Giang Lê - Stein Tonnesson vs Phạm Quang Tuấn

Có ba nhóm học giả quốc tế chính nghiên cứu về BĐ-HS-TS.
Thứ nhất là các chuyên gia về political science/international
relation (vd Greg Austin, John Collins, Ang Cheng Guan, Jeanette Greenfield,
Sam Bateman, Ralf Emmers), bao gồm cả các nhà Việt Nam học (Carl
Thayer, Jonathan London). Thứ hai là các chuyên gia luật quốc tế
(Robert Beckman, Monique Chemillier-Gendreau, Christopher Joyner, Erik
Franckx, Choon Ho Park). Cuối cùng là các nhà sử học (David Marr,
Marwyn Samuels, Philippe Devillers, Stein Tonnesson). Còn một nhóm thứ
tư là các chuyên gia quân sự nhưng họ ít khi xuất đầu lộ
diện. Tất nhiên phân chia như vậy chỉ là tương đối vì một
chuyên gia có thể biết và viết về nhiều lĩnh vực, nhất là
khi nghiên cứu về tranh chấp BĐ-HS-TS hầu như chuyên gia nào
cũng đụng chạm đến lịch sử và công pháp quốc tế.

Trong ba nhóm nói trên nhóm đầu đông nhất và có nhiều bài
vở nhất, nhưng họ phải thường xuyên trích dẫn secondary
sources, nghĩa là họ phải dựa vào công trình của hai nhóm sau
(luật và sử) là những người tiếp xúc và phân tích trực
tiếp các bằng chứng primary (luật, án luật, tư liệu lịch
sử, phỏng vấn nhân chứng...). Trong số các nhà sử học <a
href="http://www.prio.org/People/Person/?x=3478">Stein Tonnesson</a> là
một cái tên được trích dẫn khá nhiều trong các bài nghiên
cứu về BĐ-HS-TS gần đây. Ông là tác giả của hai quyển sách
về lịch sử VN trong giai đoạn 1944-1946, là những công trình
nghiên cứu công phu hàng chục năm (từ khi ông làm luận án
thạc sĩ năm 1981), và hàng loạt bài viết về tranh chấp
BĐ-HS-TS. Dù Tonnesson còn viết về Thailand và một số đề tài
khác, có thể nói học giả này là một nhà sử học + Việt Nam
học.

Vì là người "ngoại đạo" nên tôi chỉ biết đến tên Stein
Tonnesson (ST) sau "<a
href="https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=1430220267239378&id=100007542552795">vụ
Sam Bateman</a>". Tôi đã cố gắng liên hệ với ông để hỏi ý
kiến về HS-TS nhưng ông không/chưa trả lời. Sau khi Google rất
kỹ cái tên này tôi tình cờ phát hiện ra một cuộc <a
href="http://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/debate-u-shaped-map-qc-02072012162903.html">tranh
luận</a> khá căng thẳng giữa Tonnesson và GS Phạm Quang Tuấn
(PQT) từ năm 2011. Cuộc tranh luận này còn có sự tham gia của
<a
href="http://levanut.wordpress.com/2011/11/18/phat-bi%E1%BB%83u-l%E1%BA%A1-d%E1%BB%9Di-c%E1%BB%A7a-hai-h%E1%BB%8Dc-gi%E1%BA%A3-v%E1%BB%81-d%C6%B0%E1%BB%9Dng-l%C6%B0%E1%BB%A1i-bo/">TS
Lê Văn Út</a> (Phần lan) và Stein Tonnesson đã chủ động copy
thư trao đổi với PQT/LVU cho GS Su Hao (Đại học Ngoại giao TQ).
Toàn bộ các email tranh luận được đưa lên <a
href="http://www.inter.uadm.uu.se/ViewPage.action?siteNodeId=62437&languageId=1&contentId=-1">website
này</a> (bản dịch tiếng Việt <a
href="http://to-quoc03.blogspot.com.au/2012/02/tranh-luan-giua-gs-pham-quang-tuan-va.html">ở
đây</a>). Đọc kỹ cuộc tranh luận ST-PQT tôi lờ mờ hiểu
tại sao Tonnesson không muốn tranh luận một lần nữa với một
kẻ ngoại đạo như tôi. Chắc ông đã nhận ra rằng những
người VN (hay Philippines, hay Malaysia) email cho ông chủ yếu để
tìm sự ủng hộ quan điểm chống TQ mà ông luôn cố gắng giữ
trung lập dù ông có thể có cảm tình với VN.

Trước khi đi vào phân tích cuộc tranh luận có lẽ cần nói
thêm về GS Stein Tonnesson, một người Na-uy có quan tâm về VN
từ rất sớm trong sự nghiệp học thuật của mình. Quyển sách
<a
href="http://asiapacific.anu.edu.au/newmandala/2010/05/10/review-of-vietnam-1946-tlcnmrev-vi/">Vietnam
1946: How the war began</a> của ông xuất bản năm 2009 đã từng
được trang web của <a
href="http://www.cpv.org.vn/cpv/Modules/News/NewsDetail.aspx?co_id=10093&cn_id=375336">Đảng
Cộng Sản</a> viết bài giới thiệu. Quyển sách này sau đó
(2013) đã được nhà xuất bản Sự thật dịch sang tiếng
Việt. Một bài review tiếng Việt rất công phu của tác giả <a
href="http://ta-la-was.blogspot.com.au/2010/08/vu-tuong-oc-viet-nam-1946-chien-tranh.html">Vũ
Tường</a> trên Talawas cho thấy Vietnam 1946 được chính quyền VN
hoan nghênh vì tác giả cho rằng phần lỗi lớn thuộc về phía
Pháp đã gây ra cuộc chiến Việt-Pháp 1946-1954. Tonnesson còn tham
gia khá nhiều hội thảo về VN, có một bài viết về <a
href="https://plus.google.com/112488760986970926997/posts/AQMstJBfgPS">Hiến
pháp 1946</a> rất chi tiết. Gần đây nhất ông trả lời phỏng
vấn báo <a
href="http://www.thanhnien.com.vn/pages/20140610/vach-tran-luan-dieu-theo-duoi-trung-quoc.aspx">Thanh
Niên</a> về vụ tranh luận <a
href="http://www.eurasiareview.com/15052014-new-tensions-south-china-sea-whose-sovereignty-paracels-analysis/">Sam
Bateman</a>-<a
href="http://www.eurasiareview.com/27052014-sovereignty-paracels-article-lets-beijing-lightly-analysis/">Dương
Danh Huy</a>/<a
href="http://www.eurasiareview.com/05062014-haiyang-981-confrontation-danger-convoluting-everything-sovereignty-disputes/">Phạm
Quang Tuấn</a>, tỏ ý chê Sam Bateman trong khi khen DDH/PQT. Tóm lại
tôi đánh giá đây là một học giả nước ngoài khá thân
thiện với VN nếu không muốn nói có quan điểm "bênh" VN trong
các nghiên cứu của mình.

Quay lại cuộc tranh luận ST-PQT, chủ điểm xoay quanh vấn đề
đường chữ U (đường 9 đoạn/lưỡi bò) mà TQ vẽ trên các
bản đồ của mình từ năm 1947. Tại một hội thảo về Biển
Đông tại HN tháng 11/2011 <a
href="http://levanut.files.wordpress.com/2011/11/111101-tonnesson-paper-hanoi-conf.pdf">Stein
Tonnesson</a> lập luận rằng đường chữ U chỉ có thể hiểu
theo nghĩa TQ muốn tuyên bố tất cả các đảo/bãi đá trong
vùng biển bên trong chữ U này thuộc về TQ. Còn cách hiểu của
đa số mọi người là TQ claim toàn bộ vùng biển giới hạn
bởi đường chữ U là sai. GS Phạm Quang Tuấn cho rằng lập
luận của Tonnesson "chạy tội" cho TQ và dẫn chứng quan điểm
của một học giả TQ (<a
href="http://levanut.files.wordpress.com/2011/11/su-hao-and-ren-yuan-zhes-paper.doc">GS
Su Hao</a>) cũng trong hội thảo đó cho thấy cách hiểu của TQ
vẫn là nước này đòi hỏi chủ quyền cho toàn bộ Biển Đông
chứ không phải chỉ có các đảo. Trong một bài phỏng vấn
với <a
href="http://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/debate-u-shaped-map-qc-02072012162903.html">đài
RFA</a> sau đó GS Tuấn đã tỏ ý nghi ngờ Stein Tonnesson thiên
vị TQ và TQ sẽ lợi dụng lập luận của ông để khẳng
định chủ quyền của mình trên Biển Đông. Lập luận của GS
Tuấn cũng tương tự như một bài báo của Philippines mà tôi<a
href="https://plus.google.com/112488760986970926997/posts/TaS9cSxgUw6">
trích dẫn</a> mấy hôm trước.

Đến đây cần làm rõ khái niệm đường chữ U là gì và giá
trị pháp lý của nó như thế nào. Cho đến thời điểm cuộc
hội thảo ở HN tháng 11/2011 TQ chỉ một lần duy nhất công bố
chính thức bản đồ có đường chữ U cho một tổ chức quốc
tế năm 2009 (trong Note Verbale phản đối <a
href="http://cil.nus.edu.sg/wp/wp-content/uploads/2009/09/Beckman-Davenport-CLCS-HCMC-10-12Nov2010-1.pdf">CLSC
Submission</a> của VN và Malaysia) với ngôn ngữ rất mập mờ. TQ
chưa bao giờ công bố tọa độ chính xác và nói rõ ý định
của đường chữ U là gì mà chỉ nói chung chung họ có đầy
đủ bằng chứng lịch sử về chủ quyền vùng biển bên trong
chữ U. Tất nhiên TQ có chủ ý khi cố tình mập mờ như vậy
để mọi người tự hiểu. Tuy nhiên các học giả quốc tế,
nhất là các chuyên gia luật, khi phân tích các tranh chấp và
giải pháp cho BĐ-HS-TS buộc phải giả định cơ sở pháp lý
của đường chữ U thì mới đánh giá được TQ và các nước
khác đúng hay sai. Ở đây cần nhấn mạnh các học giả đó
(cả Tonnesson) đưa ra những giả định không có nghĩa họ ủng
hộ hay phản đối claim của TQ về đường chữ U.

Giả định của Tonnesson là TQ chỉ claim các đảo bên trong
đường chữ U chứ không phải toàn bộ vùng biển đó được
nhiều học giả đồng tình, bao gồm cả các học giả "nghiêm
túc" người TQ như GS Zhiguo Gao. Đơn giản vì theo UNCLOS ranh
giới trên biển không phụ thuộc vào historical rights là điều
mà TQ vẫn rêu rao. Với giả định này Tonnesson đã thẳng
thừng bác bỏ khả năng TQ có chủ quyền trên vùng biển bên
trong chữ U, đây là quan điểm có lơi cho VN. Ngay trong bài viết
cho hội thảo tại HN năm 2011 Tonnesson khẳng định vị trí tàu
Bình Minh bị TQ cắt cáp nằm trong EEZ của VN cũng là hệ quả
của giả định nói trên. Tương tự như vậy vị trí giàn khoan
HD-981 hoàn toàn nằm trong EEZ của VN bất kể đảo Triton thuộc
về ai nếu đảo này không có thềm lục địa và EEZ (nhiều
khả năng như vậy).

Rất tiếc GS Phạm Quang Tuấn và TS Lê Văn Út đã quá vội
vàng phê phán giả định này của Tonnesson. Hơn thế nữa
Tonnesson cho rằng trong khi TQ chưa chính thức công bố claim toàn
bộ Biển Đông (đảo + biển bên trong chữ U) mà VN và các
nước khác vội vã kết luận như vậy thì sẽ có lợi cho TQ
vì lái dư luận quốc tế theo hướng ngầm hiểm toàn bộ Biển
Đông đang bị tranh chấp. Thay vì tập trung vào việc giải
quyết chủ quyền đảo HS-TS và các khu vực EEZ bị trồng lấn,
các học giả VN bị cuốn vào cuộc tranh luận về đường chữ
U mà chắc chắn sẽ không đi đến đâu. Lập luận của GS
Tuấn rằng VN và các nước trong khu vực không thể bỏ qua vấn
đề đường chữ U vì như vậy là ngầm chấp nhận nó cũng
không chính xác. Một khi TQ chưa công bố rõ ràng đường chữ U
là gì (claim, tọa độ) thì nó hoàn toàn không có cơ sở pháp
lý trong các phiên tòa quốc tế.

Cơ sở pháp lý cũng không thể được tuyên bố từ các bài
nghiên cứu/phát biểu của các học giả TQ như GS Su Hao. Tôi
đồng ý với GS Phạm Quang Tuấn là những người như Su Hao là
"mouthpiece" của chính phủ TQ nhưng cần phân biệt các dạng
tuyên truyền phi chính thức thông qua báo chí và học giả như
TQ đang làm với tuyên bố chủ quyền chính thức từ chính
phủ. Cho dù Su Hao và các học giả TQ khác có nói thế nào đi
nữa đó chỉ là quan điểm cá nhân và chỉ có giá trị thông
tin chứ không có giá trị pháp lý. Cho đến thời điểm này
(7/2014) TQ vẫn chưa claim chính thức vùng biển trong đường
chữ U. Bức thư gửi UN ngày 8/6/2014 <a
href="http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/zxxx_662805/t1163264.shtml">BNG TQ</a>
vẫn chỉ khẳng định giàn khoan HD-981 nằm ngoài vùng EEZ của
VN còn các bài báo của các đại sứ TQ ở một số nước cũng
chỉ tuyên bố địa điểm này nằm trong contiguous zone của
đảo Triton. TQ không hề dựa vào đường chữ U để phản
đối VN. Vậy nên ngay từ năm 2012 Tonnesson đã khuyên một việc
VN cần làm là yêu cầu ICJ/PCA xác định các đảo ở HS-TS có
được thềm lục địa và EEZ hay không, giống như khuyến cáo
gần đây của TS Tạ Văn Tài.

Điểm cuối cùng trong cuộc tranh luận ST-PQT là lý do tại sao
TQ cố tình mập mờ về đường chữ U. Theo Tonnesson có thể có
mấy cách giải thích sau: (a) TQ biết điều đó quá vô lý nhưng
đã lỡ tuyên truyền trong nước như vậy rồi nên không thể
rút lại đường chữ U và đành phải để nó mập mờ; (b) các
cơ quan quản lý và lãnh đạo TQ chưa thống nhất được
phương án claim chính thức; (c) các lãnh đạo cao nhất của TQ
không hiểu rõ luật quốc tế và bỏ qua lời khuyên của giới
học giả; (d) vấn đề Biển Đông dính dáng đến Đài loan và
TQ muốn giải quyết vấn đề ĐL trước; (e) dọa các nước
láng giềng về ý đồ bành trước toàn bộ Biển Đông để
các nước phải nhượng bộ trong các cuộc đàm phán khác; (f)
chờ thời đến khi TQ đủ mạnh sẽ thực sự chiếm toàn bộ
Biển Đông bất chấp luật pháp quốc tế. GS Phạm Quang Tuấn
và có lẽ phần đông người Việt (trong đó có tôi) chỉ tin
vào phương án (f).

Sự kiện tàu Bình Minh bị cắt cáp năm 2011, rồi <a
href="http://thediplomat.com/2014/01/chinas-new-fishing-regulations-an-act-of-state-piracy/">qui
định đánh bắt cá</a> của chính quyền đảo Hải Nam năm 2013
và các cuộc bắt bớ đâm tàu cá VN, gần đây nhất là vụ
giàn khoan HD-981 cho thấy phương án (f) có vẻ có lý. TQ có âm
mưu lâu dài độc chiếm Biển Đông và họ sẽ sử dụng sức
mạnh quân sự khi có thể. Điều duy nhất tôi không đồng ý
với GS Stein Tonnesson trong cuộc tranh luận này là quan điểm
của ông cho rằng TQ có incentive và có lợi giữ gìn hòa
bình/ổn định lâu dài trong khu vực theo tinh thần Tôn Tử.
Chính Tonnesson cho rằng vị trí tàu Bình Minh bị cắt cáp nằm
trong EEZ của VN và hành động của TQ không phải là tranh chấp
mà là xâm lược (aggression) đáng phải đưa ra UN Security Council.
Việc TQ tiếp tục lấn tới trong những năm sau cho thấy chiến
thuật "tằm ăn rỗi" bất chấp luật pháp quốc tế chứ không
phải vì sĩ diện. Hi vọng Tonnesson đã "tỉnh ngộ" không còn
mơ hồ về một nước TQ "yêu chuộng hòa bình" nữa.

<b>Update</b>: Tôi đã nhận được thư trả lời của GS Stein
Tonnesson

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140710/giang-le-stein-tonnesson-vs-pham-quang-tuan),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!