Lê Nguyên - Giáo dục không nên chỉ dạy các “thần dân” biết nghe lời

Cái mà nền giáo dục Việt Nam thiếu trầm trọng là một môi
trường học thuật lành mạnh. Ở đó cho phép phát huy tối đa
sức sáng tạo của con người. Ở đó có tự do tranh luận, ở
đó có sự đua tranh tư tưởng, ở đó có các chế tài và ưu
đãi khuyến khích người học đi đến tận cùng các suy tư khoa
học của mình.

<h2>Cái thừa và cái thiếu</h2>

Năm 2010 đã khép lại. Bên cạnh những âu lo phiền muộn về
bức tranh kinh tế, giá cả đột biến, về lụt lội kinh hoàng
gây nên cảnh tang thương cho miền Trung ruột thịt… thì năm
2010 cũng là năm bừng lên niềm hân hoan làm nức lòng hàng
triệu người Việt Nam và dịu bớt đi những căng thẳng. Việt
Nam lần đầu tiên có một người giành được huy chương
Fields, phần thưởng có uy tín như là một giải Nobel trong lĩnh
vực toán học.

<div class="boxleft320"><img src="http://danluan.org/files/u1/nhanloi400.jpg"
width="400" height="315" alt="nhanloi400.jpg" /><div class="textholder">Giáo
dục không nên chỉ dạy các "thần dân" biết nghe lời. Ảnh
minh họa</div></div>
Giáo sư Ngô Bảo Châu ngay sau sự kiện đó, đã trở thành một
cơn sốt: Cơn sốt trên báo chí, cơn sốt cho các bậc cha mẹ
bắt chước tên của anh để đặt tên cho con cái của mình. Và
phần nào đó là cả cơn sốt của các nhà quản lí xã hội,
trong việc dùng hình ảnh Ngô Bảo Châu để phục vụ cho các
mục tiêu chính trị!

Chẳng có gì là không đáng tự hào khi trí tuệ Việt Nam chinh
phục được đỉnh cao trí tuệ nhân loại. Phần thưởng một
căn hộ lộng lẫy trị giá 12 tỉ Việt Nam đồng, dù sao đi
nữa, cũng là một món quà quý giá, về phía Nhà nước, là sự
cụ thể hoá thành vật chất để ghi công GS Ngô Bảo Châu, và
cũng là kỳ vọng sự đóng góp cho đất nước của người GS
tài năng.

Rồi thì ngay sau khi tin tức về huy chương Fields được lan
truyền và bùng nổ trên các phương tiện thông tin đại chúng,
trong niềm hân hoan có phần bồng bột của dân chúng và của
tầng lớp lớp lãnh đạo, những nhà hữu trách đã lập tức
có ngay kế hoạch phát triển nền khoa học nước nhà bằng
cách đề ra ý tưởng xây dựng một Viện nghiên cứu và đào
tạo cấp cao về Toán.

Nhưng rồi cơn hứng khởi nào cũng sẽ qua đi, và chúng ta cần
phải tỉnh táo nhìn lại chính mình. Không chỉ là nhìn lại
cái thực trạng khoa học, thực trạng xã hội chung của nước
nhà, mà còn là tỉnh táo nhìn lại để cho ra những quyết sách
khôn ngoan, đúng đắn. Người Việt Nam ta vốn có thừa cái
"nhiệt tình nóng" trong chiến tranh giữ nước, nhưng dường
như lại thiếu cái khối nhiệt tình vô cùng cần thiết trong
thời bình.

Cái tinh thần không chịu nhục vì nghèo hèn, cái tinh thần
sống chết theo đuổi lí tưởng, đam mê của bản thân. Việt
Nam vốn thừa những Phạm Ngũ Lão bị đâm vào đùi vẫn không
hay bởi đang nung nấu nỗi căm hờn giặc Nguyên và nghĩ mưu
cứu nước. Nhưng Việt Nam lại cũng thiếu những nhà bác học
như Archimedes của Hi Lạp cổ đại, vẫn mải mê với những suy
tư trừu tượng về các bài toán xung quanh các hình kỉ hà bất
kể quân giặc đã kéo đến sát sau lưng mình.

Ban thưởng một ngôi biệt thự để ghi công, hình thành ngay
kế hoạch xây dựng một viện nghiên cứu cấp cao về toán
học hay về một lĩnh vực nào đó… không có gì là sai cả,
nhưng liệu đã đủ chưa, liệu đã là đúng hướng, là giải
pháp căn cơ cho cơn khủng hoảng giáo dục nước nhà hiện nay?
Cần bao nhiêu biệt thự lỗng lẫy để ghi công hay bao nhiêu
viện khoa học nghiên cứu cấp cao được mọc lên, để đưa
giáo dục Việt Nam thoát khỏi vũng lầy? Đâu là giải pháp then
chốt?

<h2>Có tố chất nhưng tại sao không có đỉnh cao?</h2>

Muốn trả lời được câu hỏi đó, trước hết phải trở
lại đi tìm căn nguyên của vấn đề. Chưa cần căn nguyên nào
xa xôi, hãy xét căn nguyên ngay từ chính giải thưởng cụ thể
là huy chương Fields cao quý đó.

Rõ ràng, không chỉ với Ngô Bảo Châu mà còn với nhiều nhân
tài khác nữa hiện đang thành danh trong môi trường khoa học ở
các nước phát triển, chúng ta có thể khẳng định rằng tố
chất của người Việt Nam không hề thua kém các nước trên
thế giới. Nhưng tại sao các nhân tài đó không thể cất cánh
khi ở trong nước, mà chỉ có thể đạt đến đỉnh cao và
thành danh khi ra nước ngoài học tập?

Không nghi ngờ gì nữa, cái mà nền giáo dục Việt Nam thiếu
trầm trọng là một môi trường học thuật lành mạnh. Ở đó
cho phép phát huy tối đa sức sáng tạo của con người. Ở đó
có tự do tranh luận, ở đó có sự đua tranh tư tưởng, ở đó
có các chế tài và ưu đãi khuyến khích người học đi đến
tận cùng các suy tư khoa học của mình.

Toán học với các GS tên tuổi như Ngô Bảo Châu, Vũ Hà Văn,
hay là vật lí thiên văn với các GS như Trịnh Xuân Thuận… là
thuộc về lĩnh vực <em><strong>khoa học tự nhiên</strong></em>.
Nhưng cái môi trường học thuật ở đó có tự do tranh luận
và cá nhân được phép đi đến tận cùng các ý tưởng của
mình thì lại thuộc về trách nhiệm của các ngành
<em><strong>khoa học nhân văn và khoa học xã hội</strong></em>,
cái nền tảng quan trọng cho sự phát triển bền vững của
bất cứ quốc gia nào. Cái mảng mà lâu nay ta lơ là, hờ hững
nếu không muốn nói là lãnh đạm, ghét bỏ nó.

Thực tế đáng ngại đó về mặt khách quan cũng bắt nguồn
từ điều kiện nước nhà. Bao nhiêu năm chiến tranh đói nghèo,
người ta phải xao lãng cái nhiệm vụ chăm lo "phần hồn"
của dân tộc để lo lắng cho cái chết cận kề và miếng cơm
manh áo. Khi tiến hành đổi mới mở cửa, cả xã hội bung ra
làm kinh tế, toàn dân hối hả kiếm tiền bất chấp mọi thứ,
nhiệm vụ "chăm sóc phần hồn" kia một lần nữa lại bị
lơ là, lãng quên.

Nhà quản lí xã hội đã thiếu một tầm nhìn dài hạn, không
lường trước được các vấn nạn đó khi tiến hành mở cửa
kinh tế, cho nên đã chậm trễ trong việc tập trung phát triển
khoa học xã hội nhân văn, và đề ra các giải pháp then chốt
cho các bài toán xã hội. Đó chính là nguyên nhân sâu xa của
các vấn nạn nhức nhối trong xã hội hiện nay: Sự thờ ơ
của lớp trẻ với vận mệnh dân tộc, sự dửng dưng vô cảm
với nỗi đau đồng loại, sự thiếu ý thức tuân thủ pháp
luật, ý thức bảo vệ môi trường,…

Cho nên, sau những cơn hân hoan hào hứng lâng lâng trong chiến
thắng, chúng ta cần tỉnh táo nhìn lại chính mình. Và đặc
biệt hơn lúc nào hết, các nhà quản lí xã hội phải có các
quyết sách khôn ngoan và sáng suốt, các giải pháp căn cơ cho
bài toán giáo dục nước nhà. Theo đó, những biệt thự sang
trọng đắt tiền, những viện nọ viện kia chỉ mới là các
hành động tức thời, không hề là cái chìa khoá then chốt.

Tăng lương, nâng cao chế độ đãi ngộ cũng chưa phải là
giải pháp tối ưu cho người làm khoa học. Cái mà người làm
khoa học cần là một môi trường khoa học đích thực, ở đó
không bị vẩn đục bởi những sự phiền nhiễu vô văn hoá.
Ở đó có tự do học thuật, có tự do tư tưởng, được
khuyến khích và được đảm bảo cho việc đi đến tận cùng
tư tưởng của mình.

Xã hội đương đại mà chúng ta đang sống cần phá bỏ
"độc quyền" chân lí, kiên quyết loại bỏ tư tưởng chụp
mũ và dán nhãn phản động hay lệch lạc về tư tưởng cho
những ai dám nói lên quan điểm khác biệt… là những việc
cần làm ngay để cứu vãn nền khoa học và giáo dục nước
nhà.

<h2>Xã hội lành mạnh là xã hội "bách gia tranh minh"</h2>

Muốn xoá bỏ điều đó, trước hết phải xuất phát từ ý
thức của những người quản lý. Những nhà quản lí xã hội
cần thấy rằng một xã hội dân chủ và tiến bộ chưa bao
giờ là một xã hội đồng phục về tư tưởng. Một xã hội
lành mạnh và phát triển năng động phải là một xã hội của
"bách gia tranh minh", ở đó có sự cọ xát của các tư
tưởng, ở đó tôn trọng các ý kiến khác biệt trên tinh thần
thượng tôn pháp luật.

Theo đó, một giải pháp căn cơ cho nền giáo dục nước nhà
phải được thể hiện ở việc đề ra các chính sách đề
phát triển không chỉ ngành toán học hay bất kì ngành cụ thể
nào. Mà quan trọng hơn là tạo ra một môi trường, một chế
tài cho phép tự do học thuật được nảy nở. Đó là nhiệm
vụ của khoa học xã hội nhân văn. Đó là các giải pháp cần
thiết để tạo điều kiện cho khoa học xã hội nhân văn phát
triển.

Khoa học xã hội và nhân văn chỉ có thể phát triển trong một
môi trường không có sự áp đặt tư tưởng và sự độc
quyền chân lí. Giáo dục phải đào tạo ra các công dân tự tin
sống trong một xã hội thượng tôn pháp luật, chứ không phải
là các thần dân chỉ biết câm lặng tuân phục.

Chỉ khi nào chúng ta cảm thấy sẵn sàng chấp nhận những lời
chỉ trích, cho dù trong thâm tâm cảm thấy phần nào khó chịu,
chấp nhận những sự khác biệt, để biết lắng nghe, tận
dụng trí tuệ của các giai tầng, điều chỉnh, sửa đổi
những chủ trương, chính sách chưa phù hợp với thực tiễn,
với sự phát triển của xã hội trên hành trình hội nhập.
Chỉ khi đó, cá nhân tôi tin rằng sự khủng hoảng giáo dục
mới có cơ hội được giải quyết triệt để, các vấn nạn
nhức nhối hiện nay của xã hội có cơ hội được dẹp trừ.

<div class="special_quote">Theo đó, một giải pháp căn cơ cho nền
giáo dục nước nhà phải được thể hiện ở việc đề ra
các chính sách đề phát triển không chỉ ngành toán học hay
bất kì ngành cụ thể nào. Mà quan trọng hơn là tạo ra một
môi trường, một chế tài cho phép tự do học thuật được
nảy nở. Đó là nhiệm vụ của khoa học xã hội nhân văn. Đó
là các giải pháp cần thiết để tạo điều kiện cho khoa học
xã hội nhân văn phát triển.

Khoa học xã hội và nhân văn chỉ có thể phát triển trong một
môi trường không có sự áp đặt tư tưởng và sự độc
quyền chân lí. Giáo dục phải đào tạo ra các công dân tự tin
sống trong một xã hội thượng tôn pháp luật, chứ không phải
là các thần dân chỉ biết câm lặng tuân phục.</div>

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/7447), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!