Hà Nhân - Nghịch lý văn chương và thông điệp đẫm máu

(Nhân đọc "<b><a
href="http://vanvn.net/news/14/4614-pgsts-phan-trong-thuong--de-hieu-ro-hon-thuc-chat-cua-mot-luan-van.html">PGS.TS.
Phan Trọng Thưởng: Để hiểu rõ hơn thực chất của một
luận văn</a></b>" đăng trên vanvn.net ngày 19.4.2014)

Bài nhận xét luận văn thạc sĩ của Đỗ Thị Thoan do PGS.TS
Phan Trọng Thưởng viết khá dài, ước chừng khoảng 10 trang
A4. Đọc đi đọc lại thì thấy có nhiều chỗ "bi hài thống
thiết" nên phải viết ra đây, coi như lời tản mạn, nhàn
đàm của một "thảo dân" biết chữ.

<b> 1. Nghịch lý thứ nhất:<i> Luận văn phức tạp, còn lời
nhận xét thì đơn giản ngoài sức tưởng tượng.</i></b> Tôi
cho rằng luận văn của Đỗ Thị Thoan rất phức tạp trên
nhiều phương diện: vấn đề phức tạp, phương pháp phức
tạp, câu chữ phức tạp, kết luận phức tạp, dư luận phức
tạp.

<blockquote> <ul> <li> Vấn đề phức tạp: vì đối tượng
nghiên cứu không chỉ là nhóm <i>Mở Miệng</i> và thơ của
nhóm này mà là vấn đề "thực hành thơ" dưới góc nhìn
"văn hóa". Không thể phiên dịch "thực hành thơ" chỉ
là làm thơ (bởi nội hàm nó rộng hơn, còn có nghĩa là
"nghịch thơ", "chơi thơ", v.v…), ở đây cần hiểu là
một hành vi sáng tạo chưa định danh, một xu thế về thể
loại. Nghiên cứu một xu thế văn chương cũng giống như giải
một bài toán về quĩ tích, tìm một điểm M vô hình nào đó
luôn động của một tập hợp điểm, phức tạp quá chứ còn
gì.</li> <li> Phương pháp phức tạp: cách tiếp cận và giải
quyết vấn đề trong trường hợp này đòi hỏi một phương
pháp liên ngành ở chiều sâu (đòi hòi quá nhiều tri thức vệ
tinh như lý thuyết thơ đương đại, lý thuyết hậu hiện
đại, triết học hậu hiện đại,…), đồng thời phải có
bản lĩnh về loại hình học. Chỉ cần đặt câu hỏi thơ
nhóm Mở Miệng có phải là thơ không, thì toàn bộ luận văn
đã có nguy cơ đổ. Vì thế, cô Thoan thông minh đã đặt
"Mở miệng" vào "góc nhìn văn hóa", vào thế "thực
hành". Đó là cách "thoát" của cô. Xét về bản lĩnh học
thuật, cách thoát đó cũng đã đủ làm chứng cho trình độ
thạc sĩ của cô rồi.</li> <li> Câu chữ phức tạp: Cô Đỗ
Thị Thoan dùng rất nhiều câu ghép, câu phức, phương tiện
liên kết câu linh hoạt, trích dẫn trùng điệp, trộn lẫn câu
nghi vấn và câu khẳng định khiến người không quen đọc
rất khó tiếp cận. Chưa kể những dẫn chứng về tác phẩm
của nhóm Mở Miệng cũng thuộc loại ngôn từ khó đọc.</li>
<li> Kết luận phức tạp: Tuy cô Thoan có viết phần kết
luận trong luận văn (theo nguyên tắc trường qui đối với
luận văn cao học) nhưng vấn đề về Mở Miệng không thể
kết luận, vì tính đương đại của nó, và vì bản chất khoa
học xã hội, nhân văn không phải là thứ dễ đi đến một
kết luận cuối cùng. Cái thông minh của cô Thoan lại nằm ở
mấy câu hỏi. </li> <li> Dư luận phức tạp: Cô Thoan viết luận
văn khi mà trước đó, trong khi đó, và sau này, những đánh
giá về nhóm Mở miệng vẫn còn phân hóa cao độ.</li> </ul>
</blockquote>

Với một núi phức tạp xoay quanh đề tài, có thể nói rằng,
luận văn của cô Thoan được viết bằng tất cả sự "ngây
ngô chính trị" của một người trẻ ham hiểu biết, ham
đọc, ham nghĩ, ham trình bày và diễn giải, ham đặt vấn
đề, ham ngắm mình qua vấn đề mà mình tâm đắc đến cao
độ. (Tôi phải dùng từ "ngây ngô chính trị" trong ngoặc
kép để đối lập cái nhận xét của ông Thưởng dành cho cô
Thoan là "kích động chính trị". Nếu muốn kích động, thì
hỡi ôi, Thuyên ơi là Thuyên, dại gì mà viết hàng trăm trang
trong một bài tập luận văn để người ta đánh giá, chấm
điểm, công bố?). Cô Thoan nói về chính trị bằng sự ngây
ngô trong thái độ (sống) và sự già dặn trong nhận thức
học thuật (trong tình huống nghiên cứu của cô). Cái "ngây
ngô" của cô Thoan rất gần với sự hồn nhiên. Cô không
biết (hoặc không chú ý rằng) việc chọn lựa đối tượng
nghiên cứu và cách viết của mình sẽ "chạm nọc" một
thiết chế cằn cỗi, một hệ thống báo động thuần thục,
một cảm hứng "truy xét" vốn tràn trề trong cái bầu khí
quyển xứ này.

Ngược lại, người nhận xét (là Phó Giáo sư Phan Trọng
Thưởng) lại có vẻ "già dặn" trong thái độ (sống) và
"ngây ngô" trong nhận thức học thuật. "Già dặn" vì
ông chấm luận văn nhưng toàn nói chuyện "quốc gia đại
sự", ngỡ như giọng của một người "ưu dân ái quốc"
xa xưa. "Ngây ngô" vì chỗ cần phân tích thì ông không nói,
chỗ cần lý luận thì không bàn, ông chỉ nói cái ông đã
"đinh ninh", cái ông nghĩ trước rồi đặt vào "cho
tiện" (một phong cách rất chuẩn "quan cách"). Ông trích
dẫn nhiều nhưng không mổ xẻ (chắc ông cũng ngại!), trích
dẫn nhiều đến nỗi thi thoảng người đọc có cảm giác ông
cũng… ngầm thích mấy cái dẫn chứng đó hay sao (?!), hoặc
không đủ sức phân tích cái đống ngôn từ ngồn ngộn mà
ông trót trích ra. Thế không "ngây ngô" thì gọi là gì?

Cô Thoan không thể nhân danh một quyền lực chính trị nào
để viết (vì làm sao có được một quyền lực nào?). Cô Thoan
lập luận nhiều hơn kết luận (vì cô phải cố gắng viết
để còn ra bảo vệ trước hội đồng học thuật). Còn ông
Thưởng thì <i>không nhận xét mà phán xét</i> (vì ông được
cho và tự cho mình quyền đó), <i>không lập luận mà kết
luận</i> (vì ông không có thời gian và trình độ để thông
diễn). Thái độ hai chiều trong tương quan người viết-người
đọc ở đây là rất "bí hiểm". Mà mấy cái câu kết
luận của ông, hình như câu nào cũng có vấn đề. Ví dụ:
"<b>Với quan điểm lựa chọn như trên, có thế nói luận văn
đã tập trung nghiên cứu một hiện tượng nổi loạn, không
chính thống, một hiện tượng bên lề, một dòng ngầm không
chỉ mang ý nghĩa văn chương đơn thuần mà còn mang ý nghĩa
chính trị phản kháng, phản động</b>". Sao vậy? Sao "một
hiện tượng nổi loạn, không chính thống, một hiện tượng
bên lề, một dòng ngầm" thì lại "mang ý nghĩa chính trị
phản kháng, phản động"? Chắc ông lo làm chính trị nên
quên cách viết văn sao cho có nghĩa. Viết như thế làm gì có
nghĩa gì. Một số kết luận khác trong bài nhận xét của ông
Thưởng: <blockquote> <ul> <li> <b> "Đó là những luận điểm sai
trái mang tính kích động chính trị rõ rệt"</b></li>
<li> <b> "đây là chương được xem như cơ sở lý thuyết, như
là khung lý luận của luận văn"</b> </li>
<li> <b> "Về thực chất đây là một luận văn chính trị trá
hình, văn chương chỉ là cái cớ".</b></li>
<li> <b> "Trong bối cảnh cuộc đấu tranh tư tưởng đang diễn
ra khá phức tạp hiện nay, nếu để lưu hành luận văn này
sẽ gây tác hại không chỉ đến văn học, nghệ thuật mà còn
gieo rắc những tư tưởng nổi loạn, chống đối, gây mất
bình ổn trong đời sống chính trị, tư tưởng, tác động
tiêu cực tới thế hệ trẻ, đặc biệt là học sinh, sinh viên
trong nhà trường". </b></li>
<li> <b> Về mẫu câu, ta thấy chủ yếu ông dùng mẫu: "Đây
là", "Đó là" (vì nó rất dễ dùng). Ở câu cuối cùng,
ngữ pháp tiếng Việt được ông sử dụng "loạn xạ", ai
hiểu được thì hiểu.</b></li> </ul> </blockquote>

Viết như thế, hoặc là ông không thể suy nghĩ được nữa, do
tuổi tác, do lạm dụng hay ám ảnh quá khứ quyền lực, hoặc
là ông quen với một số "mẫu câu cơ bản" được rèn
luyện qua mấy đợt học chính trị cao cấp, dùng để đọc
người khác, cái khác, hoặc ông mất khả năng liên tưởng
về ngôn từ. Cái nào cũng nguy hại quá chừng!

Dùng một cách viết đơn giản, ngây ngô như một nắm tay
sắt để đối chọi lại một hiện tượng học thuật vô cùng
phức tạp, đó là "bản lĩnh chính trị" của PGS Thưởng
hay thói quen "viết lách" của ông từ trước đến nay? Câu
hỏi này làm tôi nghĩ mãi.

<b> 2. Nghịch lý thứ hai: <i>Luận văn viết theo phong cách khá
nghệ sĩ, bản nhận xét thì có màu sắc lời nghị án của
tòa.</i></b>

Luận văn được viết trong tâm thế cho một người đọc lý
tưởng - người đọc được đón đợi nhiều nhất trong tâm
lý người viết. Điều này cũng là bình thường. Ai cũng biết
đó là qui luật của tâm lý tiếp nhận, mỹ học hồi đáp.
Nói như thế để thấy sự <i>đam mê quá đà</i> của cô Thoan
trong quá trình viết luận văn. Nhưng đọc kỹ luận văn thì
mới thấy là không phải cô đam mê chính nhóm Mở miệng mà
cô đam mê <i>những hiện tượng tinh thần và các rắc rối
của nhóm Mở miệng xoay xung quanh những dự cảm và hệ lụy
của kiểu sáng tác này.</i> Cô đam mê đến mức viết luận
văn mà như viết thơ, viết tùy bút, nhiều chỗ phóng bút
mạnh mẽ, liều lĩnh để chờ đợi những tri âm của mình.
Và đó cũng là điều mà Hội đồng chính thức cách đây hơn 3
năm đã trân trọng đánh giá cô. Điểm 10 của cô là <i>điểm
10 của tiềm năng, hứng khởi chứ không phải là một sự xác
quyết về tài năng tuyệt đối hay sự xác lập thái độ phe
cánh chính trị.</i> Đó là cái lý của Hội đồng chính thức
lần 1. Họ có quyền nghiêng về quan điểm phóng khoáng, nghệ
sĩ hay chặt chẽ, kín kẽ trong quá trình đánh giá, phản biện.
Sự chênh lệch về điểm khi nghiêng về quan điểm này hay quan
điểm khác hoàn toàn nằm trong cái khung đảm bảo những đúng
đắn về tiêu chí đào tạo sau đại học; cho nên kết quả
của Hội đồng lần 1 không có bất kỳ lý do gì để bị
phủ quyết. Họ còn xa lắm mới "thấp xuống" thành cái
gọi là "ổ phản động" như nhận định của ai đó trong
cuộc chiến nóng hổi "đánh Nhã Thuyên" đã (và đang) diễn
ra.

Nhưng có vẻ như ông Thưởng không thuộc vào số <i> người
đọc lý tưởng của cô Thoan</i> (đương nhiên, mà ông cũng
không muốn thế chút nào!). Ông thuộc vào "số khác".

Tôi rất lấy làm lạ kỹ năng "đọc nhanh", "đọc
lướt" của PGS Phan Trọng Thưởng (và ngờ ngợ hay giáo sư
không quen đọc tiếng Việt, nhất là mấy câu phức khó,
dài?). Cô Đỗ Thị Thoan chưa bao giờ từ nhận mình là
"chính trị đội lốt văn chương". <b> Nhưng ông Thưởng thì
chắc như đinh đóng cột: "Như tác giả luận văn đã tự
xác nhận, đây là một luận văn <i>"chính trị đội lốt văn
chương"</i></b>". Nguyên văn đâu phải thế, cô Thoan viết
là: <i>"Câu hỏi đây là sự cách tân văn chương mang tính
chính trị hay là hành vi chính trị đội lốt văn chương thấm
đẫm nguyên lý ý thức hệ và sự lệ thuộc vào một từ
chính trị được cắt nghĩa hẹp hòi: Tại sao các anh không
cứ cách tân đi, bởi văn chương mới chính là lĩnh vực của
anh? Tại sao phải lên tiếng về chính trị và bình luận xã
hội? "Nay ở trong thơ nên có thép" có chính trị không?
Không phải chúng ta đã bội thực thứ văn chương (phục vụ)
chính trị rồi sao?".</i> Ôi ông Thưởng ơi, đời thuở nhà
ai lại có người ngu dại thế, lại tự nhận mình là "chính
trị đội lốt văn chương" làm gì cho khổ. Cô Thoan cô ấy
nói rằng nếu như đặt hai câu hỏi đối với hiện tượng
nhóm Mở Miệng: 1 là "cách tân văn chương mang tính chính
trị", 2 là "chính trị đội lốt văn chương" thì cả hai
câu hỏi đó đều bị hạn hẹp bởi cách hiểu thô thiển về
chính trị. Sau đó, cô ấy đặt ra mấy câu hỏi mở rộng. Mà
mấy câu đó đều xoay quanh vấn đề bản chất của văn
chương là gì? Mối quan hệ giữa văn chương và chính trị
thực chất là gì? Cô Thoan quan tâm điều đó, chứ cô Thoan
không gọi làng nước tới hoặc be be lên chứng minh mình là
cừu đen lạc trong đám cừu trắng đâu.

Cái nghịch lý bi hài cao độ của vụ Nhã Thuyên là: Hội
đồng chấm luận văn lần thứ nhất (chính thống về học
thuật) là một sự hợp nhất của cái nhìn nghệ sĩ (tất
nhiên nghệ sĩ tuyệt đối trong học thuật thì cũng có mặt
hay dở của nó). Hội đồng thứ hai (chính thống về chính
trị) là một sự "thăng hoa" của uy quyền. Điểm 10 được
biểu quyết là sự cộng hợp các trạng thái nghệ sĩ của
người viết, người chấm. Còn kết luận hủy diệt là sự
đồng tình nhất trí của những người "bảo hoàng hơn
vua", quyết tâm sống mái chấm dứt những "thăng hoa" …
không giống mình.

<b> 3. Nghịch lý thứ ba: <i>Luận văn thực sự là một hiện
tượng trong nghiên cứu và giảng dạy văn học đương đại,
bản nhận xét là một "hiện tượng ăn theo" có khả năng
"nổi tiếng" hơn "chính chủ".</i></b>

Có thể nói, đến giờ phút này, PGS. TS. Phan Trọng Thưởng
"nổi tiếng ngoài dự kiến", đi vào lịch sử ngoài dự
kiến. Ông có đến mấy cái nổi tiếng hơn người. Trong danh
sách tham gia "thẩm định lại" luận văn cô Đỗ Thị Thoan,
ông là người từng có địa vị danh giá nhất (Viện trưởng
Viện Văn học). Đó là cái nổi tiếng thứ nhất. Danh giá thế
mà lại dự phần vào cái "cuộc nhiễu nhương" này. Đó là
cái nổi tiếng thứ hai. Tham gia chấm lại xong, ông rất bình
tĩnh đưa bài nhận xét lên báo mạng (tất nhiên là báo chính
thống của Hội Nhà văn Việt Nam). Đó là cái nổi tiếng thứ
ba. Bài nhận xét, đứa con tinh thần của ông, giờ phiêu bạt
chân trời nào, bị thiên hạ đối xử ra sao, chắc ông không
thể lường nổi, không thể lường hết. Đó là cái nổi
tiếng thứ tư của ông. Và chắc là ông còn được nhắc
đến nhiều nữa như một "huyền thoại" của "kỳ tích"
đào tạo đại học xứ Việt.

<b>4. Nghịch lý thứ tư: <i>Người viết luận văn thì say
cuồng văn chương, người viết nhận xét thì mê mẩn uy
quyền</i></b>

Cô Đỗ Thị Thoan quả là say nghề say chữ. Có lẽ phong cách
viết của cô Thoan đã chiếm được cảm tình Hội đồng lần
1 bởi tính chuyên nghiệp và bản lĩnh ngôn từ. Cô Thoan không
viết luận văn như học trò làm bài tập mà viết như một
trí thức có nhiều suy nghĩ trưởng thành, sắc sảo, có một
trình độ diễn đạt nhuần nhuyễn. Đó là một sự khác
biệt không thể bỏ qua. Nhưng cô cũng là nạn nhân của chính
mình. Cái sai lớn nhất của Nhã Thuyên là (có lẽ do quá say
viết) đã chọn nhầm điểm-rơi-thái-độ với đối tượng
nghiên cứu của mình: <b>đẩy thực hành thơ của Mở miệng
lên góc nhìn mỹ học</b> (Không phải bất kỳ một hiện
tượng thực hành thơ nào cũng có một nền tảng mỹ học
hoặc có khả năng xây dựng một mỹ học cho mình. Ngay nhóm
<i>Xuân Thu nhã tập</i> với hoài bão làm nên một mỹ học về
Đạo, về sự trong sáng của thơ, cũng chấp nhận dở dang và
không thể xem là đã có một mỹ học, huống gì những bước
đi tìm kiếm và bề bộn của Mở miệng). Đó mới là cái
lệch lớn nhất của luận văn. Cái lệch ấy, nếu có thể
gọi là sai, thuộc về cái sai của một đẳng cấp học thuật,
chứ không phải cái sai của tư cách công dân.

<i>Thế nhưng, trong khi người viết say mê văn chương bao
nhiêu thì người chấm lại mê mẩn việc tiêu diệt văn chương
bấy nhiêu.</i> Cái uy quyền mà PGS Thưởng thể hiện trong bài
nhận xét thể hiện ở lượng từ vựng "an ninh" được
dùng một cách hào hứng và kiên trì. Đặc biệt, như trên đã
phân tích, luận văn được trích trong bài nhận xét rất
nhiều (chắc là phải đến gần 80% lượng chữ), không cân
đối một chút nào với mấy lời điểm chú rất "quái
dị", tối tăm của ông giáo sư.

Chỉ có sự uyên bác, tài năng và niềm tin vào chân lý học
thuật mới là quyền lực cao nhất và cần có nhất ở môi
trường trí thức. Ngoài ra, mọi "quyền lực khác" đều là
lố bịch.

Trong cuốn tiểu thuyết <i>Vạn Xuân</i> viết về Nguyễn Trãi
của một tác giả người Pháp Yveline Féray, tôi nhớ có một
câu như thế này: "Bi kịch của Nguyễn Trãi là bi kịch của
một vĩ nhân sống trong một xã hội nhỏ bé". Cái thước
thì ngắn mà đo những thứ quá cao quá dài – sự thật đó
là bi kịch của cái thước hay bi kịch của cái thứ cao dài
kia? Nguyễn Trãi bi kịch vì sinh ra ở Việt Nam, hay Việt Nam bi
kịch vì đã giết Nguyễn Trãi? Một môi trường học thuật
mà quan hệ giữa thầy và trò trở thành quan hệ <i>dân –
quan</i>, quan hệ<i> tử tù và thẩm phán</i> thì hỡi ôi,
trước khi cái thước ngắn cũn cỡn kia lâm vào bi kịch bất
lực, nó cũng giết đi bao nhiêu thứ dài cao vô hạn; nó đo
hết và trảm hết những cái vượt ra ngoài cái nó đo. Ai đã
đẻ ra cái thước đó, và ai cho nó quyền được đo tất cả?

<b>5. Nghịch lý thứ năm: <i>Nhan đề phản chủ</i></b>

Có lẽ ông Phan Trọng Thưởng suy nghĩ rất cẩn trọng để
chọn một nhan đề rất nhã nhặn, lịch sự trong bối cảnh
"dầu sôi lửa bỏng" hiện nay: <i>"để hiểu rõ hơn thực
chất của một luận văn".</i> Song, chẳng hiểu thế nào mà
nội dung bài viết ấy lại làm người đọc hiểu rõ hơn
thực chất về… PGS.TS Phan Trọng Thưởng! Đó là sự diễn
tiến của chữ nghĩa ngoài đoán định của PGS. Nếu như thế
thì chính chữ nghĩa của ông đã nổi loạn với chính ông.
Vậy, chẳng phải "nổi loạn là điều kiện để sáng tạo
hay sao", thưa ông? Vậy, sao ông lại bức xúc khi người khác
nói về sự "nổi loạn"?

<b>6. Nghịch lý thứ sáu: <i>Viết về "Mở miệng" nhưng
bị bắt "Im mồm"</i></b>

Cô Đỗ Thị Thoan hẳn không thể tưởng tượng nổi một
kết cục cười ra nước mắt: luận văn viết 3 năm được
thông qua bây giờ bị hủy, hào hứng viết về "Mở miệng"
thì bị tịch thu, đuổi việc và bắt "im mồm"…

Khi viết bài này, tôi luôn ám ảnh trong đầu ông Phan Trọng
Thưởng là một "thiên sứ", hoặc một "sứ giả" mang
thông điệp từ một Đấng nào đó để đáp xuống cái Khoa
Ngữ văn của Đại học Sư Phạm Hà Nội đang bề bộn bao
nhiêu vấn đề… Đúng như cái tên ông vậy, một sự
"trọng thưởng" từ phía nào đó vô hình trên cao dành cho
cương vị ông có, cho tiếng nói ông nói. Ông viết nhận xét
như dạo một bản "nhạc thánh", tuyên bố về luận văn
như tung chiếu chỉ!

Không một trí thức đích thực nào ở nước Việt Nam này
không biết đến vụ án Nhân văn Giai phẩm hồi giữa thế kỷ
XX; Gọi là một cuộc chơi cũng đúng, một cuộc chiến cũng
đúng, một lỡ lầm, một quá đáng, một ăn năn, một uất
nghẹn…, đều đúng! Chắc chắn rằng bao nhiêu con người
ngậm khối tinh thần đau đớn đem chôn xuống ba tấc đất
ngày ấy cũng đã thấm thía những tờ "thánh chỉ" có một
không hai kiểu như "bản nhận xét thẩm định" của ông
Thưởng. Những thông điệp bên ngoài có vẻ lịch sự, nhã
nhặn, trịnh trọng tựa như lời của kẻ "cầm cân nảy
mực" cho sơn hà lại chứa đựng nhiều dự cảm đẫm máu
(như đã từng xảy ra).

Văn chương, nghệ thuật không nhất thiết phải trở thành
nạn nhân trong bất cứ thời đại nào, cũng như không có quy
luật nào cho phép khoa học là nạn nhân của thần học cực
đoan. Nhưng sự thật là: khoa học vẫn từng chết dưới tay
thần học, văn chương vẫn bị chính trị hành quyết. Những
cuộc "tuẫn tiết" diễn ra trong quá khứ đã chứng minh
rằng khi một nền văn nghệ sống trong sự kiểm duyệt của
"văn hóa công an" thì bề nào nó cũng trở thành nạn nhân.
Hoặc là nó "vinh dự" trở thành một <i>nạn nhân tự
nguyện</i>, tự mình cắt cụt chiếc cánh tự do vô tận, hoặc
là nó cam khổ trở thành một <i>nạn nhân bị cưỡng bức,</i>
mọc chiếc cánh tự do như một "quái thai" bay tới một
chân trời mà điểm dừng của nó là những song sắt nhà tù lè
tè dưới mặt đất.

PGS.TS Phan Trọng Thưởng thật "dũng cảm" khi công bố bản
nhận xét của ông ("Dũng cảm" trong nhiều nghĩa!). Vậy là
vẫn còn những bản nhận xét khác nữa (vì Hội đồng thẩm
định đâu chỉ một người). Ai quyết được rằng hàng tá
lời thẩm định trong bóng tối kia sẽ không dắt díu tới
những ngày buồn đẫm máu một thời của "nạn chữ nạn
văn"…?

22.4.2014



***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/node/26539), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!