điển hình là Lý Tư, Hàn Phi - chỉ trong vòng gần hai mươi năm
mà diệt Triệu, Ngụy, Sở, Yên, Tề thống nhất thiên hạ hình
thành nên đế chế Tấn hùng mạnh. Tuy nhiên chỉ trong thời
gian ngắn sau khi Tần Thủy Hoàng mất, nước Tần bị diệt
bởi vô số cuộc khởi nghĩa của nhiều phe phái khác nhau, trong
đó có cuộc khởi nghĩa nông dân của Lưu Bang – người lập
nhà Hán.
Tại sao một đế chế hùng mạnh như Tần lại suy tàn
nhanh chóng, điều gì khiến cuộc khởi nghĩa nông dân của Lưu
Bang – những người nông dân chân đất – lại thành công?
Lịch sử đã qua đi hàng nghìn năm nhưng bài học đó vẫn còn,
đem chuyện xưa xét lại dưới góc nhìn hiện đại lại phát
hiện ra điều mới mẻ.
Tư tưởng pháp gia được ươm mầm từ thời Xuân Thu,
cũng là giai đọan của các triết gia như Khổng Tử thuyết về
đức trị, Lão Tử thuyết về nhân trị…Bức tranh của pháp
gia được vẽ lại như vầy. Họ cho rằng quan lại không cần
đạo đức, nhân nghĩa và tri thức mà chỉ cần có quyền lực
và địa vị. Họ xem dân chúng là đám đông ngu muội, tham lam
nên không thể dùng đức giáo hoá được mà phải dùng luật.
Tư tưởng pháp gia có phần tiến bộ hơn các học thuyết khác
là coi trọng pháp luật, quan lại cũng như thứ dân hễ phạm
tội thì bị trừng phạt như nhau. Pháp luật phải để cho dân
biết mà thực thi theo, nghĩa là khi làm luật xong phải công bố
cho dân chúng xem. Pháp luật là thượng tôn nên dân chúng không
được bình phẩm, chê bai mà chỉ có tuân theo; để pháp lụât
được thực thi Nhà Tần tổ chức đào tạo một tầng lớp
quan lại học các bộ luật đó.
Tuy nhiên, thực tế đây là hình thức đánh lừa dân
chúng. Nó mâu thuẩn ở chỗ nhà Tần không coi trọng giáo dục,
dân không biết chữ, những bộ luật của nhà Tần lại khó
hiểu, người dân không không biết vận dụng để bảo vệ cho
mình. Cho nên cuối cùng thì công lý và cái pháp luật ấy lại
nằm trong miệng bọn nhà quan - pháp gia gọi là những học sĩ
am hiểu pháp luật. Loại pháp luật mà hiểu sao cũng được
chỉ làm công cụ cho sự cai trị, tăng cường quyền lực và
điều kiện để quan lại vơ vét nên dân chúng lại càng khốn
khổ hơn các triều đại khác.
Tư tưởng của pháp gia đặt quyền lợi quốc gia là trên
hết, dân phải vì quốc gia mà hy sinh. Đại diện cho quốc gia
là vua, là tầng lớp quan lại am hiểu pháp luật và lực
lượng sĩ binh có công với nước Tần. Ý thức được lực
lượng đông đảo của tầng lớp nông dân nên nhà Tần ưu ái
xếp nông dân vào tầng lớp được ưu tiên thứ 3 sau quan lại
và binh sĩ. Phải nói rằng tư tưởng pháp gia đã có chủ
trương ý thức về giai cấp nên đã xây dựng Nhà nước dựa
trên lực lượng lớn này. Tuy nhiên do phải hy sinh vì quyền
lợi quốc gia quá nhiều như xây đền đài, đi lính…nên nông
dân thời Tần là tầng lớp khốn khổ nhất và cũng chính họ
cũng là lực lượng chủ yếu của cuộc cách mạng do Lưu Bang
lãnh đạo sau này.
Tư tưởng pháp gia coi trọng kinh tế nhà nước, ý đồ
quốc hữu hoá một số ngành kinh tế trọng yếu như sắt,
muối…Quan điểm của họ cho rằng đây là thành phần bóc
lột dân và để bọn tư sản nắm quyền lực kinh tế là nguy
cơ cho nhà nước. Nhà Tần tìm cách triệt tiêu tầng lớp tư
sản cũ bằng cách đi bắt đày, tịch thu tài sản.
Qua cuộc cải cách ruộng đất và thể chế tạo điều
kiện cho tầng lớp tư sản mới hình thành, tầng lớp tư sản
địa chủ có gắn kết quyền lợi với quan lại trong chính
quyền nhà nước. Quan điểm phân phát đất đai cho dân là tư
tưởng tiến bộ của nhà Tần, tuy nhiên với cơ chế quản lý
quan lại bằng lợi ích đan chéo trong chính quyền, điều đó
làm nhà nước trung ương không thể kiểm soát được hành vi
của quan chức mà để nông dân rơi vào ách nô lệ của tầng
lớp tư sản địa chủ mới. Với quyền lực và địa vị trong
tay tầng lớp này ra sức bóc lột và đàn áp nông dân thẳng
tay, điều này làm cho dân chúng ngày càng đánh mất lòng tin
vào nhà nước trung ương.
Về văn hoá, tư tưởng pháp gia chủ trương kiểm soát tư
tưởng quần chúng, các đề tài về pháp luật, nhà nước, quan
lại là đề tài cấm kỵ, không được bàn cải…những học
giả hoặc dân chúng tham gia chê bai, chế giễu đều bị ghép
vào tội âm mưu lật đổ nhà nước Tần. Truyện Hán Sở Tranh
Hùng có dẫn: Một lần Trương Lương – nước Hàn – nghe
được câu chuyện than thân trách phân của các bô lão về
trời đất; Trương Lương tham gia góp chuyện bằng lên tiếng
chê bai nhà nước Tần, liền thì các bô lão co giò bỏ chạy do
sợ hãi khi bàn luận đến chính trị.
Nước Tần xem các tư tưởng Khổng, Lão…là những tư
tưởng "tư học" đối lập với tư tưởng "quốc học"
là học về pháp luật – cái được nhà nước khuyến khích.
Do đó nhà Tần không coi trọng giáo dục, đóng cửa các
trường tư, xem các học giả có kiến thức là mầm loạn, bởi
vì họ hiểu biết nên nói những điều giễu cợt bề trên,
chỉ trích luật pháp, nói điều thật làm mê hoặc quần chúng
khiến cho bề trên khó ứng xử mà dân chúng dễ nghe theo mà
làm loạn. Lớp trí thức này phải thủ tiêu bằng mọi cách
như giết, chôn sống…những sách vỡ truyền bá các tư tưởng
"tư" đều bị đốt, ai đọc đều bị xem là có mưu đồ
làm loạn.
Trong đối nội thì pháp gia đề ra chủ trương lừa dối,
kiểm soát giữa quan lại với nhau. Tức là phải làm cho quan
lại vì lợi ích lâu dài mà phải trung thành với vua, chứ
không mong gì tính trách nhiệm hay lòng yêu nước của họ. Hàn
khuyên vua không nên tin quan lại mà chỉ cần cho họ quyền
lợi, quan lại sẽ vì bảo vệ quyền lợi của họ mà bảo vệ
vua. Tư tưởng pháp gia đánh vào lòng tham danh lợi của con
người vì Hàn Phi biết rằng nếu xây dựng ý thức hệ dựa
trên lòng trung, lòng nhân của Khổng, Lão thì nhà nước khó
đứng vững. Điều đó cũng dễ hiểu vì xây dựng lực lượng
quan lại điều hành nhà nước mà không có kiến thức, nhân
nghĩa, lòng yêu nước thì còn mong gì hơn là ban cho họ chút
quyền lợi để họ cùng giữ nhà nước Tần duy trì đến
"vạn thế".
Thử tưởng tượng tầng lớp quan lại của nhà nước
Tần giống như câu chuyện ba người vốn ghét nhau cùng đi trên
một chiếc thuyền, đi đến giữa sông thì thuyền thủng đáy,
để khỏi cùng chết họ sẽ liên kết lại người chèo, kẻ
tát nước cố gắn bơi vào bờ khi có thể. Cái liên kết của
họ là sự liên kết của quyền lợi và địa vị, nó chặt
chẽ từ trên xuống dưới nên khó mà phá vỡ được, điều
hay ở tư tưởng pháp gia là ở đấy. Nếu nhà Tần sử dụng
quan lại là những người có lòng nhân, lòng yêu nước, có trí
thức thì có lẽ họ sẽ vì dân mà chống lại nhà Tần,
tượng tự như là một cuộc đảo chánh lật đổ Tần Thuỷ
Hoàng chẳng hạn?
Điểm lại các cuộc khởi nghĩa chống lại nhà Tần sau
khi Tần Thuỷ Hoàng mất, ta không thấy cuộc khởi nghĩa nào
của tầng lớp tư sản, quan lại mới của nhà Tần mà đa số
là các cuộc khởi nghĩa nông dân của Trần Thắng, Lưu Bang hay
cuộc khởi nghĩa tư sản theo con đường chủ nghĩa dân tộc
của Hạng Vũ…Điều đó cho thấy ma lực của địa vị,
quyền lực là rất lớn cho nên họ sẽ không đầu hàng một
cách dễ dàng. Vì vậy, để đánh đổ nhà Tần các lãnh tụ
khởi nghĩa đã phải lập thành một liên minh chính trị lớn.
Nhà Tần nhờ tư tưởng pháp gia mà thống nhất được
nhà nước, tuy nhiên cũng do sử dụng tư tưởng pháp gia trong
định chế nhà nước mà nhanh chóng sụp đổ. Lối cai trị tàn
bạo, dung dưỡng một tầng lớp quan lại quen vơ vét, đánh
mất lòng tin với dân chúng, kiềm hãm tư tưởng tri thức là
những điểm chính khiến nhà nước suy vong. Và có phải khi sang
thế giới bên kia và chứng kiến cung Hàm Dương nằm rụi
dưới đống tro tàn, Tần Thuỷ Hoàng mới hiểu được rằng
số ít không bao giờ thắng được số đông, khi công lý bị
trà đạp thì dân chúng sẽ đứng lên đòi lại.
Ngày 12-02-10<br />
Nguyễn Huỳnh Thái
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/4204), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét