<b>Vietnam Film Club thực hiện tại Washington, DC ngày 12-7-2014</b>
<center><em>[video:https://www.youtube.com/watch?v=XMIdCQRNBcc]</em></center>
<strong> TAMMY PHAM (Vietnam Film Club):</strong> <i>Thưa ông, khi đưa
giàn khoan Hải Dương 981 vào vùng biển của Việt Nam, thì Bắc
Kinh đã có những toan tính gì?</i>
<strong>CARLYLE THAYER:</strong> Tôi nghĩ là hiện nay câu trả lời
chưa được rõ ràng lắm về mặt chiến-thuật lẫn
chiến-lược. Ngay cái thời-điểm họ đưa giàn khoan vào vùng
biển Việt Nam cũng là bất ngờ. Bởi vì tháng 10 năm ngoái
Phó-thủ-tướng Lý Khắc Cường của Trung Quốc sang thăm Việt
Nam, thì báo đài Trung Quốc cho là những khó khăn trong quan-hệ
hai nước đã được tháo gỡ.
Hai bên đã đồng-ý lập ra ba ủy-ban làm việc, trong đó có
một ủy-ban liên-quan đến các vấn-đề biển đảo. Đã có
nhiều lời tuyên-bố là không có bên nào sẽ có hành-động xen
vào chuyện của bên kia. Như vậy là quan-hệ đang trên đường
cải thiện. Thế mà như từ trên trời rơi xuống, không hề có
một hành-động khiêu khích nào từ phía Việt Nam mà tôi có
thể thấy, bổng nhiên họ đưa cái giàn khoan vào.
Nhưng câu hỏi chiến-lược lớn hơn thì khá rõ, đó là, trong
óc của người Trung Quốc, con đường chín vạch không phải là
một con đường tưởng-tượng, mà thuộc vùng ảnh-hưởng
chính-đáng của họ. Họ đã cho Hải Nam đưa ra những luật
lệ như về đánh cá, để tạo thành một căn-bản pháp-lý ở
địa-phương. Như vậy, mọi sự dưới mắt họ là hợp pháp
và họ muốn làm trùm, họ muốn các nước khác công-nhận là
Trung Quốc có chủ-quyền và quyền chủ-quyền trên những đảo
và vùng biển mà Trung Quốc vẫn cho là thuộc về họ.
Trong trường-hợp đó, việc đưa giàn khoan vào chỗ họ đã
hạ đặt theo họ chỉ là một chuyện thực-thi chủ-quyền
bình-thường của họ. Quả thế, lúc đầu Trung Quốc khá lúng
túng khi tìm cách giải-thích chuyện ấy. Họ nói nó nằm trong
vùng lãnh-hải của Trung Quốc. Nhưng cùng lúc họ lại bảo là
nó nằm 17 hải-lý cách đảo Tri-tôn, như vậy là nằm ngoài
lãnh-hải của họ. Sau đó, họ lại sửa lại là nó nằm trong
vùng kế cận, nghĩa là cộng thêm 12 hải-lý nữa. Nhưng thêm 12
hải-lý thì lại có vấn-đề liên-hệ đến quan-thuế và một
vài chi-tiết khác. Thành thử Trung Quốc đã không dùng được
luật quốc-tế để biện minh cho hành-động của họ.
Việc hạ đặt cái giàn khoan đó liên-hệ đến vấn-đề
chủ-quyền và quyền chủ-quyền của họ dưa trên dầu hỏa và
khí đốt tiềm-tàng ở đó. Nhưng rồi họ cũng vẫn sẽ phải
giải thích về thời-điểm đích-xác đặt giàn khoan ở đó vì
Việt Nam không hẳn là đã "nằm ở trong túi" của Trung
Quốc, nhưng Việt Nam cũng không hẳn là đã về hùa với
chính-sách tái-cân-bằng lực-lượng của Hoa-kỳ ở trong vùng.
Tuy hiện chưa rõ là Việt Nam có muốn xích lại gần Hoa-kỳ hay
không, nhưng trong quốc nội, hành-động của Trung Quốc chắc
chắn đã tỏ ra phản tác-dụng.
Cùng lúc tôi cũng vẫn tự hỏi, tôi không nghĩ là thời-điểm
đích-xác cũng như vị-trí hạ giàn khoan kia chỉ là một sự
ngẫu-nhiên, là Công-ty dầu khí ngoài khơi của Trung Quốc và
một vài thành-phần của Giải-phóng-quân và Hải-quân Trung
Quốc bỗng-nhiên quyết-định chuyện đó, đặc-biệt với số
tàu mà họ đã đem ra vì họ không nghĩ là phía Việt Nam sẽ
có phản-ứng mạnh như thế. Vì thế, việc định thời-điểm
và nhắm vào Việt Nam là chuyện hãy còn mù mờ. Nhưng
mục-đích chiến-lược lớn của họ thì khá rõ, đó là Trung
Quốc cho đây là vùng biển lịch-sử của họ và họ sẽ làm
mọi sự cần thiết để khẳng-định quyền của họ.
<strong>TAMMY PHAM:</strong> <i>Theo ông, Việt Nam cần phải làm gì
để đối phó với các hành động của Trung Quốc hiện nay và
ngăn ngừa những động thái tương tự trong tương lai?</i>
<strong>CARLYLE THAYER:</strong> Việt Nam ở vào một thế yếu. Kẻ
yếu thì không có bao nhiêu vũ-khí trong tay, ngoại-trừ việc
dựa vào ngoại-giao và luật quốc-tế. Có điều khá rõ ràng
là nếu Việt Nam đã trả đáp bằng một biện-pháp quân-sự
thì chắc chắn sẽ gặp một phản-ứng quân-sự áp-đảo. Đó
là lý-do tại sao Việt Nam đã giữ hải-quân của mình ở các
hải-cảng. Việt Nam thực-sự không có nhiều lựa chọn, bởi
Trung Quốc đã đưa ra lúc đầu là 50 tàu, rồi lên đến 70
tàu, 80 tàu, và bây giờ là trên 100 tàu với khoảng 20
chiến-hạm. Rõ ràng là Trung Quốc muốn bày ra một sức mạnh
áp-đảo.
Trong trường-hợp này, Việt Nam có thể làm một số chuyện.
Trước hết là tối-thiểu về mặt luật-pháp quốc-tế cho
thấy là mình không gật đầu trước việc làm kia, như đưa
lực-lượng duyên hải và các tàu kiểm ngư ra để thông-báo
trong 3 thứ tiếng, rằng đây là lãnh-thổ chủ-quyền của
Việt Nam, rằng Trung Quốc nên dời đi, như vậy Trung Quốc
không bao giờ có thể nói với quốc-tế là Việt Nam đã thuận
ý.
Thứ hai là về con đường ngoại-giao, trước hết là qua ASEAN
và sau là qua các quốc gia khác. Và chuyện này đã xảy ra trong
cuộc gặp gỡ giữa các bộ-trưởng ngoại-giao của ASEAN khi
lần đầu tiên họ đưa ra một bản tuyên-bố đứng riêng về
vấn-đề này, bày tỏ một sự quan ngại nghiêm trọng về
những chuyện gì đã xảy ra ảnh-hưởng đến hòa-bình và
ổn-định ở trong vùng. Và tuy họ không nhắc đến tên Trung
Quốc, họ chưa bao giờ họ nhắc đến tên Trung Quốc ngay từ
bản tuyên-bố đầu tiên vào năm 1992, nhưng việc ra tuyên-bố
này cũng vẫn quan trọng vì trước đây đã có một vài sự
lủng củng trong nội-bộ ASEAN.
Theo tôi được biết, mặc dầu Campuchia đã bắt đầu nêu ra
một hai vấn-đề và Mã Lai còn phản-đối khá gắt, việc họ
đưa ra được một tuyên-bố là quan trọng từ quan-điểm của
ASEAN và nhất là Việt Nam, tổ-chức khu-vực này đã lên tiếng
và đây là cơ-sở cho một nước như Hoa Kỳ can-thiệp vào
vấn-đề đứng về phía ASEAN. Ở hội-nghị CSIS (của Trung-tâm
Nghiên cứu Chiến-lược Quốc-tế) vào tháng 7 năm nay, người
ta đã trình bầy khá rõ là vì sao Hoa Kỳ đang thúc đẩy một
giải-pháp dùng luật quốc-tế để ngăn chặn các hoạt-động
tìm cách đổi thay nguyên-trạng.
Cũng có ngoại-giao với Nhật Bản để cho nước này tăng
cường viện-trợ cho các lực-lượng tuần duyên của Việt Nam
và Quốc-hội Nhật Bản vào tháng 7 này cũng đang nghiên cứu
vấn-đề này. Và trong quá-khứ, Việt Nam đã ngoại-giao với
Trung Quốc, và khi ông Lý Khắc Cường sang Việt Nam, người ta
đã nói đến những đường giây nóng giữa hai nước. Nhưng khi
Việt Nam gọi mấy đường giây nóng này thì không có ai trả
lời. Họ đề nghị gởi một đặc-sứ sang Trung Quốc cũng
không xong, kể cả khi đề nghị gởi ông Tổng-bí-thư Đảng
Cộng sản sang bên ấy, chuyện đó cũng bị từ chối.
Trong cuộc đối-thoại chiến-lược Shangri-La, tôi hỏi ông
bộ-trưởng Quốc-phòng Việt Nam, trong một cuộc họp mở rộng
cho công-chúng là họ đã tiếp-xúc với cộng-đồng hải-ngoại
chưa thì ông ta bảo rằng Trung Quốc chưa có trả lời, rằng
họ đang đánh một ván cờ bắt bí. Do vậy nên việc đưa các
lực-lượng bán quân-sự như lực-lượng duyên hải và kiểm
ngư ra là một cách đánh dấu sự hiện diện của Việt Nam
nhưng đó vẫn là một ván bài đang thua vì Trung Quốc vẫn đang
mở rộng vùng kiểm-soát của họ và gây tổn-hại cho ít nhất
29 tàu của phía Việt Nam.
Vả lại, phía Việt Nam cũng không có bao nhiêu tàu đủ nặng
ký để đương đầu với Trung Quốc. Tàu lớn nhất của phía
Việt Nam là 2000 tấn thì chỉ mới bằng những tàu nhỏ nhất
của Trung Quốc, và như vậy là một trò chơi bất cân-bằng.
Nhưng dầu sao phía Việt Nam cũng đã ghi được điểm cho mình,
đó là về mặt trận ngoại-giao với khu-vực và với các
nước ngoài vùng.
Ngoài ra, không có bao nhiêu chuyện Việt Nam có thể làm được
trong lúc này. Mà nếu ở trong vùng và ở trên thế-giới Việt
Nam có thể đứng lên và khiêu khích thì Trung Quốc có thể
lật thế cờ và nói ngay là Việt Nam là phe hiếu chiến. Do đó
nên Việt Nam chỉ có thể trông mong là đến giữa tháng 8, tức
là thời-điểm mà Trung Quốc nói là họ sẽ hoàn-tất việc
thăm dò của họ và rút giàn khoan ra. Đó cũng là vào mùa bão
nữa và như vậy, cả hai bên đều không còn lý-do để duy trì
sự hiện diện của tàu bè của mình trong vùng. Và điều đó
có thể dẫn đến việc mở cửa cho một cuộc đối-thoại.
<strong>TAMMY PHAM:</strong> <i>Thưa ông, như ông thấy, Hà Nội đã
không có được mấy thiện cảm trong khối ASEAN. Trong khi đó
thì Phi Luật Tân được sự hỗ trợ của Hoa Kỳ và nhiếu
quốc gia khác, vì mục tiêu của họ rõ ràng. Ông có nghĩ rằng
Việt Nam có can đảm chống lại Trung Quốc như Phi Luật Tân
đang làm hay không?</i>
<strong>CARLYLE THAYER:</strong> Trường-hợp của Phi Luật Tân là
một bài học cho Việt Nam, bởi trong nhiều năm, họ đã có
nhiều lần ngồi xuống với Trung Quốc, song cuối cùng họ
đành phải đưa vấn-đề ra tòa án quốc-tế. Họ bảo họ đã
cạn kiệt mọi con đường thương-lượng, mặc dầu Trung Quốc
vẫn nói là cửa vẫn mở.
Nhưng thẳng thắn mà nói thì Trung Quốc đòi là phải chấp
nhận chủ-quyền của Trung Quốc trước đã rồi nói gì mới
nói. Tôi được nghe chuyện đó từ một nguồn tin từ chính
tòa án quốc-tế, và hiển-nhiên thì Phi Luật Tân không chấp
nhận được. Nhưng Phi Luật Tân và Mỹ là đồng-minh mà Việt
Nam thì không phải là đồng-minh của Mỹ. Phi Luật Tân và Mỹ
có một hiệp-định quốc-phòng với nhau. Để cập-nhật-hóa
vấn-đề thì ít nhất Thủ-tướng Việt Nam đã nói là Việt
Nam đang nghiên cứu chuyện đi con đường pháp-lý nhưng
vấn-đề là tính làm vào lúc nào.
Ở cuộc đối-thoại Shangri-La khi bộ-trưởng Quốc-phòng Phạm
Quang Thanh được hỏi về vấn-đề này thì ông ta bảo đó sẽ
là nước cờ cuối cùng. Chuyện quan trọng là người của Phi
Luật Tân cũng vừa từ Hà-nội về và nói, "Việt Nam cũng
đang lập hai hồ-sơ, một về Hoàng Sa và một vềTrường Sa.
Hà-nội sắp đi cùng với chúng tôi." Nhưng ông Thanh lại nói
là Phi Luật Tân chỉ đang "lợi-dụng" chúng tôi thôi.
Vấn-đề là nếu Việt Nam đi con đường pháp-lý thì họ sẽ
nêu ra các vấn-đề nào? Và cho mục-đích nào? Theo một nguồn
tin thì họ sẽ phân-biệt hai hồ-sơ Hoàng-sa và Trường-sa. Theo
một nhà luật-gia ở bên Bỉ thì Việt Nam có thể đi với Phi
Luật Tân và nạp cho tòa án quốc-tế một lời tuyên-bố là
chúng tôi cũng có lợi-ích được thấy kết-quả trong vụ
kiện của Phi Luật Tân
Thế không có nghĩa là Việt Nam bắt buộc phải theo chân Phi
Luật Tân. Nhưng nếu có những quốc-gia khác đi theo gương Phi
Luật Tân, thì người ta phải để ý, nếu những lời
tuyên-bố tương-tự được chồng chất lên thì các vị
tài-phán sẽ chú ý và vấn-đề không còn chỉ là chuyện giữa
hai nước nữa.
Đó là một. Hai là Việt Nam có thể nhập vào với Phi Luật
Tân. Nhưng đôi ba điểm của Phi Luật Tân lại có thể làm cho
lập-trường của Việt Nam yếu đi. Hay là Việt Nam có thể đi
kiện một cách độc-lập và yêu-cầu có một sự phán xét
riêng biệt, trong trường-hợp đó những khác-biệt giữa Việt
Nam và Phi Luật Tân lại có thể làm hại cho cả đôi bên và
làm lợi cho Trung Quốc tùy theo vụ kiện diễn-tiến ra làm sao.
Ngoài ra, lại còn trường-hợp của quần-đảo Hoàng-sa mà
Việt Nam có thể đòi chủ-quyền do bởi hành-động xâm-lăng
của Trung Quốc vào năm 1974.
Ở đó không có vấn-đề trông chờ là sẽ có một giải-pháp
pháp-lý vì chắc chắn là Trung Quốc sẽ không chịu ra tòa.
Nhưng có những luật-gia quốc-tế cho rằng Việt Nam vẫn nên
kiện bởi như vậy sẽ chứng tỏ là Việt Nam sẵn sàng đi theo
con đường giải-quyết các tranh-chấp bằng luật-pháp
quốc-tế, qua một tòa án quốc-tế để đòi chủ-quyền mà
đằng nào mình cũng muốn đòi. Có một ông bộ-trưởng
Nhật-bản cho rằng Nhật-bản cũng nên đi con đường đó trong
trường-hợp quần-đảo Senkaku và đẩy Trung Quốc vào chỗ họ
phải chứng minh quan-điểm của họ.
Còn một vấn-đề thứ ba, đó là những sự thiệt hại của
các ngư-dân Việt Nam. Họ quan-niệm vấn-đề ra sao và họ
muốn được đền bù như thế nào, họ có những phương-thức
nào để đòi. Song câu trả lời là chỉ có các quốc gia là có
thể kiện tụng trong những cuộc tranh chấp trên biển như thế
này, và quốc gia nào mà cho các tàu đó đăng ký là quốc gia
phải khởi kiện.
Bằng cách nhấn mạnh vào con đường pháp-lý này thì Việt Nam
sẽ được sự đồng-tình của các nước trong ASEAN, sự
ủng-hộ chính-trị của ASEAN vì nhiều nhất cũng sẽ chỉ
được có thế thôi. Nhưng với sự chuyển hướng trong
chính-sách của Mỹ quay sang các biện-pháp pháp-trị dựa trên
luật quốc-tế thì Việt Nam không những có thể trông chờ vào
sự ủng-hộ của Mỹ mà còn vào cả sự ủng-hộ của Nhật,
Úc, Nam-Hàn, Ấn-độ và tất cả những quốc gia lớn khác có
vai trò trên biển này.
Tuy-nhiên, dựa vào luật quốc-tế cũng có mặt trái của nó,
đó là như trong trường-hợp Phi Luật Tân. Ngay như phán-quyết
của tòa án có áp-dụng liền và không chấp nhận khiếu nại
thì vẫn không có các biện-pháp chế-tài. Bởi thế nên nếu
Trung Quốc nhất quyết khăng khăng phủ-nhận thì chúng ta cũng
không có cách nào ép Trung Quốc chấp nhận gia-nhập
cộng-đồng thế-giới trong chuyện này.
<strong>TAMMY PHAM:</strong> <i>Việt Nam và Trung Quốc có những
mối quan hệ thay đổi khác nhau trong chiến tranh, sau chiến
tranh, và đặc biệt sau sự sụp đổ của khối cộng sản Nga
và Đông Âu. Hội nghị Thành Đô được cho là tái xác định
lại quan niệm về quan hệ Việt-Trung. Theo nhận xét của ông,
thì những thay đổi quan hệ đó nói lên điều gì? Đi theo một
lý tưởng? Hay quan hệ nước lớn nước nhỏ theo chủ nghĩa sô
vanh?</i>
<strong>CARLYLE THAYER:</strong> Năm 1990 khi tìm cách sáp lại gần
với Trung Quốc, Việt Nam muốn liên-minh trở lại với Bắc Kinh
nhưng phía Trung Quốc họ nói: "Đồng-chí, không phải
đồng-minh." Do đó, chuyện chính là Trung Quốc muốn cho thấy
mình là một cường-quốc, và từ năm 1990, Việt Nam đã tìm
cách làm một chư-hầu trung kiên trong một hệ-thống tuế cống
mới, và trong đó ý-thức-hệ chắc chắn là có một vai trò.
Và tôi nhớ là vào năm 1992, nghĩa là ít lâu sau đó, có vụ
Crestone và ở vịnh Yuen-an (?) khi Trung Quốc tìm cách đưa một
giàn khoan vào, thì ở Trung-ương Đảng Việt Nam có một cuộc
thảo-luận sôi nổi về chuyện này và tôi nhớ có phóng-viên
tờ Viễn Đông Kinh Tế trích một nguồn tin cao-cấp nói rằng
Trung Quốc dùng xã-hội-chủ-nghĩa "như một dây thừng để
cột tay của Việt Nam."
Làm cách nào dùng ý-thức-hệ để lấy lòng Trung Quốc, song
lại trông chờ được thưởng như là nhảy theo mọi người
trong quan-hệ quốc-tế? Làm sao có thể như dưới thời Thành
Cát Tư Hãn? Vì vậy nên tôi nghĩ là Việt Nam bao giờ cũng nghĩ
là dùng ý-thức-hệ để hội-nhập như họ đã làm để có
được một quan-hệ đặc-biệt với Trung Quốc.
Và từ khi nối lại bang-giao họ đã có được một quan-hệ
chiến-lược, một đối-tác chiến-lược toàn-diện dẫn đến
hai đảng có những quan-hệ hợp-tác lâu dài: ở mức quốc gia
họ đã có những ban chỉ-đạo trung-ương và do đó, Việt Nam
đã nghĩ là họ có thể chia ngăn các cuộc tranh chấp ở trong
Biển Đông bằng cách dựa lên ý-thức-hệ và chiều theo ý
Trung Quốc để có thể nhảy lên theo toa tàu của Trung Quốc
về mặt trục lợi kinh tế.
Vì thế nên khi giàn khoan 981 được hạ đặt, nó đảo ngược
lại tất cả những việc làm trên kia, nó làm mất tin tưởng
chiến-lược vào nhau. Do đó nên ngày hôm nay Việt Nam vẫn còn
đang tranh-luận về chuyện này và tôi đã nói đùa với mấy
người bạn Việt Nam của tôi là nếu Việt Nam đi con đường
xã-hội-chủ-nghĩa thì nó nên là xã-hội-chủ-nghĩa với những
đặc-trưng Việt Nam (thay vì Trung-hoa) để gộp những lợi-ích
quốc gia của Việt Nam vào trong đó.
Cô biết không, nhắc đến lợi-ích dân-tộc là một vấn-đề
tranh cãi dữ lắm khi nó được đưa vào ngôn ngữ hàng ngày ở
Việt Nam vì nó không hẳn là đi đôi với những quyền-lợi
của công-nhân và các lực-lượng xã-hội ở trong quốc gia
đó. Vào năm 2003 và rồi vào năm 2013, Việt Nam xác-định Trung
Quốc và Hoa Kỳ là những quốc gia cần hợp-tác tuy có thể là
vừa hợp-tác vừa phải tranh đấu hay thậm chí đối đầu.
Tuy-nhiên, trong một nỗ-lực nhìn lại vào năm 2013, họ tự
hỏi không hiểu họ có dùng quan-niệm đó một cách hữu hiệu
không.
Đối với các quốc gia xã-hội-chủ-nghĩa, mình có thể có
những bất đồng ý-kiến và phải giữ vững lập-trường
nhưng với một đế-quốc như Hoa-kỳ, chúng ta có nhiều
khu-vực rộng lớn không thể đồng-ý với nhau như về
nhân-quyền và dân-chủ, nhưng đôi bên vẫn có những điểm
tụ-hội về lợi-ích cần nối kết với nhau.
Vì vậy nên ngày hôm nay, việc Việt Nam không có khả-năng
đối phó với Trung Quốc trong khi cần củng-cố quan-hệ với
Hoa-kỳ. Không phải vì những mục-đích chiến-thuật tức-thời
mà vì những mục-đích dài hạn như mở rộng kinh tế của
Việt Nam, gia-nhập TPP [Hiệp-ước đối-tác xuyên
Thái-bình-dương] và đi tìm tất cả những cái lợi khác như
giáo-dục, khoa-học kỹ-thuật, tất cả chỉ là những chuyện
đãi bôi.
Chính quan-hệ toàn-diện là bằng-chứng cho tất cả những
chuyện đó bởi đôi bên đã làm tất cả những chuyện ấy, do
đó nên ta thấy có một sự rụt rè không dám tiến tới vì
ý-thức-hệ, vì Việt Nam vẫn nhìn vào mình như một nước
xã-hội-chủ-nghĩa, một nước muốn dùng chuyện ấy vào việc
tăng cường sự hợp-tác của Trung Quốc. Nhưng mặt trái của
đồng tiền ấy là Trung Quốc muốn đó phải là
xã-hội-chủ-nghĩa với những đặc-trưng Trung-hoa, trong đó
Trung Quốc đóng một vai trò nổi bật.
<strong>TAMMY PHAM:</strong><i> Nhiều người Việt Nam tin rằng
đảng Cộng sản Việt Nam mang nợ Trung Quốc qua nhiều, khó mà
thoát ra được áp lực của Trung Quốc. Xin ông nhận xét về
nhận định này hiện đang lan tràn trong nước, và cả trong các
đảng viên cộng sản.</i>
<strong>CARLYLE THAYER:</strong> Điều đó khó nói, và đó sẽ là
một cuộc vật lộn đối với các đảng-viên được huấn
luyện ở ngoài Việt Nam, nhất là những người tôi đã có
dịp gặp. Tôi đã có lần viết một bài mang tên,"Cái ác ôn
của địa-lý" dựa trên một cuốn sách nói về "cái ác ôn
của khoảng cách" của nước Úc. Một nước da trắng, của
người Âu nhưng lại nằm ở Á-đông thay vì nằm ở phía Bắc
Đại-tây-dương. Nói về cái "ác ôn của địa-lý" tôi đã
có lần nói là Việt Nam với 90 triệu người thật ra chỉ
bằng một tỉnh vừa của Trung Quốc, người ta đã đáp trả
ngay: "Ông nói thế là tiêu-cực quá! Chúng tôi có nhiều cái
tích-cực chia xẻ với Trung Quốc, như văn-hóa, tư tưởng
chính-trị, tôn-giáo…"
Chắc chắn rồi, Việt Nam không thể phủ-nhận gia-tài, di-sản
của mình, nhưng chuyện quan-trọng là Việt Nam phải biết
diễn-dịch lại một cách sáng-tạo, như Việt Nam có căn-cước
riêng của mình, có lịch-sử riêng của mình, vì nói cho cùng
Việt Nam đã lấy lại độc-lập từ Trung Quốc. Nhưng tôi cho
là cô cũng đúng, bởi tôi nghe người ta nói là những
chuyên-gia về Trung Quốc nghĩ như người Trung Quốc.
Mà đó không phải là một lời chỉ-trích vì Trung Quốc bao
giờ cũng hành-động một cách trịch thượng và Việt Nam phải
đoán trước được để ngoan ngoãn chiều theo. Họ nghĩ:
"Nếu mình làm chuyện này, nghĩa là sát gần đến Hoa-kỳ thì
Trung Quốc sẽ nhào đến ngay, và như vậy là ta không đến
gần Hoa-kỳ và sẽ làm giảm được áp-lực kia đi ngay."
Chính-sách này là chính-sách đã có từ khá lâu như ta đã
thấy, và cái cân-bằng trong một thế-giới đa-cực mà Việt
Nam muốn thấy từ Trung Quốc, Nga, Ấn-độ, Nhật-bản và
Hoa-kỳ thì chỉ có ba nước là thường hằng trong chính-sách
của Việt Nam. Với Nga, là có vấn-đề với Hoa-kỳ, Trung Quốc
thì bây giờ là một anh bạn đáng ngờ. Đâu có ai trông chờ
cuộc tranh chấp này giữa Việt Nam và Trung Quốc bởi Trung
Quốc là nước bạn độc-nhất có quan-hệ chiến-lược và
toàn-diện với Việt Nam. Vậy mà Trung Quốc đã làm những
việc khuynh-đảo hoàn-toàn mối quan-hệ đó.
Nhưng tôi cho là chuyện nhất quyết xảy ra, không tránh được
là các thành-phần trẻ sẽ lên. Có một đại-hội Đảng sắp
tới, với một Trung-ương Đảng ngày càng có tiếng nói của
mình, họ không phải là những thành-phần trẻ nhất trong
Đảng nhưng chẳng bao lâu nữa họ sẽ như thế. Một lớp
lãnh-đạo mới sẽ hiện ra và toàn-cầu-hóa có nghĩa là họ
sẽ tái-tạo một căn-cước Việt Nam trong khung-cảnh toàn-cầu
chứ không phải là ở trong một thế-giới với Trung-hoa là
rốn vũ-trụ.
<strong>TAMMY PHAM:</strong> <i>Có thể nào ông tiên đoán những
động thái trong những ngày tới, một vài tháng hay một hai năm
tới, liệu Trung Quốc có tiếp tục các hành động xâm lấn,
đặc biệt khi biết rằng Hoa Kỳ đang bận rộn những nơi khác
mà Trung Quốc lại thừa dịp để thực hiện các động thái
mới?</i>
C<strong>ARLYLE THAYER:</strong> Chúng ta không thể tin được điều
Trung Quốc nói. Cài giàn khoan 981 là một cái giàn khoan rất
đắt tiền. Nó được thiết kế để đi vào chỗ nước sâu.
Nó rất, rất là đắt tiền. Rồi Trung Quốc đang bành trướng
lực-lượng tuần duyên của họ, ngân-sách Quốc-phòng của họ
tăng trên 10 điểm mỗi năm. Phải mất cả nhiều thập kỷ thì
mới đảo ngược được.
Đó là chuyện khá rõ ràng. Không ai thiết kế giàn khoan để
ngồi ở nhà. Người ta đem chúng ra biển để tìm dầu và khai
thác. Trung Quốc tự thuyết-phục mình là trữ-lượng dầu khí
ở Biển Đông là tới bảy lần ước-lượng của phía Hoa-kỳ.
Và như vậy ta có thể thấy là ở trong đầu họ thì đây là
một lượng tài-nguyên rất đáng kể và họ nhắm khai thác
năng-lượng ở đó. Và họ cũng để ý đến các nguồn lợi
cá của địa-phương nữa.
Họ đã làm ô-nhiễm nguồn nước, làm kiệt quệ các lượng
cá ở đó nên họ xây tàu ngày càng lớn và cuối cùng thì
thế nào cũng đi đến đụng chạm, không chỉ riêng gì với
Việt Nam và Phi Luật Tân là chuyện đang xảy ra lúc này, mà
còn cả với Mã-lai-á, Nam-dương, In-đô-nê-xia.
Và chúng ta đã trông thấy ở hội-nghị CSIS, vị đại diện
của Mã-lai-á đã tiết-lộ là ở Quốc-hội nước ấy gần
đây, nói bằng tiếng Mã-lai, ông Bộ-trưởng Quốc-phòng khi
nói đến những xâm lấn của Trung Quốc thì không phải chỉ
có ở bãi ngầm James Shoal mà còn cả ở một địa-điểm khác
nữa, nghĩa là hai vụ khác nhau.
Và những nhận-định này đã được ghi vào trong Công-báo
của Mã-lai-á nhưng không được mấy ai để ý vì không có bao
nhiêu người đọc tiếng Mã-lai. Rồi đến lượt In-đô-nê-xia
cũng đã yên ắng đưa ra những video Youtube cho thấy nước này
từ khá nhiều năm nay cũng đã có những đụng độ giữa
hải-quân họ với hải-quân Trung Quốc. Cả hai nước sau này
đều đã tăng cường sức mạnh quân-sự của họ, họ cũng
đã nâng cấp quan-hệ quân-sự với Hoa-kỳ nhưng làm một cách
lẳng lặng, không lộ hẳn như Phi Luật Tân, nhưng những
xu-hướng đó thì vẫn đang tiếp tục.
Như vậy tương-lai sẽ không là một vùng hòa-bình, ổn-định
và hợp-tác mà sẽ là tranh chấp vì Trung Quốc không chỉ vì
năng-lượng, vì nghề cá, vì áp-chế quyền-lực của họ, vì
gân guốc quân-sự của họ đối lại với sự sa sút
tương-đối, không hẳn là sa sút hoàn-toàn, của Mỹ trong khi
Trung Quốc thì đang đi lên.
Do đó, ở địa-vị của tôi ở Úc-châu, như một đồng-minh
của Mỹ, thì tôi rất đau lòng thấy những vụ xích mích
nội-bộ ở Hoa-thịnh-đốn, vấn-đề tài-trợ, thấy Mỹ ở
trong một hoàn-cảnh không mấy thuận-lợi.
Nhưng rồi Mỹ là một cường-quốc toàn-cầu và nếu có
chuyện không hay xảy ra ở Trung-đông thì Mỹ sẽ bị chia trí
và không tập trung được vào Á-đông Thái-bình-dương. Trong
trường-hợp đó Trung Quốc sẽ tìm cách thúc đẩy các
lợi-ích của họ, không bằng phương-tiện quân-sự nhưng bằng
những phương-tiện khác. Và tất cả các quốc gia trong vùng
sẽ phải đương đầu với tình-trạng đó trong vài thập niên
tới.
<strong>TAMMY PHAM:</strong> <i>Ở Việt Nam tinh thần chống Trung
Quốc là khá phổ biến như ta có thể thấy trong các cuộc
biểu tình cả trong nước lẫn ở ngoài này. Theo ông thì những
cuộc biểu tình đó có tác dụng gì không? Hay là người Việt
nên hành động, phản ứng ở tầm chiến lược hơn?</i>
<strong>CARLYLE THAYER:</strong> Dân-tộc-chủ-nghĩa và chủ-nghĩa
yêu nước là một cái gươm hai lưỡi. Chúng rất tốt nếu
dùng đúng dịp, nhưng nếu chúng thúc đẩy chúng ta đến những
hành-động hấp tấp quyết-định trong lúc nóng nảy, những
hành-động vội vã có thể trở thành phản tác-dụng.
Tôi nghe thấy ở trên các đài hải-ngoại của người Việt
đề nghị là Việt Nam nên nhào ra chộp lấy quân cờ đầu
trong một ván cờ tướng. Nhưng rồi tôi nói, quý-vị biết
chuyện gì không, Trung Quốc nó có tới hai lần số quân cờ
của mình nên ta phải cẩn thận. Nhưng những nhà
dân-tộc-chủ-nghĩa ở Việt Nam đã không tạo ra sự thuyết
phục. Họ cho là Thủ-tướng Dũng vì nói thẳng thừng nên
uy-tín của ông ta nhảy vọt lên mặc dầu trước đây, họ
chỉ-trích ông ta về cách ông ta quản-lý kinh tế, do đó nên
cũng có những khác-biệt.
Về mặt này tuy cũng đã có những phát biểu từ ông
Chủ-tịch nước và ông Tổng-thư-ký đảng, là chúng ta phải
bảo-vệ chủ-quyền biển đảo. Song thực ra là để thỏa mãn
dư luận trong Việt Nam mà thôi. Việt Nam cần phải chứng tỏ
với Trung Quốc là những lực-lượng quốc-nội của Việt Nam
thực-sự vững mạnh và những chính-sách của Trung Quốc là sai
lầm.
Nhưng nếu ta vặn ngược đồng-hồ trở về những cuộc biểu
tình lúc đầu, thì sau đó, đã có một đại diện Việt Nam đi
sang Trung Quốc và hai bên đã đồng-ý là nên lái dư-luận đó
sang hướng khác. Và thế là sau đó có đàn áp mấy vụ biểu
tình ở trong nước.
Nhưng nay ta có thể thấy là đã có một số trí-thức Việt
Nam và đảng-viên về hưu, như vừa rồi ta thấy có ông Tương
Lai viết một bài xã-luận ở trên tờ New York Times; ông ta là
một người tôi gặp từ năm 1981, lúc bấy giờ hình như ông
là một phát-ngôn-nhân của chính-phủ. Nhưng bây giờ ông đã
về hưu và ông viết như một ông quan xưa dùng hết cả uy-tín
của ông ta có từ thời tham-chính để nói lên sự bất bình
của ông đối với vấn-đề ý-thức-hệ và tính e ngại rủi
ro của Bộ Chính-trị không muốn đảo lộn bất cứ điều gì.
Tôi không hẳn là khuyến cáo nên làm điều gì vội vã, không
suy nghĩ, nhưng tôi cũng cho là Việt Nam tự đóng lại các lựa
chọn của mình bằng cách không chấp nhận các tình tự
dân-tộc. Việt Nam, cũng như Úc-châu, nên phải có toàn-quyền
lựa chọn chính-sách ngoại-giao của mình. Trung Quốc cứ nói
như trong thời chiến-tranh lạnh là "chúng tôi sẽ buôn bán
với quý-vị nhưng chuyện kia là không thể thương thảo" và
cũng tương-tự, VN cũng phải có cái ý-hướng muốn biết mình
đi đâu, mình là ai. Nhất là tuổi trẻ.
Gần đây, tôi có dịp đi nói chuyện ở một số đại-học
địa-phương và họ đòi hỏi phải thảo-luận về Biển Đông.
Tôi được nhắc nhở nhẹ nhàng là không nên nói đến những
chuyện mà nhiều quan-chức Việt Nam không thể nói được giữa
công-chúng. Nhưng chắc chắn là áp-lực sẽ ngày càng mạnh,
nhất là vì sắp tới một Đại-hội Đảng, tôi không nghĩ là
ai có thể đắc cử trở lại ở trong Đảng nếu họ dám thúc
đẩy một chính-sách thỏa-hiệp với Trung Quốc.
Nhưng ngược lại cũng không thể là một chính-sách chống
đối không khoan nhượng, họ sẽ phải đưa ra một sự chuyển
hướng mới trong quan-hệ ngoại-giao của Việt Nam, trong đó
ý-thức-hệ sẽ không còn là một căn-bản để hợp-tác với
Trung Quốc nữa mà cơ-sở đó phải là lợi-ích quốc gia của
Việt Nam.
<strong> TAMMY PHAM:</strong> <i>Xin cám ơn ông đã chia sẻ những
nhận định quý báu của ông trong buổi phỏng vấn hôm nay.</i>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140725/phong-van-ong-carlyle-thayer-trong-oc-nguoi-trung-quoc-doi-hoi-duong-chin-vach-la),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét