Cụ Huỳnh Thúc Kháng nói về khuyết điểm của Khổng giáo

<strong>Thuyết của Khổng tử nói về chánh trị thì chú trọng
về vua quan mà không nói đến dân, dân chỉ ngồi không mà nhờ
người trên sắp đặt lo liệu cho mình mà thôi.</strong>

<center><img
src="http://i1150.photobucket.com/albums/o617/redsvn/slide/slide-confucius.jpg"
width="550" /></center>

<em>Bài viết được cụ Huỳnh Thúc Kháng cho đăng hai lần trên
báo Tiếng Dân số ra ngày 11-10-1930 và ngày 16-2-1939.</em>

Chúng ta sinh gặp thời đại triết học khoa học thịnh hành
này, cần nhất là phải có cái trí não tự do phán đoán, bất
kỳ là xưa nay Đông Tây, điều gì mà hợp với chân lý và sự
thực, thì cho là chân chính mà gắng sức học theo; điều gì
mà ta thấy chỗ mặc vọng trái với chân lý và sự thực, thì
nhất thiết cào bỏ cho sạch. Như vậy thì cõi tư tưởng ta may
khỏi bị cái gì ngăn đón che lấp mà được bước lên con
đường tự do để làm mẹ đẻ cho sự thực chăng.

Học thuyết Âu tây nhờ cái mối tư tưởng tự do mà phát
đạt rất sớm. Tư tưởng được tự do, nên phàm nhà hiểu
biết, sáng lập và phát minh được cái thuyết gì thì làm ra
sách vở, công bố cho người đời tha hồ biện bác phê bình.
Nhờ lối biện bác phê bình ấy mà chân lý càng bày tỏ ra,
không bị cái gì che lấp. Thuở nay, các bậc hiền triết Âu
tây tiếp chân nối gót, vì chân lý mà dương cờ rung trống
cùng cãi biện nhau, không những vì chủ nghĩa lý thuyết không
đồng nhau mà có sự biện bác ấy, mà dẫu cho thầy trò bạn
hữu đồng một học phái thường thường biện đi chiết lại
để đính chính những chỗ mậu ngộ bồi bổ những nơi khiếm
khuyết cho học thuyết được viên mãn hoàn toàn. Mỗi người
đã lập một cái học thuyết thì trong cõi tư tưởng chỉ lấy
chân lý làm chủ mà không làm nô lệ cho ai. Bởi vậy nên
những điều gì hợp với chân lý thì cơ sở vững bền, không
có cái gì làm cho lay chuyển, mà những điều mậu ngộ nhất
thiết phải tiêu diệt. Học thuật Âu tây, có cái mãnh lực to
lớn, đủ sức mà chuyển di được thời thế, có công trong
cuộc tiến hóa của lịch sử loài người, chính là bởi cái
đường tư tưởng tự do ấy mà đi thẳng tới, chứ không có
gì lạ.

Học thuyết bên Á đông ta thì khác hẳn thế. Nói đến Á
đông tất nhiên trước kể nước Tàu, mà nói đến học thuật
nước Tàu, tất nhiên trước kể Khổng giáo. Học thuyết của
Tàu thịnh nhất là đời Xuân Thu Chiến Quốc. Khổng Giáo cũng
là một học thuyết trong các học thuyết khác (như Mặc học,
Lão học v.v…) chứ không phải Khổng giáo là toàn hay mà các
giáo khác toàn dở. Sang từ đời Hán trở xuống, các nhà đế
vương thấy Khổng giáo có những lời tồn cổ trung quân, tiện
lợi về đường chánh thế, chuyên chế, nên biểu dương tôn
sùng, nêu làm chánh học mà bãi truất các học thuyết khác đi.
Nhân đó lần lần bọn tục nho lại theo mà tô vẽ xuyên tạc.
Thực ra, chân tướng Khổng giáo đã bị chánh thể uốn vặn
một phần, bị nhà nho mấy đời sửa đổi một phần; chính
ở nước Tàu là nơi Khổng giáo phát nguyên mà sai lạc đã
nhiều, huống ở nước ta học theo văn hóa Tàu lại cách xa
một bậc nữa. Ở ta thuở nay ai học chữ Hán tức tự nhận
mình là học trò ông Khổng, chứ có mấy ai rõ chân tướng
Khổng giáo là thế nào đâu! Những chuyện mạo tên không thực
ấy, gần đây đã có kẻ bàn đến, không phải nói nhiều.

Nhưng chân lý một ngày một phát hiện, từ có học thuyết Âu
tây truyền sang mà cái nền chánh học gọi là có một không hai
bên Á đông này, cũng bị ngọn triều cạnh tranh ưu thắng
liệt bại chung kia nó lay chuyển, ký giả cũng là một người
vỡ lòng thì học Tử viết, vẫn nhận rằng nước ta mấy trăm
đời nay mà lập thành quốc gia, sống còn trên thế giới, cái
công Khổng giáo thật có phần lớn, chớ không phải nhứt vị
mạt sát như hạng người uống nước quên nguồn kia. Song theo
câu Tây triết đã nói: ta yêu thầy ta, ta càng yêu chân lý. Ký
giả dám lầy lòng ngay thẳng mà nói thật rằng: Thời đại
ông Khổng cách thời đại này đã xa lắm rồi. Cứ xem hiện
tình thế giới ngày nay, không những cái mậu thuyết vu thác cho
Khổng giáo không thể tồn tại, mà chính chân tướng Khổng
giáo ở vào thời đại này cũng có điều thích, có điều
không thích, ai có muốn hồi hộ cũng không thể che đậy
được. Vậy xin kể mấy điều khuyết điểm của Khổng giáo
như sau:

<strong>1. Đạo đức chỉ nói với số ít mà bỏ phần số
nhiều thông thường:</strong>

Đạo đức cao thượng vẫn là đáng quí, song không thể buộc
cả thảy người đời đều theo lối khổ hạnh ấy, nền cần
phải có con đường thông thường để chỉ dẫn người đời.
Khổng giáo dạy người đời rành nói chuyện cao thượng, như
nói "Lo đạo, chẳng lo ăn", "ăn không cầu no, ở không
cầu yên", "lấy điều ăn cực mặt xấu làm thẹn, không
phải anh học trò" v.v…

Những thuyết tuyệt lục trái thường như thế mà bảo người
ta hoan nghênh thế nào được? Không những người thường không
thể thực hành, mà dẫu cho trong bọn học trò danh tiếng của
ông Khổng giáo cũng chỉ một vài người như ông Nhan Hồi,
Nguyên Hiếu làm được. Còn ngoài ra, Tử Cống thì lo việc
thực hóa, đi đâu xe ngựa vàng bạc mang theo; Phàm Trì thì lưu
tâm việc nông phố; Tử Bá đi sứ thì ngựa sang áo tốt, lại
lo kiếm lúa để nhường cho mẹ. Thế là học trò ông Khổng
cũng không thể theo cái thuyết quá cao kia rồi. Chính ông Khổng
cũng nói: Từ bậc trung nhân trở xuống, không nên nói điều
cao. Không những thế thôi, giỏ cơm bầu nước ở một xứ
khổ sở mà lấy làm vui như ông Nhan Hồi, nhà rách vách xiêu,
trên dột dưới ướt, mình mang cái áo rách, che bên này trông
bên kia mà ngồi hát và ngâm thi như ông Nguyên Hiếu, cao
thượng thì vẫn cao thượng thật, song nếu người đời ai
cũng xu hướng mà thực hành như thế thì cái cảnh tượng xã
hội sẽ ra thế nào? Cái học qua cao ấy, dẫu ở thời đại
nào cũng chỉ ở riêng một mình trong rừng sâu núi rậm, đứng
ra ngoài vào nhân quần giao tế kia, chớ ở trong xã hội thông
thường thì thật là không thích, huống gì là ở thời đại
giao thông ngày nay, thì đạo đức tối cao ấy ai làm theo
được? Ấy là một điều không thích.

<strong>2. Chánh trị chỉ nói với người cai trị mà không nói
đến hạng bị trị.</strong>

Toàn những thuyết của Khổng tử nói về chánh trị thì chú
trọng về vua quan mà không nói đến dân, dân chỉ ngồi không
mà nhờ người trên sắp đặt lo liệu cho mình mà thôi. Không
những dân không cần phải lo việc cho mình mà lại cho dân là
hư hỏng không tự lo được nữa không dẫn đâu làm, chỉ xem
trong sách Luận ngữ, như nói "Khiến dân, trị dân" và nói
"dân phục, dân khuyến" thì thấy rõ bao nhiên công việc
trị an, đều trách vào người trên mà chỉ nói lý trống như
Kính, từ, tín. Nói đến dân thì có những câu: "dân là hạng
mạt, dân không thể khiến cho nó biết."

Thuyết chánh trị của Khổng tử, đối với quan tướng mà
nói, lại thiên trọng về mặt cảm hóa mà không nói đến qui
mô sắp đặt ra thế nào. Như nói: "làm chánh lấy đức, sửa
mình lấy kính", rõ là lời nói hồn hàm, bảo người ta biết
bờ gốc ở đâu mà làm theo? Xem như Mạnh tử là một người
tôn sùng học Khổng mà bàn đến chính trị đã có vẻ khác.
Mạnh tử nói: dân quí và bàn việc chánh trị thì nông tang
thọ, súc hằng sản hằng tâm v.v… đều có qui mô thực tế,
khiến ai cũng làm theo được. Huống ở thế giới ngày nay, mà
đem cái chánh trị của cụ Khổng ra ứng phó, thật không khác
gì chèo thuyền nan mà đua với tàu thủy, cỡi ngựa trạm mà
chạy theo xe hơi, chỉ mệt nhọc mà không công hiệu gì. Ấy là
hai điều không thích.

<strong>3. Tư tưởng trọng về đường tồn cổ mà không có
sáng tác.</strong>

Ông Khổng tử sinh gặp cuối đời Chu, trải qua mấy đời,
văn vật chế độ đã xu về lối phiền văn mà mất lối chất
phác. Ông có ý chữa thói tệ ấy mà xướng cái thuyết tồn
cổ. Tổ thuật Nghiêu Thuấn, hiến chương Văn Võ và san định
lục kinh, để tập thành một mối học. Chính ông cũng nói
rằng: "Thuật mà không làm, tin mà yêu xưa. Ta không phải sinh
ra mà biết, chỉ yêu xưa mà siêng tìm đó thôi." Còn đến
việc gì mà so sánh đời xưa với đời nay thì ông Khổng nhất
vị cho xưa là hơn. Lễ nhạc thì theo tiền Tấn mà không theo
hậu Tấn, nói về học thì cho đời xưa trách mình mà đời nay
trách người v.v… Ông Nhan tử hỏi việc chánh trị, ông có ý
châm chước biểu thị ra một cái chế độ mới cho thích hợp
ý ông, không bắt chước riêng của triều đại nào, song cũng
phải góp của xưa lại mà làm ra của mình, lịch thì dùng
đời Hạ, xe thì dùng xe đời Ân, mão thì dùng mão đời Chu,
nhạc thì múa nhạc vua Thuấn. Không cái gì mà mình chịu tự
sáng tạo ra cả. Ông Khổng đã xướng ra cái nghĩa tùy thời
mà bao nhiêu học thuyết các đời phần nhiều xu về tư tưởng
tồn cổ. Như ông được bang gia mà thi hành cái chánh sách cơ
nguyệt tam niên (nghĩa là trong một ít năm thì thấy thành
hiệu) thì chưa biết thế nào, chớ những kể học theo thuyết
tồn cổ ấy xây thành đắp lũy, ngăn đón con đường tư
tưởng mà không có ngả ra, bó buộc cái não tấn thủ mà quân
sự thích càng không thích, không phải là ít. Thậm chí cuộc
đời xoay chuyển như chong chóng mà lắm kẻ cứ nằm trong giấc
chiêm bao, toan muốn đem mão cũ đời Đường đời Ngu, áo rách,
sông Thù sông Tứ mà chảy ra giữa thế kỷ 20 tàu lặn máy bay
này. Ấy là ba điều không thích.

Mấy điều khuyết điểm của Khổng giáo lược kể trên, dẫu
có ai tôn sùng Khổng giáo đến đâu cũng không thể biện hộ
rằng thích hợp với thời thế ngày nay được. Chúng ta sinh
gặp thời đại triết học khoa học thịnh hành này, cần nhất
là phải có cái trí não tự do phán đoán, bất kỳ là xưa nay
Đông Tây, điều gì mà hợp với chân lý và sự thực, thì cho
là chân chính mà gắng sức học theo; điều gì mà ta thấy chỗ
mặc vọng trái với chân lý và sự thực, thì nhất thiết cào
bỏ cho sạch. Như vậy thì cõi tư tưởng ta may khỏi bị cái
gì ngăn đón che lấp mà được bước lên con đường tự do
để làm mẹ đẻ cho sự thực chăng.

<strong><em>Theo THƠ VĂN HUỲNH THÚC KHÁNG</em>


***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20150102/cu-huynh-thuc-khang-noi-ve-khuyet-diem-cua-khong-giao),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!