
thành công trong bối cảnh hoàn toàn ở nước ngoài. Quốc gia
nào cũng phải coi trọng những đóng góp trực tiếp cho chính
nước mình ngang bằng, nếu không nói là hơn đóng góp quốc
tế. Ngoài ra, không nên lạm bàn về nhân cách, đạo đức
của một người, phần vì điều đó chỉ phù hợp khi người
ấy đã đi đến cuối cuộc đời, phần vì trong khó khăn, cùng
quẫn, đạo đức mới có cơ hội được minh chứng. GS. Châu
còn rất trẻ, từ trước đến giờ luôn may mắn, thuận lợi
hơn những người cùng thời, cho nên cần nhiều thời gian để
thử thách. Tốt nhất là không nên cố gắng biến ông ấy trở
thành NCCC. Việc GS Châu im lặng để bạn bè, học trò, nhân
danh mình xúc phạm các nhà khoa học khác, nếu là một người
chỉ làm chuyên môn thì không có vấn đề gì, nhưng để làm
lãnh đạo thì cần phải xem lại. Bởi lẽ công việc lãnh
đạo đòi hỏi khả năng đoàn kết nội bộ, giải quyết mâu
thuẫn và khuyến khích sự tôn trọng lẫn nhau trong cộng đồng
khoa học. Các tòa báo nên lập danh sách cố vấn khuyến học
công khai bao gồm vài trăm học giả thuộc nhiều ngành nghề
thì tốt hơn là chỉ tập trung vào một vài người.
Nguyễn Kiều Dung
Nghiên cứu sinh kinh tế, Hoa kỳ.
(1) http://news.tiasang.com.vn/2010/11/09/cho-voi-ti-ganh/
(2) http://tuanvietnam.vietnamnet.vn/2010-11-20-tang-nha-cho-gs-chau-va-chuyen-leo-len-mieng-ho-sau
(3) http://thichhoctoan.wordpress.com/category/chuy%E1%BB%87n-khac/c%E1%BB%A5-hinh/
(4) http://www.chungta.com.vn/Desktop.aspx/ChungTa-SuyNgam/Luan-Ly/Binh_dang_ve_Danh_du_va_Pham_gia/
(5) http://tuoitre.vn/Tet-Viet-2011/421810/Luong-Phuong-Thao-Nhung-hat-giong-khac-biet.html
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/8069), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét