5xu - Chỉ cần một thế hệ

Hôm nọ tự nhiên được một <a
href="http://360.yahoo.com/profile-US1hr6oyeqDsqDXEWRfmlA--?cq=1">bạn</a>
rủ đi cafe vỉa hè lăng quăng. Xong lại gặp một <a
href="http://360.yahoo.com/profile-L1A.2.E1dLe7WM6KimNMVXg-?cq=1">bạn</a>
nữa, lại lăng quăng cafe tiếp. Xong rồi bạn đến trước về
trước, còn lại bạn đến sau và tôi. Hai anh em ngồi, lanh quanh
một hồi lại quay lại chủ đề cũ rích nhưng lại đang rất
là thời sự: lạm phát hơi quá đà ở nước ta hiện nay. Bạn
kia đặt ra hai thắc mắc rất cơ bản là lạm phát thì thực ra
vẫn có người có lợi; và tác động của tăng dự trữ bắt
buộc ở ngân hàng thương mại.

Tự nhiên tôi thoáng nghĩ: có lẽ Milton Friedman đã đúng. Đúng
hơn Keynes. Keynes có lẽ chỉ đúng ở những nơi mà nền kinh
tế vận hành tốt với chính phủ rất mạnh mẽ, sáng suốt và
minh bạch.

Trong bài <a
href="http://www.vasep.com.vn/vasep/ForumSeafoodNet.nsf/0fe79dd62dd8561447256d9e002fb6f4/9FD006CBEF23A1C3472572B400573117">điếu
văn</a> nổi tiếng tiễn đưa Friedman về thế giới phi kinh tế
(tuyền tiêu vàng mã), Paul Krugman đã kết thúc bằng lời kêu
gọi hãy làm ngược lại những gì Friedman muốn làm. Nhưng có
lẽ Krugman không bao giờ hiểu, một nền kinh tế đang trỗi
dậy, ở một nước đang phát triển, ở một thể chế chính
quyền vẫn còn non nớt, thì có lẽ Friedman có lý hơn Keynes
rất nhiều. Ở những nơi đó, những nơi mà nhân dân cần lao
chưa bao giờ và còn lâu mới hiểu được ý nghĩa và bản
chất thật sự của công bằng và văn minh, thì có lẽ một
kiểu độc tài cánh hữu với một nền kinh tế tự do, sẽ là
một sự kết hợp hoàn hảo trong ngắn hạn (short-run) và có ý
nghĩa tích cực trong dài hạn (long-run).

Câu chuyện của hai anh em sau đó hơi phân tán chủ đề, nhưng
nó lại đi đến một đất nước mà Friedman đã thực sự
thành công, nhưng cũng phải chịu đựng tai tiếng vì đã cộng
tác với một chính phủ độc tài. Nước đó là Chile dưới
thời độc tài quân sự Pinochet.

Tôi đúng là một thằng dở hơi, chỉ lanh quanh trong ao tù, đã
rất bất ngờ khi được bạn trẻ kia cho biết dân Chile rất
giỏi. Tất cả những gì tôi mơ hồ về Chile chỉ là nước
này cũng hẹp và dài, chạy dọc theo bờ biển, giống Việt Nam.
Có một thời kỳ lịch sử đẫm máu khi tướng Pinochet lật
đổ tổng thống Allende, một người cánh tả, và sau đó truy
sát hãm hại hàng chục ngàn người dân chủ và cánh tả. Y như
chính phủ độc tài Ngô Đình Diệm lê máy chém ở Miền Nam
Việt Nam ngày xưa. Không khác gì. Thậm chí giống cả các
chiến dịch bắt bớ tra tấn ám sát các nhân vật cánh tả
được CIA hậu thuẫn và giúp đỡ kỹ thuật.

Chỉ khác ở một chỗ, kinh tế dưới thời Pinochet phát triển
rất rực rỡ và bền vững. Ngày nay sự thành công kinh tế
đấy được người ta biết đến với cái tên The Miracle of
Chile. Còn bộ não của các chính sách cải tổ kinh tế đấy là
các kinh tế gia trẻ tuổi của Chile được đào tạo ở đại
học Chicago theo trường phái Friedman-Harberger. Những kinh tế gia
trẻ tuổi này được biết đến với cái tên Chicago Boys. Chính
sách tiền tệ của Chile với lạm phát mục tiêu là key ngày nay
trở thành hình mẫu để rất nhiều nước đi theo (inflation
targeting). Hay nói cách khác, việc chuyển đổi chính sách tiền
tệ thành công của Chile đã dẫn đến xu hướng chung của thế
giới với chìa khóa chính là lạm phát mục tiêu. Cụ thể chỉ
nằm ở các điểm mấu chốt sau: chính sách tiền tệ với tỷ
giá hối đoái thả nổi, theo đuổi lạm phát mục tiêu, tính
độc lập của ngân hàng trung ương với toàn bộ phần còn
lại của đất nước, ngân hàng trung ương không cấp tín dụng
cho chính phủ, tài khoản vốn tự do. Có lẽ đây là tất cả
những gì mà Friedman mong muốn.

Dưới đây là một vài điểm quan trọng trong lịch sử cận
đại của Chile (vốn là thuộc địa của Tây Ban Nha, giành
được độc lập năm 1810, trước chúng ta hơn một thế kỷ).

+ Năm 1967 kinh tế bắt đầu suy thoái.

+ Năm 1970, thượng nghị sỹ Allende thắng cử gần như tuyệt
đối. Ông tranh cử với tư cách là đại diện cho liên minh các
đảng phái cánh tả và xã hội. Suy thoái kinh tế đạt đỉnh
điểm vào đúng năm 1970 luôn.

Allende ra một loạt chính sách kinh tế rất cánh tả. Quốc hữu
hóa toàn bộ các ngành công nghiệp, bao gồm cả ngành khai
khoáng vốn là một ngành bị nắm giữ bởi các cty Mỹ và các
cty đa quốc gia. Cải cách ruộng đất mạnh mẽ, đưa đất cho
dân cày. Điều này dẫn đến bay vốn, kéo theo là kinh tế đang
suy thoái từ trước đó, đã tăng đến đỉnh điểm. Allende ra
tiếp một loạt chính sách khác như quốc hữu hóa ngân hàng,
tăng lương, giảm thuế. Đồng thời ông cũng có các biện pháp
kích cầu theo kiểu Keynes bằng cách thực hiện một lọat các
dự án công.

Năm sau đó sản lượng tăng và thất nghiệp giảm rất ấn
tượng. Allende sử dụng các biện pháp tái phân phối thu nhập
xuống dưới như phát sữa miễn phí, đưa đất đai cho nông
dân.

+ Đến năm 1972, mọi việc đảo lộn lại như cũ. Kinh tế lại
suy thoái. Đồng thời chính phủ Mỹ lúc đó (Nixon) chống phá
chính quyền Allende kịch liệt. Từ ngăn chặn tín dụng cho Chile
đến các biện pháp xấu xa thông qua CIA. Kinh tế rơi vào khủng
hoảng. Chính trị lộn tùng phèo.

+ Đến năm 1973, lạm phát không kiểm soát nổi. Đình công
chống đối khắp nơi. Một cuộc lật đổ vũ trang diễn ra.
Tổng thống Allende tự sát bằng cây súng AK47, quà tặng của
chủ tịch Fidel Castro.

Tướng Pinochet lên cầm quyền và bắt đầu thời kỳ độc tài
quân sự tàn khốc ở Chile suốt nhiều năm sau đó. Ngay sau khi
lên nắm quyền, Pinochet đã thực hiện một cuộc tàn sát đẫm
máu khi cho một nhóm sỹ quan đi trực thăng bay từ nhà tù này
đến nhà tù khác để giết không xét xử các phần tử chống
đối, chủ yếu là các nhân vật cánh tả và dân chủ. Trong 16
năm cầm quyền sau đó, khoảng 2000 người nữa bị giết hại.
Ba chục ngàn người phải vượt biên. Hàng chục ngàn người
bị bắt và tra tấn (giống chiến dịch Phượng Hoàng mà CIA
thực hiện ở Miền Nam Việt Nam quá). Đại khái hơi giống như
thời kỳ Ngô Đình Diệm truy sát các cán bộ cộng sản và gia
đình của họ ở miền nam Việt nam. Chính quyền Chile còn cộng
tác với các cơ quan tình báo Nam Mỹ và CIA, tổ chức chiến
dịch đi truy sát các nhân vật cánh tả ở khắp thế giới
(Operation Condor, sát hại rất nhiều các nhà cách mạng Nam Mỹ).

Trong 17 năm cầm quyền khát máu của mình, Pinochet chỉ tập
trung vào mảng chính trị và quân sự. Còn thì kinh tế thì ông
giao toàn quyền cho các chàng trai có tên gọi Chicago Boys. Milton
Friedman đã tới Santiago để giảng về kinh tế thị trường và
gặp gỡ Pinochet trong 45 phút. Các học trò của Milton Friedman và
Arnold Harbeger, 25 kinh tế gia trẻ tuổi người Chile được biết
với tên gọi Chicago Boys, đã theo đuổi chính sách kinh tế thị
trường tự do dưới một chế độ độc tài quân sự khét
tiếng. Và cuối cùng họ đã thành công. Tư tưởng kinh tế
của Friedman đã có mẫu hình thành công như mong muốn. Chỉ có
điều có vẻ như hơi kỳ quặc là nó thành công trong một chế
độ độc tài quân sự. Nhưng không kỳ quặc lắm nếu thấy
đó là chế độ độc tài quân sự cánh hữu và Chile trước
đó rất nghèo đói.

Những gì mà Chicago Boys xúi Pinochet thực hiện thực ra rất
đơn giản về mặt nguyên tắc: tư hữu hóa tối đa các ngành
công nghiệp (bao gồm cả khai khoáng), tư hữu hóa ngân hàng và
quỹ tài chính, phá bỏ bảo hộ các ngành công nghiệp trong
nước bằng bỏ đi hàng rào thuế quan, xóa bỏ các luật lệ
(deregulation) để tối thiểu hóa sự can thiệp của chính phủ
vào thị trường, giảm thuế doanh nghiệp, chào đón đầu tư
nước ngoài.

Trong 13 năm đầu tiên của cuộc cách mạng Chicago (1973-1986) thì
không có tăng trưởng kinh tế ở Chile. Các chỉ số giá và
lương càng ngày càng tệ đi nếu so với thời kỳ Allende. Nhưng
sự thực thì đó là một cuộc cách mạng biến đổi về
chất. Giai cấp trung lưu trở nên mạnh mẽ hơn khi thu nhập bị
dồn từ người nghèo lên trung lưu (nới rộng khoảng cách giàu
nghèo, chỉ số trung bình (mean) giảm nhưng thực chất tổng
thể là đi lên). Sự thay đổi thực sự về chất (mạnh mẽ
hơn) đã giúp Chile là nước đầu tiên thoát ra khỏi khủng
hoảng tài chính Mỹ Latin.

Từ năm 1986 đến 1999 thì tăng trưởng kinh tế của Chile cực
kỳ ổn định và ngoạn mục, vượt xa các nước Mỹ Latin
khác. Thực sự thì bùng nổ kinh tế chỉ diễn ra sau khi Pinochet
thôi làm tổng thống và các tổng thống tiếp theo là người
của chính quyền dân sự (bà tổng thống hiện nay, đã đến
VN, là người theo đường lối xã hội chủ nghĩa) Nhưng các
tổng thống sau này không từ bỏ các chính sách của Chicago Boys
mà chỉ gia tăng phần an sinh xã hội cho mạnh hơn.

Dấu ấn của Friedman và Harberger để lại rõ nét nhất trong
bài thực hành Chile đó là chính sách tiền tệ sáng suốt và
độc lập (như đã nói ở trên) của Friedman và chính sách
giảm thuế thu nhập doanh nghiệp sẽ dẫn đến tăng trưởng
của Harbeger.

Bên cạnh đó, một số phát kiến của Friedman cũng được
thực tế hóa. Ví dụ điển hình là School Voucher. Friedman cho
rằng khu vực tư nhân cũng có thể tham gia làm public goods, và
có thể làm tốt hơn chính phủ làm. Ông đề xuất sử dụng
Voucher cho học sinh. Học sinh có thể học trường công hoặc
trường tư và trả bằng voucher. Sau đó chính phủ dựa vào ghi
danh của các trường và voucher để trả tiền cho các trường.
Giống như tem phiếu của ta ngày xưa, nhưng thay vì chỉ có thể
dùng tem mua ở mậu dịch, ta có thể mua cả ở cửa hàng tư
nhân.

Những gì đã diễn ra ở Chile từ năm 73 đến năm 93 được coi
là thành công cho một lý thuyết. Chỉ trong một thế hệ, Chile
đã đi từ một nước nghèo đói lên một đất nước phồn
thịnh nhất Mỹ Latin, người dân Chile cũng là người dân sung
túc nhất Mỹ Latin.

Tất cả chỉ trong một thế hệ.

<em>Xem thêm cái </em><a
href="http://en.wikipedia.org/wiki/New_Keynesian_economics"><em>này</em></a><em>
và cái </em><a
href="http://www.econlib.org/library/Enc/NewKeynesianEconomics.html"><em>này</em></a><em>.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130402/5xu-chi-can-mot-the-he), một số
đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời độc
giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận
có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng
dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!