nhưng được dùng khá khôn khéo. Đó là chữ "<em><strong>nhất
định</strong></em>" khi đứng trong những cụm từ như "số
lượng nhất định" – nó đang đang chuyển từ một chữ có
nghĩa, tới một chữ không còn có nghĩa mà chỉ là một mỹ
từ, một euphemism.
Và mỹ từ này, người ta dùng khi cần phải tránh né chuyện
nhạy cảm.
<div class="boxright300"><img
src="http://danluan.org/files/u1/vuquyhaonhien-1.jpg" width="400"
height="295" alt="vuquyhaonhien-1.jpg" /><div class="textholder">Tượng
đài Điện Biên. Muốn biết nó làm gì trong entry này, phải
đọc bài viết.</div></div>
<h2>Nhất định = cố định</h2>
Đây là một cách dùng chữ "nhất định": Báo Tuổi Trẻ có
bài viết về công ty nước ngoài lo chuyện nhà ở cho nhân viên
expat. Nếu mua nhà, họ phải trả tiền bảo trì, tiền lương
bảo vệ, những món tiền này có thể lên xuống. Nếu thuê
nhà, tiền thuê không thay đổi. Số tiền này cố định, và
báo dùng chữ "một con số nhất định": "<em>Sở dĩ vậy vì
khi mua nhà xong họ còn phải trả phí bảo trì, người bảo
vệ… chi phí này thay đổi, ảnh hưởng đến sự tính toán
của họ; trong khi tiền thuê là một <strong>con số nhất
định</strong>.</em>"
Cùng nghĩa đó, VnExpress năm 2009 viết về việc Co-op Mart bán
đường.
Năm đó, có nạn tích trữ đường. Co-op Mart bèn giới hạn
mỗi khách chỉ được mua 3kg đường (tức là một lượng
đường cố định). Có độc giả góp ý thế này: "<em>Áp
dụng phương thức hạn chế người tiêu dùng mua hàng với một
<strong>số lượng nhất định</strong> sao giống thời kỳ bao
cấp quá!</em>"
Cát-xê ca sĩ ngược lại, không cố định. Mỗi người mỗi
giá, và cùng một người, ở Sài Gòn giá khác, đi tỉnh giá
khác. VnExpress viết: "<em>Nếu một người đang quá được chú
trọng, khán giả mong muốn được gặp mặt thì cát-xê vài
chục triệu cũng chấp nhận. Có ca sĩ tuy tên tuổi nổi tiếng
tại Sài Gòn nhưng đi tỉnh không được nhiều người biết
đến vẫn hét giá trên trời. Nhìn chung, cát-xê ca sĩ bây giờ
thật khó nằm ở một <strong>con số nhất định</strong></em>".
Nghĩa này có thể hiểu rộng hơn một chút, thay vì một con số
"nhất định" thì có thể là nhiều con số, nhưng mỗi con
số đều "nhất định". Thí dụ, báo Thanh Niên viết về
game Slide n' Loop trên điện thoại di động: "<em>Mục tiêu
của trò chơi là phá hủy được một <strong>số lượng nhất
định</strong> các đối tượng để tiến đến màn tiếp
theo.</em>"
Hay trong bài báo Thanh Niên viết về tuyển sinh: "<em>các
trường ĐH thường dành <strong>tỷ lệ nhất định</strong> để
gọi trúng tuyển NV2.</em>"
Hoặc rộng hơn nữa, là một con số cố định nhưng chưa chắc
đã có ai tính được nó là mấy. VnExpress viết về cách phơi
bánh đa ở làng Kế, Bắc Giang: "<em>Độ nắng nóng và thời
gian phơi bánh cũng có <strong>con số nhất định</strong>, không
đơn giản chút nào.</em>"
Nói chung, trong những thí dụ trên, chữ "nhất định"
được hiểu gần như đồng nghĩa với "cố định" hoặc,
rộng hơn, "cố định nào đó." Theo nghĩa là có một con số,
cố định (một hằng số), <em><strong>C</strong></em>. Hằng số
<em><strong>C</strong></em> chính xác là bao nhiêu thì có thể không
quan trọng cho bài viết, hoặc chưa/không biết, nên không viết
luôn con số đó vào bài, nhưng rõ ràng là có một hằng số
<em><strong>C</strong></em> như thế.
<ul><li>Tiền thuê nhà là một con số cố định, không thay
đổi. C = 2,000 USD chẳng hạn. Khác với tiền bảo trì nhà mua,
có thể lên xuống.</li>
<li>Lượng đường được mua là một số lượng cố định (C =
3kg), không thay đổi. Kiểu tem phiếu. Khác với bình thường
thích mua bao nhiêu thì mua.</li>
<li>Cát-xê ca sĩ không cố định. Mỗi người mỗi giá.</li>
<li>Mục tiêu của trò chơi Slide n' Loop là phá hủy chừng nấy
mục tiêu, con số này mỗi level có thể khác nhau như cho mỗi
level là cố định. Như, C = 2 cho level 1; C = 4 cho level 2; C = 5 cho
level 3; chẳng hạn.</li>
<li>Mỗi trường dành tỷ lệ nào đó, C = 10% chẳng hạn cho
trường này, hay C = 15% cho trường khác, để gọi trúng tuyển
NV2.</li>
<li>Thời gian lật bánh là một khoảng thời gian nào đó, chưa
chắc đã có ai tính được, nhưng nó là một con số C sao cho
bánh không bị dính vào phên. </li></ul>
Đó là nghĩa vẫn thường được hiểu cho chữ "nhất định"
khi đi trong cụm từ "con số nhất định" hay "số lượng
nhất định" hay "tỷ lệ nhất định."
Đó là nghĩa bình thường, nghĩa "chuẩn" của chữ này.
Nhưng thỉnh thoảng, lại thấy chữ "nhất định" xuất
hiện với nghĩa khác.
<h2>Nhất định = có đấy nhưng đừng hỏi</h2>
Ở những chỗ này, gần như người viết dùng chữ "nhất
định" theo nghĩa là "<em>có một con số C, nhưng mà thôi
đừng thắc mắc, nhạy cảm lắm.</em>"
<center><img src="http://danluan.org/files/u1/vuquyhaonhien-3.jpg"
width="400" height="288" alt="vuquyhaonhien-3.jpg" /></center>
<center><em>Vết nứt trên tượng đài Điện Biên. Hình
VnExpress.</em></center>
Gần đây nhất là bản tin trên VnExpress viết về vụ án rút
ruột tượng đài Điện Biên. Viện kiểm sát tha hai bị cáo,
là cán bộ giám sát công trình. Về lý do tha, viện kiểm sát
nói: "<em>Việc cố ý làm trái là hành vi của nhiều cán bộ,
nhiều cơ quan khác như Bộ văn hoá, Kho bạc, ông Phạm Hoàng Be
(phó chủ tịch tỉnh Điện Biên)… nên hành vi của các bị
cáo chỉ ở <strong>mức độ nhất định</strong>, do vậy phải
giảm trách nhiệm hình sự cho các bị cáo</em>".
Mức độ nhất định là thế nào? <span
class="underlined-text">Nhiều hay ít?</span>
Không thể nói mức độ nhiều hay ít không quan trọng nên khỏi
viết ra. Ngược lại, còn rất quan trọng là khác. Nếu mức
độ nhiều thì phải phạt, mức độ ít thì phạt ít, mức
độ không đáng kể thì tha. Nhưng nếu không đáng kể thì sao
không viết thẳng là "không đáng kể" cho gọn?
Ở đây, dường như chữ "<em>nhất định</em>" bao hàm nhiều
nghĩa bí hiểm lắm, trong đó có cả nghĩa là "<em>vì việc
cố ý làm trái là hành vi của nhiều cán bộ</em>," mà toàn
cán bộ xịn, lên tới cả phó chủ tịch tỉnh, nên hai ông này
gần như bó tay, không ngăn chặn được, bây giờ mà bắt tội
hai ông í, thì tội nghiệp.
Đó là một cách dùng chữ "<em>nhất định</em>" như một
mỹ từ để tránh né chuyện nhạy cảm.
Một chữ dùng để vừa viết vừa lách, kiểu như vậy.
Tương tự như thế là cách dùng chữ của GS Đặng Phong trong
cuốn "Lịch sử tư duy kinh tế Việt Nam 1975-1989." (NXB Tri
Thức tái bản 2009. Không có link; chịu khó mua sách về mà
đọc.)
Trong cuốn sách, GS Phong viết về số người đi du học Liên Xô
hay các nước xã hội chủ nghĩa khác, nhưng vì tiêu chuẩn du
học không hẳn là giỏi thì được, nên nhiều người có bằng
cấp cao mà chả đóng góp gì. Con số người như thế nhiều ít
thế nào? Nhưng GS Phong viết: <em>Một <strong>tỷ lệ nhất
định</strong> có bằng cấp cao, nhưng hầu như không có đóng
góp gì đáng kể về mặt tư duy kinh tế.</em>
Chữ "nhất định" ở đây nhất quyết không thể có nghĩa
"cố định." Nhất quyết không có chuyện ai đó đặt một
"quota" là, 30% chẳng hạn, phải có bằng cấp cao nhưng không
được có đóng góp đáng kể.
Nghề của GS Phong là kinh tế. Sách của GS Phong là sách lịch
sử tư duy kinh tế. Và nghề kinh tế là nghề mà con số thống
kê là rất quan trọng. Một lý thuyết kinh tế dù chặt chẽ
đến đâu mà bị con số thống kê chứng minh sai, thì thuyết
đó coi như vứt đi. Vậy mà ông lại dùng một chữ mơ hồ như
vậy, thì phải hiểu là một dấu hiệu của chuyện gì đó.
Cái chuyện đó, chắc hẳn là sự nhạy cảm của vấn đề?
<h2>Cái gì né được là né</h2>
Có được một mỹ từ dùng để tránh né sự thật rồi, thì
dường như các loại tác giả bắt đầu dùng nó trong bất kỳ
trường hợp nào mình cần. Có cái gì cần lách, gài chữ
"nhất định" vào đấy. Và có cái gì cần lấp liếm, cũng
"nhất định" cái cho nó cây táo nhà ông Lành.
Tiêu biểu nhất là cụm từ "<em><strong>thành tựu nhất
định</strong></em>". Google thử, sẽ thấy:
<ul><li>"<em>lượng khách quốc tế đến Việt Nam có phần
giảm sút, nhưng ngành du lịch nước ta vẫn đạt được một
số <strong>thành tựu nhất định</strong></em>"
(Tổng cục Du lịch báo cáo thành tích 2009. "Có phần giảm
sút" ở đây là sụt tới hơn 11% nha.)</li>
<li>"<em>Trong 5 năm qua, Ban Chấp hành Đảng bộ thành phố
(khóa IX) đã không ngừng nỗ lực, đoàn kết, phấn đấu khắc
phục khó khăn, lãnh đạo thực hiện nghiêm túc Nghị quyết
Đại hội, đã đạt được những <strong>thành tựu nhất
định</strong>, song bên cạnh đó cũng còn những tồn tại hạn
chế, khuyết điểm. Với ý nghĩa và tầm quan trọng của Đại
hội Đảng bộ thành phố lần thứ X, với tinh thần quyết tâm
đổi mới, phát huy sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn
dân, toàn Đảng bộ phấn đấu vượt qua mọi khó khăn, thực
hiện thắng lợi cao nhất những mục tiêu, nhiệm vụ đề ra
cho thời kỳ 2010 – 2015, góp phần bảo vệ, xây dựng và phát
triển thành phố Biên Hòa tiến lên công nghiệp hóa, hiện
đại hóa.</em>"
(Báo cáo chính trị của BCH Đảng bộ TP Biên Hòa. Toàn bộ 141
từ đều là những từ trống rỗng vứt đi được, trong đó
phải kể đến cụm từ "thành tựu nhất định.")</li></ul>
Cái trò né tránh này ảnh hưởng tới cả sinh viên, như trong
bài tiểu luận môn Phương pháp Nghiên cứu Khoa học, Khoa Sử
ĐHSP TPHCM: "<em>Tuy đã đạt được những <strong>thành tựu
nhất định</strong> nhưng nhìn chung trong lĩnh vực này chúng ta
vẫn còn có những mặt hạn chế nhất định.</em>"
Mà không ảnh hưởng sao được. Ngoài đời thế nào thì tất
nhiên là vào giảng đường sẽ thế ấy!
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/7737), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét