Cuba: Bước đầu tan rã của một Nhà nước toàn trị (3)

<blockquote> "Một Nhà nước toàn trị sẽ chết đi như thế nào
? Cho đến nay, thế giới đã biết đến nhiều kịch bản cho
sự kết thúc này...Nếu tin vào các phóng sự về Việt Nam
đăng trên báo Granma, hay chuyến đi châu Á gần đây của một
nhóm các nhà kinh tế Cuba, đặc biệt là tại Việt Nam và Lào ;
thì hiển nhiên là Cuba đã chọn lựa mô hình Trung Quốc: cải
cách kinh tế và đóng băng vô hạn định tất cả các cải
cách chính trị."</i></blockquote>

<div class="special_quote"><strong>Tin liên quan:</strong>

<ul>
<li><a
href="http://thuymyrfi.blogspot.fr/2012/07/cuba-buoc-au-tan-ra-cua-mot-nha-nuoc.html">Cuba:
Bước đầu tan rã của một Nhà nước toàn trị (1)</a></li>
<li><a
href="https://www.danluan.org/tin-tuc/20141224/cuba-buoc-dau-tan-ra-cua-mot-nha-nuoc-toan-tri-2">Cuba:
Bước đầu tan rã của một Nhà nước toàn trị (2)</a></li>

</ul></div>


<div class="boxcenter500"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgimNjBhNDKbSJhvLPEq2KUDZb_l-Eko0vJOscK2LVWoAZFGqNTKJQIqsdsHK8xuxN2RdRBs8ASLJoIU6NoZASNt6ozDDZcg7m0XQP5CI1qbd4Cf44YbHbH1-9KW9mPfHtSm0p62gOMOec/s400/cuba211211.jpg"
/><div class="textholder">Trên một đường phố thủ đô La Habana
</div></div>

<b >Đấu tranh ý thức hệ</b>

Nhưng điều làm cho tôi sững sờ, là khi biết được nhiều
bậc phụ huynh chi tiền học cho con cái đi học thêm môn toán
và khoa học. Một điều mà tôi xin nhắc lại là không chỉ khó
tưởng tượng nổi, mà nhất là vô ích, vào cái thời Nhà
nước dành đến 15% tổng thu nhập quốc dân cho giáo dục. Một
bà bạn có con gái vừa học xong trung học cũng ở trường cũ
của tôi, một ngôi trường cho đến nay vẫn uy tín nhất Cuba,
thổ lộ: <i >"Nếu không làm vậy thì con bé khó thể chuẩn
bị tốt cho kỳ thi đại học".</i> Bà bạn còn cho tôi biết
thêm nhiều chuyện khác về trường, nhất là các vụ ăn cắp
các tấm nệm ở ký túc xá và dụng cụ học tập đã tăng
vọt.


Trong nhiều năm dài, chính quyền cấm các tác giả Cuba xuất
bản tác phẩm bên ngoài đảo quốc, và một số - trong đó có
Reinaldo Arenas, hiện nay được đọc rất nhiều - đã gặp phải
những rắc rối lớn khi vi phạm quy định này, nếu không bị
ngồi tù. Sự sụp đổ của lãnh vực xuất bản đã thay đổi
hẳn tình hình trong thập niên 90, và mọi người đều ra nước
ngoài để in sách. Đương nhiên là các tác phẩm in ấn ở
ngoài Cuba, trong đó có các sách của tôi, đều không được
lưu hành trong nước.



Ít nhất là tình hình đã được cải thiện đôi chút. Qua
lời mời của Reina María Rodríguez, tôi đã đọc một chương
trong cuốn tiểu thuyết mới nhất của tôi, tại một trong
những không gian văn hóa hiếm hoi. Người nữ thi sĩ danh tiếng
của Cuba đã phải rất kiên trì và khôn khéo mới có thể gầy
dựng được địa điểm này, mà bản thân câu lạc bộ đã là
một phép lạ nho nhỏ, xứng đáng được vinh danh.

<div class="boxcenter500"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibeePeZnZ3pvL1FdkW7fKBoyQzF43wKrirCaQfAcN2-5bNGGMwOcao4nIC4glG2fmcUyUTskVSdwrV02gFCWn-E8GICC3HziM7EvwQ0vCZfL-TnUQiUEkoSmX-_fL9nYT343QYvlrBjyM/s400/cuba15.jpg"
/><div class="textholder">Một quầy sách báo</div></div>

Trên đường đi, tôi bước vào một trong số những nhà sách
đang hoạt động nằm tại đường Obispo, con đường du lịch
nổi tiếng của thủ đô. Ở đây chỉ có những cuốn sách
của các nhà xuất bản quốc doanh, không có cuốn nào được
nhập từ nước ngoài, và không có bất kỳ một tác phẩm nào
chỉ trích hay phản kháng cách mạng – một điều không làm ai
ngạc nhiên cả.

Nếu có một lãnh vực mà Nhà nước không hề muốn nhượng
bộ, thì đó chính là cuộc đấu tranh ý thức hệ. Trong những
năm dài cách mạng Cuba, những cuốn sách tư nhân được xuất
bản « mới » nhất, đã ra đời vào lúc cách mạng vừa mới
khởi đầu, và đã bị cấm vì kêu gọi lật đổ (tất nhiên
là những cuốn này mang tính nổi loạn).

Đó là trường hợp cuốn <i>Nông trại súc vật</i> của George
Orwell, tác phẩm mà nhà xuất bản ở tận ngoại quốc xa xôi
muốn tố cáo những nguy hiểm của một Nhà nước toàn trị
nắm hết mọi quyền hành sẽ xuất đầu lộ diện. Chính là
cái Nhà nước đó ngày nay bắt đầu tự tháo gỡ một cách
kiên nhẫn và thận trọng, vì sợ sẽ bị nổ tung ngay trong tay
mình.

<div class="boxcenter500"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjH4zgIx9oPhFUJbf1n1P0mcVYHj-8FL5gzw4vSLtPz4cFoRXKpVsmXg2MxXgj30ZuZhFBUn9xjG7dS7I8xwvL094uiizFndlXfJ6KW84S6sMMixB-6oR-6YcDAVOTfpUXweGjOKtbawW8/s400/cuba17.jpg"
/><div class="textholder">Chủ tịch Cuba Rául Castro và Thủ tướng
VN Nguyễn Tấn Dũng, ngày 8/7/12 tại Hà Nội.</div></div>

Điều này dẫn đến một câu hỏi đã ám ảnh tôi từ lâu:
Một Nhà nước toàn trị sẽ chết đi như thế nào ? Làm sao
để chấm dứt một chế độ độc tài ? Cho đến nay, thế
giới đã biết đến nhiều kịch bản cho sự kết thúc này:
thất bại quân sự, cải cách chính trị đi trước cải cách
kinh tế, hiện đại hóa nền kinh tế kèm theo việc đóng băng
chính trị. Nước Đức quốc xã năm 1945, Liên Xô năm 1991 và
Trung Quốc năm 1978 là các minh họa cho mỗi kịch bản nêu trên.

Nếu tin vào các phóng sự về Việt Nam đăng trên báo Granma,
hay chuyến đi châu Á gần đây của một nhóm các nhà kinh tế
Cuba, đặc biệt là tại Việt Nam và Lào ; thì hiển nhiên là
Cuba đã chọn lựa mô hình Trung Quốc: cải cách kinh tế và
đóng băng vô hạn định tất cả các cải cách chính trị.

<div class="boxcenter500"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjgpXbJPg3rDrbgKbNWFZ3xr9-K4Z0JYiTrZ7yyCpEDBRaUgxVh539kOTPeozEIx7E74pS1mDcFANr7N7d7KsroIdVCaIOBWbOhktkSuEsaYuG16VYA05Mn0srtuiJXrXUITjhRAagCF_8/s400/cuba16.jpg"
/><div class="textholder">Một người dân đang đọc Granma, tờ báo
chính thức của ĐCS Cuba.</div></div>

<b>Kịch bản của hồi kết</b>

Nhưng có lẽ thực tế hơn thì nên nói về mô hình Cuba. Tôi
xin giải thích: Cho đến năm 1968, Cuba sống trong một nền kinh
tế hỗn hợp, trong đó Nhà nước để ngoài vòng kiểm soát ít
nhất là 60.000 doanh nghiệp nhỏ, giúp cho đời sống hàng ngày
của người dân dễ thở hơn một chút, nhờ đáp ứng một số
nhu cầu của họ (như cửa hàng sửa chữa giày dép, tiệm tạp
hóa v.v…). Chính Fidel Castro trong một chiến dịch được đặt
tên là « Phản công cách mạng » đã chấm dứt tình hình trên.

Fidel tố cáo trong một trong những bài diễn văn tràng giang
đại hải của ông: <i>« Hiện vẫn còn một tầng lớp ưu
đãi thực sự, làm giàu trên công sức của người khác và
sống thoải mái hơn rất nhiều trong khi bao nhiêu người khác
lao động. Những kẻ lười biếng sức dài vai rộng, đã mở
những quán ăn, những cửa hàng nào đó, mang lại cho họ mỗi
ngày 50 peso, vi phạm luật pháp, vi phạm các quy định vệ sinh,
vi phạm hết thảy mọi thứ (…). Nếu một số người tự
hỏi sau 9 năm mà cách mạng còn dung thứ hạng người ăn bám
như vậy, thì họ hoàn toàn có lý (…). Chúng ta muốn gì đây,
chủ nghĩa</i> <i>xã hội hay các quầy hàng ăn uống ? Thưa các
vị, chúng ta không làm nên cuộc cách mạng tại đây để
thiết lập ra quyền thương mại ! »</i>

Những tàn tích cuối cùng của sở hữu tư nhân đã biến
mất vào ngày hôm đó !

<div class="boxcenter500"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi-iBsvxmMtBOAtG1YmnFIaboAyC4LSNeRgCblVWAzTcs_xreJmeW658c1YgrgMT1N5gR9KazlBFWlbQIxDUv9KZs9iqU1hOVkCyCV5qeZMvqjzbA4YLXvddc4JlR7lwLeffV4FxYfAr0M/s400/cuba18.JPG"
/><div class="textholder">Một quầy rau quả </div></div>

Trong số vô số thứ bắt đầu thấy thiếu thốn, có bữa ăn
xế, bị hủy bỏ ở trường học khi tôi học primer grado
(tương đương lớp 1), mà ở nhà tôi được cho 20 centavos (!)
để trả. Lạm phát leo thang kinh khủng: đó là một trong
những kỷ niệm « chính trị » thời thơ ấu của tôi. Giá cả
mọi thứ đều đắt như vàng, và chiếc khăn quàng nhập khẩu
xinh đẹp mẹ tôi phải trả đến gần một tháng lương, 80
peso, đã bị giật mất trong một buổi tối lễ hội.

Đối với một số người, kịch bản của hồi kết đã
được báo trước là sự chuyển đổi kinh tế, thật đáng
chán vì nó không cho phép lên án thẳng thừng những lạm dụng
của cách mạng, cuộc huy động tổng lực được cho là bạo
lực này, việc tiến hành Nhà nước toàn trị. Họ đảm bảo
rằng (không phải là không có lý), có một mối đe dọa bền
bỉ bên trong, những thiệt hại về đạo đức khắc sâu và
lâu dài lên tương lai Cuba.


<center><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgZ6CdvDq3BScK3oV_02eQ3Zp3rjEeNft9OOkXR6OF3G58oy_hW1bPmI_zSJhCxHCpkRIDyeyV8xB4n78Qe7cdYjRgxCRmre18AR3FX2rYJLpoyUbsapnFWkYtpvNdVLXWgXLDpwTggUKg/s400/cuba23.JPG"
width="550" /></center>

Giờ thì phải chờ xem Nhà nước Cuba sẽ xử sự như thế
nào với vai trò được thu gọn, khi hàng triệu cá nhân làm
việc cho người khác chứ không phải cho Nhà nước, và không
phải cống nộp gì cho Nhà nước nữa. Tôi hình dung ra việc
ngựa quen đường cũ, các phản ứng do lòng kiêu hãnh bị
đụng chạm, sự lúng túng trước vai trò mới này, thậm chí
– ai mà biết được – một sự quay lại với các thói xấu
vĩnh cửu, một khi cho là đã vượt qua được trận bão kinh
tế, hay khi (do phép lạ !) tìm được một mạnh thường quân
mới chịu tài trợ một cách hào phóng.

Nếu bối cảnh hiện nay có khác đi, thì không phải là lần
đầu tiên mà sau một giai đoạn « tư nhân hóa » hay « cải
cách » thì Nhà nước lại quay lui, thay đổi chính sách. Nhưng
thành thật mà nói, tôi tin rằng thời thế không còn như
trước nữa. Nếu chuyến đi La Habana lần này có đôi phần
hữu ích cho tôi, thì đó là việc có thể lại ra đi với cái
cảm giác lần này sẽ không có việc quay lại với thời bao
cấp độc đoán trước đây.

Không phải vì chế độ không muốn thế, mà họ không thể !
Ngay cả trong kịch bản mới này, Nhà nước Cuba đã thu gọn
vẫn còn giữ một tầm vóc đáng kể so với tất cả các
nước khác trong khu vực. Cần nhiều năm mới thay đổi được
việc này, nhưng quan trọng nhất là đời sống của người
công dân bình thường, cuộc sống của đường phố, cảm nhận
được các tác động.

<b>Nguồn dự trữ tuyệt vời</b>

<div class="boxcenter500"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgGDlbjMl4fXGMo04lSPQnzugD8a496W_nUgMYNKjMU0nYfM5CCdoJc227l-Pd7t1JRhM-da14gO78qG21X2cHICLQZl7vvcqU6qrDU3DZu9HcEfLxoxWi1YcsTy8y-8cGWzD_x-tKsB-w/s400/cuba.JPG"
/><div class="textholder">Một khách du lịch đang dạo
phố.</div></div>


Chính là tại New York, trước khi lên đường, mà tôi đã có
được địa chỉ của <i>"casa particular" </i>hiện nay<i>.
</i>Đó là các nhà trọ tư nhân, được Nhà nước duyệt cho
phép đón tiếp các du khách, một sáng tạo trong thời kỳ
khủng hoảng của thập niên 90 khi năng lực của các khách sạn
quốc doanh không đủ đáp ứng. Nhà trọ tôi ở nằm tại khu
vực hồi xưa thuộc loại sang trọng của tầng lớp trung lưu,
cách Cơ quan đại diện cho các lợi ích Mỹ (được xem như
đại sứ quán Hoa Kỳ kể từ khi cắt đứt quan hệ ngoại giao
năm 1961) chỉ có hai dãy nhà.

Khu phố này không thực sự là khu du lịch, buổi tối khó tìm
ra được một tiệm ăn nào còn mở cửa. Có một đêm trở về
nhà trọ mà chưa ăn tối, tôi nhận ra một tấm bảng đề mấy
chữ <i>« Se vende comida »</i> (Bán thức ăn), không có chi tiết
gì thêm.

<center><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhdqWHYJRK-dyvsXIL-VCF_KhQF_K5wHsZrCp2GeN_4-KsYb1_tPN8CDUBGj-q7CBH6x5La7-QiAVaSitb_Fagli-yfvtnGMMJgzFnRMoY2pU6Rsd9nC4WfAQNXo2r7B2pRDkJ-90KdKMw/s400/3779525-cubaine-haricots-noirs-et-de-riz-un-plat-tres-traditionnel-connu-sous-le-nom.jpg"
width="550" /></center>

<div class="boxleft200"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiUyz-ftg-UYdTTT2N5CMOeNrtjKJJCBl0lzdTKX_v5I7VGwJHecQg7lyP5ZCgNksn7_PmNQYZZ3W9T8ZwdrBXRvLlGWn1teqIzpbl4gemmjgfToznfy9yEKtKhgqH2gKrTU-dL1I2aIvQ/s1600/Manuel-Prieto-Jose.jpg"
/><div class="textholder">(Tác giả José Manuel Prieto sinh tại La
Habana năm 1962, là nhà văn và dịch giả tiếng Nga-Tây Ban Nha,
đã sống 12 năm tại Nga, dạy học ở Mehico và nay sinh sống ở
New York). </i></div></div><i>Tôi bước vào một ngõ hẹp giữa hai
căn nhà. Một gia đình đang tụ họp xem một telenovela (phim
truyện dài nhiều tập nói tiếng Tây Ban Nha) mới nhất của
Brazil. Và sau cửa sổ, trong một căn phòng được sửa sang lại
làm gian bếp, một phụ nữ trẻ chiên các miếng thịt bít-tết
bằng cách thẩy vào dầu nóng trong chiếc chảo ám khói đen.

Bữa ăn đặc thù Cuba, với cơm, đậu đen và khoai mì luộc, có
cái giá 20 peso, tức chỉ khoảng 70 xu euro. Như thường lệ ở
Cuba, bữa tối được dọn lên trong một chiếc hộp các-tông
nhỏ. Người phụ nữ khi dọn bữa cho tôi đã nói mấy từ
khiến tôi ngạc nhiên: <i>« Coi chừng, cực nóng đấy ! ».
</i>Cô không nói «<i> rất nóng » </i>mà là <i>« cực»</i> nóng.

Tôi không biết vì sao từ này lại gây ấn tượng cho tôi
đến thế, nhưng chừng như đây là biểu tượng cho nguồn dự
trữ tuyệt vời của một dân tộc, đang chờ đợi người ta
để cho mình sống một cuộc sống của người trưởng thành.
Nhà nước bao cấp ngày nay đang thu mình lại, đã từng nuôi
dưỡng và giáo huấn họ, nhưng cũng đã làm cho họ tê liệt,
đã triệt sản họ, làm cho cả một dân tộc phải sống trong
thời thơ ấu kéo dài. Bây giờ đã đến lúc để cho dân tộc
Cuba được lớn lên.




***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141225/cuba-buoc-dau-tan-ra-cua-mot-nha-nuoc-toan-tri-3),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!