Joseph E. Stiglitz - Kiến tạo xã hội học tập

Công dân ở các nước giàu nhất thế giới cho rằng nền kinh
tế của họ ngày nay dựa trên nền tảng là sự đổi mới
sáng tạo. Nhưng trong suốt hơn hai thế kỷ vừa qua, đổi mới
sáng tạo là một phần của nền kinh tế của thế giới đã
phát triển. Thật vậy, trong suốt hàng ngàn năm, trước cuộc
Cách mạng Công nghiệp, thu nhập không tăng là bao. Sau đó, thu
nhập bình quân đầu người tăng vọt, hết năm này qua năm
khác, thỉnh thoảng mới bị gián đoạn bởi tác động của
những dao động có tính chu kỳ. Robert Solow, nhà kinh tế học
từng đoạt giải Nobel, cách đây 60 năm đã nhận xét rằng thu
nhập tăng chủ yếu không phải là do tích lũy vốn mà do tiến
bộ công nghệ - do người ta học được cách làm mọi thứ
một cách tốt hơn.

Một phần nguyên nhân dẫn tới sự gia tăng năng suất lao
động là do một số những phát kiến lớn lao, tuy nhiên nguyên
nhân chủ yếu là rất nhiều những sáng kiến, cải tiến nhỏ.
Điều này có nghĩa là chúng ta cần tập trung chú ý vào những
phương pháp học tập của xã hội, và những chính sách, giải
pháp giúp thúc đẩy việc học – trong đó có cả việc học
phương pháp học tập.

Một thế kỷ trước, ông Joseph Schumpeter, nhà kinh tế và chính
trị học, khẳng định rằng ưu điểm quan trọng nhất của
kinh tế thị trường là ở khả năng thúc đẩy sự đổi mới
sáng tạo. Ông cho rằng các nhà kinh tế học đã sai lầm khi
chú trọng vào các thị trường tự do; quan trọng là sự cạnh
tranh vì thị trường, chứ không phải là cạnh tranh trên
thương trường. Cạnh tranh vì thị trường đòi hỏi sự đổi
mới sáng tạo. Theo quan điểm này, về lâu dài, việc các công
ty độc quyền thế chỗ nhau sẽ dẫn tới các mức sống cao
hơn.

Kết luận của Schumpeter không phải không bị phản bác. Các
công ty độc quyền và các công ty nắm quyền chi phối thị
trường, như Microsoft, có thể cản trở đổi mới. Nếu không
bị các cơ quan chống độc quyền ngăn chặn, họ có thể tham
gia vào hoạt động chống cạnh tranh, tức là những hành động
góp phần củng cố sức mạnh độc quyền của họ.

Hơn nữa, thị trường chưa chắc đã là công cụ hiệu quả
để tạo ra những khoản đầu tư đầy đủ và đúng hướng
cho các hoạt động nghiên cứu và giáo dục. Các động cơ của
khu vực tư nhân không phải lúc nào cũng phù hợp với lợi ích
xã hội: các công ty hưởng lợi từ đổi mới sáng tạo có
thể biến khai thác lợi thế đó để chiếm lĩnh thị trường,
dùng sức mạnh để thao túng các quy định của Nhà nước,
chiếm đoạt các nguồn thu đáng lẽ thuộc về người khác.

Nhưng, một trong những nhận thức thấu triệt của Schumpeter
vẫn cực kì giá trị: nhìn từ quan điểm đổi mới/học tập
trong dài hạn, những chính sách chỉ chú tâm vào tính hiệu
quả trong ngắn hạn có thể là không đáng mong muốn. Điều
này đặc biệt đúng đối với các nước đang phát triển và
các thị trường mới nổi.

Các chính sách trong lĩnh vực công nghiệp - trong đó, các chính
phủ can thiệp vào việc phân bổ các nguồn lực giữa các
ngành hoặc ủng hộ một số ngành công nghệ hơn những ngành
khác - có thể giúp tăng cường tiến trình học hỏi ở "các
nền kinh tế non trẻ". Tiến trình học hỏi ở một số ngành
(ví dụ như sản xuất công nghiệp) có thể rõ rệt hơn so với
các ngành khác, và những lợi ích của tiến trình học hỏi,
trong đó có cả việc phát triển các thiết chế cần thiết cho
sự thành công, có thể lan tỏa sang các hoạt động kinh tế
khác.

Việc áp dụng những chính sách như thế thường trở thành
đối tượng chỉ trích. Người ta thường nói chính phủ không
nên đứng về phía ngành này hay ngành kia, mà hãy để các thị
trường tự quyết định lấy. Nhưng các bằng chứng cho luận
điểm ủng hộ thị trường tự do không thực sự thuyết
phục.

Trong những năm trước cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu,
khu vực tư nhân của Mỹ rất kém trong việc phân bổ nguồn
vốn và quản lý rủi ro, trong khi các công trình nghiên cứu
chỉ ra rằng các dự án nghiên cứu của chính phủ đem lại
lợi nhuận trung bình cho nền kinh tế thực sự cao hơn so với
các dự án của khu vực tư nhân – chủ yếu vì chính phủ
đầu tư nhiều hơn vào những công trình nghiên cứu cơ bản
quan trọng, ví dụ đơn giản là những lợi ích xã hội được
mang lại từ những công trình nghiên cứu dẫn tới sự phát
triển của Internet hoặc tìm ra DNA.

Nhưng, đặt những thành công như vậy sang một bên, trọng tâm
của chính sách công nghiệp hoàn toàn không phải là để chọn
ngành này hay ngành khác. Thay vào đó, một chính sách công
nghiệp được coi là thành công khi xác định được nguồn
gốc của những tác động ngoại biên tích cực (positive
externalities) – tức là những ngành mà ở đó tiến trình học
hỏi có thể lan tỏa lợi ích sang các ngành khác trong nền kinh
tế.

Xem xét các chính sách kinh tế dưới góc độ thúc đẩy tiến
trình học hỏi cho ta một góc nhìn khác về nhiều vấn đề.
Kenneth Arrow, một nhà kinh tế vĩ đại, nhấn mạnh tầm quan
trọng của việc học qua thực tiễn công việc. Ví dụ, phải
có công nghiệp thì mới học được những điều cần thiết
để công nghiệp phát triển. Mà để trước tiên có một ngành
công nghiệp thì đôi khi người ta phải thực hiện một số
chính sách như đảm bảo rằng tỷ giá hối đoái của đồng
tiền nước mình luôn ở mức cạnh tranh, hoặc cho phép ngành
công nghiệp ưu tiên được hưởng tín dụng ưu đãi - như một
số quốc gia Đông Á đã làm và là một trong những nguyên nhân
mang lại thành công đáng kể cho chiến lược phát triển của
họ.

Như vậy, ưu tiên chú trọng một số ngành công nghiệp đối
với các nền kinh tế non trẻ có thể coi là một luận điểm
khá thuyết phục. Bên cạnh đó, tự do hóa thị trường tài
chính có thể làm suy yếu khả năng học hỏi một loạt các
kỹ năng cần thiết cho phát triển: làm sao phân bổ được
nguồn lực và quản lý được rủi ro.

Tương tự như thế, nhìn từ góc độ thúc đẩy tiến trình
học hỏi, việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, nếu không
được thiết kế một cách phù hợp, có thể là một con dao hai
lưỡi. Trong khi điều đó có thể tăng cường khuyến khích
đầu tư cho lĩnh vực nghiên cứu, nó cũng có thể khuyến khích
người ta giữ bí mật - cản trở dòng luân chuyển kiến thức
cần thiết cho việc học hỏi, đồng thời khuyến khích các
công ty lợi dụng một cách tối đa kiến thức của tập thể
và giảm đến mức tối thiểu sự đóng góp của các công ty
này. Khi đó, [chính sách bảo hộ sở hữu trí tuệ có thể
khiến] tốc độ đổi mới sáng tạo suy giảm.

Nói rộng hơn, nhiều chính sách (đặc biệt là những chính
sách liên quan tới "Đồng thuận Washington" của phái tân tự
do) áp đặt cho các nước đang phát triển với mục tiêu cao
quý là thúc đẩy việc phân bổ nguồn lực một cách hiệu
quả, trên thực tế, lại đang cản trở tiến trình học hỏi,
và do đó, về lâu dài sẽ khiến cho mức sống thấp đi.

Hầu như tất cả chính sách của chính phủ, vô tình hay hữu
ý, dù tốt dù xấu, đều có tác động trực tiếp và gián
tiếp tới với việc học. Các nước đang phát triển có
người làm chính sách hiểu rõ về những hiệu ứng này là
những nước có nhiều khả năng thu hẹp khoảng cách kiến
thức giữa họ và các nước đã phát triển. Trong khi đó, các
nước đã phát triển nếu nhìn thấy rõ được tác động tới
tiến trình học hỏi sẽ có thể cải thiện các chính sách
của mình, và tránh được nguy cơ trì trệ lâu dài.

<em>Joseph E. Stiglitz, là giáo sư tại Đại học Columbia, giải
thưởng Nobel về kinh tế, từng là Chủ tịch nhóm cố vấn về
kinh tế cho Tổng thống Bill Clinton, từng giữ chức phó chủ
tịch và kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới. Tác phẩm
mới của ông (cùng với Bruce Greenwald) có nhan đề Kiến tạo
xã hội học tập: Cách tiếp cận mới đối với tăng trưởng,
phát triển và tiến bộ xã hội (Creating a Learning Society: A New
Approach to Growth, Development, and Social Progress).</em>

Nguồn:
http://www.project-syndicate.org/commentary/joseph-e—stiglitz-makes-the-case-for-a-return-to-industrial-policy-in-developed-and-developing-countries-alike


***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140703/joseph-e-stiglitz-kien-tao-xa-hoi-hoc-tap),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!