Nguyễn Hưng Quốc - Bệnh vô cảm và bệnh sợ hãi

Trong bài phỏng vấn do Trà Mi thực hiện, Nguyễn Phương Uyên,
cô gái 21 tuổi được nhiều người xem như một "biểu
tượng" của lòng can đảm và của tuổi trẻ, nêu lên một ý
nguyện, đồng thời cũng là một tham vọng của em: "Tôi không
muốn mắc phải căn bệnh rất khó trị ở các thanh niên cùng
tuổi tôi. Tôi muốn làm một bài thuốc để thanh niên Việt Nam
nhìn thấy mà làm hết mình, 'cháy' hết mình, không còn bị
vô cảm và sợ hãi vốn đã bị tiêm nhiễm ngay từ bé."

Tôi không biết hiệu quả của "bài thuốc" ấy thế nào.
Nhưng tôi nghĩ Phương Uyên đã bắt đúng căn bệnh kép không
phải chỉ của giới trẻ mà còn của người Việt Nam nói chung
lâu nay: bệnh vô cảm và bệnh sợ hãi.

Bệnh sợ hãi, thật ra, là một bệnh lâu đời. Chế độ phong
kiến, ở đâu cũng vậy, bao giờ cũng xây dựng quyền lực
trên hai nền tảng chính: sự sùng bái và sự sợ hãi. Sự sùng
bái được xây dựng trên hai nền tảng chính: tư tưởng thần
quyền (nòng cốt là tư tưởng thiên mệnh) và các nghi lễ
đầy tính đẳng cấp trong xã hội. Sự sợ hãi được tạo
thành và được duy trì chủ yếu bằng một biện pháp chính:
khủng bố. Trong các tội trạng, tội nặng nhất là tội phản
nghịch. Hình phạt dành cho tội này thường là tử hình, có khi
không phải tử hình một cá nhân mà còn tử hình nguyên cả
một dòng họ (tru di tam tộc). Tử hình không phải chỉ nhắm
đến việc giết chết tội nhân. Mà còn nhắm đến việc giết
chết mọi ý đồ phản nghịch của những người còn sống
bằng cách khiến họ phải sợ hãi. Do đó, người ta bày ra
đủ thứ kiểu giết người, từ kiểu chặt đầu, treo cổ
đến kiểu cho voi giày, ngựa xé, ném vào vạc dầu sôi, tùng
xẻo, v.v.. Bởi vậy, chuyện ngày xưa dân chúng thường xuyên
sống trong sợ hãi là điều dễ hiểu.

Sau này, chế độ cộng sản tiếp tục duy trì sự sợ hãi ấy
bằng các trại cải tạo và nhà tù, hơn nữa, bằng chế độ
lý lịch: Con cháu những người bị xem là phản động trở
thành một thứ con ghẻ, thường xuyên bị nghi kị và kỳ thị,
có thời gian, lại là thời gian khá dài, còn không được nhận
vào đại học. Bây giờ, do sự phát triển của kinh tế thị
trường, chế độ lý lịch ấy đã giảm đi nhiều. Tuy nhiên,
hệ thống nhà tù thì vẫn dày đặc. Mà không cần nhà tù,
chỉ cần sự hiện diện của công an, mọi người đã khiếp
sợ.

Tất cả những sự khủng bố và đe dọa ấy khiến mọi
người nếu không run sợ thì ít nhất cũng thu mình lại, né
tránh mọi đụng chạm đến công an hoặc rộng hơn, đến chính
trị, từ đó, làm nảy sinh ra một thứ bệnh khác: bệnh vô
cảm.

Nếu sợ hãi là một căn bệnh lâu đời, vô cảm lại là một
căn bệnh rất mới. Trước, hầu như không ai nói người Việt
vô cảm bao giờ. Thậm chí, ngược lại, hầu như ai cũng cho
người Việt sống bằng tình cảm nhiều hơn lý trí. Với tư
cách cá nhân, người ta quan tâm đến nhau; láng giềng quan tâm
đến nhau; cả làng quan tâm đến nhau. Chuyện một người biến
thành chuyện của cả tập thể. Sự quan tâm lớn đến độ
lấn át cả sự riêng tư của từng cá nhân một.

Vậy mà, những năm gần đây, hầu như bất cứ người nào
để ý đến xã hội Việt Nam một chút, cũng đều nhận thấy
ngay một hiện tượng: người ta đối xử với nhau thật vô
cảm.

Ngoài đường, nhìn người khác bị cướp giật, hầu như mọi
người đều dửng dưng; thấy có ai đó bị tai nạn nằm giãy
đành đạch, phần lớn vẫn đứng trố mắt nhìn. Trồng trọt
hay buôn bán thực phẩm, biết việc sử dụng nhiều hóa chất
có thể gây nhiễm độc hay bệnh hoạn cho xã hội, người ta
vẫn mặc kệ. Làm các dịch vụ du lịch, biết việc chụp
giật hay lừa đảo có thể gây ấn tượng xấu cho cả đất
nước, khiến du khách ngoại quốc khinh bỉ và không bao giờ
trở lại Việt Nam nữa, người ta vẫn bất chấp.

Chưa hết.

Hiện tượng con cái đánh đập hoặc đuổi bố mẹ già ra
khỏi nhà càng lúc càng phổ biến. Chỉ giận hờn hay cãi cọ
nhau một chút là học sinh, có khi là nữ sinh, đã đánh nhau
một cách tàn nhẫn. Để cướp một chiếc nhẫn, thay vì trấn
lột, người ta nghĩ ra một biện pháp cực nhanh: chặt đứt
nguyên cả cánh tay. Ăn trộm một con chó cũng bị cả làng xúm
vào đánh chết.

Dù sao, ở trên cũng là những chuyện… nhỏ.

Lớn hơn là những chuyện liên quan đến số phận của cả
đất nước. Việt Nam bị ô nhiễm trầm trọng ư? Người ta
nhún vai: "Cái nước mình nó thế, biết làm sao được!"
Nạn tham nhũng hoành hành, các công ty quốc doanh thi nhau phá
sản để lại những núi nợ nần không những cho thế hệ
hiện tại mà cả các thế hệ sau này nữa ư? Người ta cũng
nhún vai: "Cái nước mình nó thế, biết làm sao được!"

Quan trọng nhất là chuyện chủ quyền. Hầu như ai cũng biết
Trung Quốc đang toan tính cướp biển và cướp đảo Việt Nam,
đe dọa nghiêm trọng đến mạng sống của nhiều ngư dân Việt
Nam, chi phối tình hình chính trị nội bộ của Việt Nam. Ai
cũng biết vậy. Nhưng phần lớn đều nhún vai: "Làm gì
được?". Rồi thôi.

Người Việt vẫn thường tự hào về truyền thống yêu nước,
bất khuất và anh dũng của mình. Nhưng thời gian gần đây,
nhìn đâu cũng thấy những cái nhún vai bất cần, kiểu sống
chết mặc bay như thế.

Tại sao?

Lý do, thật ra, khá đơn giản. Một phần vì sợ, như đã nói
ở trên. Phần khác, vì đó là chính sách của nhà cầm quyền.
Dưới mọi hình thức tuyên truyền, nhà cầm quyền chỉ muốn
mọi người vô cảm. Bày tỏ sự quan tâm của mình đối với
chủ quyền của đất nước dưới hình thức biểu tình thì
bị đạp vào mặt hay bắt thảy vào các nhà tù; dưới hình
thức bài viết trên các blog thì bị vu cho tội… trốn thuế.

Trước, mọi nhà độc tài đều duy trì chế độ của mình
trên sự sợ hãi của người dân; sau này, ngoài sự sợ hãi,
người ta sử dụng một biện pháp nữa: làm cho mọi người
trở thành vô cảm.

Tôi không biết hiệu quả của bài thuốc trị sự vô cảm và
sự sợ hãi của Phương Uyên như thế nào. Nhưng ít nhất, nhìn
ánh mắt, dáng dứng và những câu phát biểu của em trước
tòa, cả tòa sơ thẩm lẫn tòa phúc thẩm, và đặc biệt, nhìn
cả trăm người từ khắp nơi đến tham dự phiên tòa phúc
thẩm của em, tôi nghĩ, ít nhất cũng có nhiều người đã
vượt qua được hai căn bệnh hiểm nghèo ấy.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130828/nguyen-hung-quoc-benh-vo-cam-va-benh-so-hai-0),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!