Nguyễn Hưng Quốc - Lãnh đạo và quản trị

<div class="boxleft300"><img
src="http://gdb.voanews.com/F0409763-A867-4F00-82F9-4034AA1C0008_w268_r1_cx15_cy11_cw85.jpg"
/><div class="textholder"></div></div>Trong cuộc tiếp xúc với cử tri
Quận 1 và Quận 3 thuộc Thành phố Hồ Chí Minh vào đầu tháng
10 vừa rồi, để biện bạch cho những thất bại trong nỗ lực
chống tham nhũng của đảng cầm quyền cũng như của bản thân
mình, Trương Tấn Sang, Chủ tịch nước, giải thích:

"Với tư cách của tôi là một đồng chí chủ chốt trong
Đảng, trong Nhà nước thì phải tham gia <a
href="http://http://www.thanhnien.com.vn/pages/20131012/chu-tich-nuoc-truong-tan-sang-chung-toi-hop-kin-cung-cang-voi-nhau-lam.aspx"
target="_blank">chủ trương chính sách</a>. Cái đó dứt khoát
rồi, phải làm, rất tích cực; nhưng&nbsp;không thể làm trực
tiếp được, tôi không thể thay quyền điều tra được. Cái
gì tôi phát hiện, về tôi kêu mấy ông chức năng, giao ngay.
Tôi theo dõi, chứ không thể bỏ qua được. Làm sao với cương
vị tôi mà dẫn quân đi làm điều tra được. Anh đội trưởng
đội điều tra quận làm được, chứ tôi không làm được
việc đó đâu, phải đôn đốc anh em thôi."

Đúng là với <a
href="http://www.thanhnien.com.vn/pages/20131012/chu-tich-nuoc-truong-tan-sang-chung-toi-hop-kin-cung-cang-voi-nhau-lam.aspx"
target="_blank">cương vị Chủ tịch nước</a>, không thể đóng
vai trò của một đội trưởng đội tuần tra quận để theo
dõi, phát hiện và bắt bớ những người tham nhũng được.
Không ai chối cãi điều đó cả. Tuy nhiên, có phải vì vậy mà
ông có thể thoái thác trách nhiệm của mình với tư cách một
trong vài người lãnh đạo cao nhất trong hệ thống đảng và
nhà nước không?

Nhớ, trong mấy năm vừa qua, ở Úc, Liên đảng đối lập không
ngừng chỉ trích chính phủ Lao Động là đã thất bại trong
việc ngăn chận làn sóng di dân bất hợp pháp tràn vào lãnh
thổ của họ, chủ yếu trên các chiếc tàu xuất phát từ
Indonesia. Năm 2012, có cả thảy 17.000 người đến Úc bằng
đường biển như thế (trong đó có khoảng 6.500 <a
href="http://www.theguardian.com/commentisfree/2013/feb/21/australia-playing-dangerous-game-sri-lanka"
target="_blank">người Sri Lanka</a> và một số người Việt Nam).

Những người vượt biên đến Úc thành công: Chính phủ bị
phê phán. Một số tàu vượt biên bị đắm khiến nhiều
người tị nạn (hoặc di dân lậu, tuỳ cách gọi) chết đuối:
Chính phủ càng bị phê phán. Không những đảng đối lập phê
phán. Một số khá đông dân chúng Úc cũng phê phán chính phủ
kịch liệt. Hậu quả: Trong cuộc bầu cử liên bang vào tháng 9
vừa qua, đảng Lao Động mất chính quyền.

Trước những sự phê phán ấy, Thủ tướng Lao Động lúc ấy,
bà Julia Gillard, cũng như Bộ trưởng Di trú Chris Bowen, tìm đủ
mọi cách để biện hộ. Tuy nhiên, không có lời biện hộ nào
giống Trương Tấn Sang cả. Không ai nói, chẳng hạn, họ không
thể đóng vai các chủ tàu ở Indonesia để từ chối việc
chở người di dân lậu sang Úc hoặc họ cũng không thể đóng
vai các thuyền trưởng các đội tuần duyên để hoặc buộc
các tàu vượt biên ấy không được nhập vào lãnh hải Úc
hoặc kịp thời cứu vớt những tàu bị đắm. Không. Bất
chấp việc các nhân viên thừa hành làm việc ra sao, lỗi vẫn
thuộc về giới lãnh đạo cao nhất trong chính phủ.

Một ví dụ khác: Năm 2009, chính phủ Lao Động do Thủ tướng
Kevin Rudd đứng đầu bỏ ra 3.7 tỉ Úc kim tài trợ cho việc
lắp đặt các tấm cách nhiệt cho mọi ngôi nhà ở Úc. Chính
phủ giải thích: Về phương diện khoa học, khi các tấm cách
nhiệt ấy được lắp đặt trên trần nhà, nhiệt độ trong
nhà sẽ ổn định hơn, nhu cầu sử dụng máy điều hòa nhiệt
độ sẽ giảm thiểu, mức độ tiêu dùng điện năng sẽ bớt
lại; kết quả là, về phương diện môi trường, số lượng
chất thải gây ra hiệu ứng nhà kính sẽ hạ xuống. Hơn nữa,
về phương diện kinh tế, với chính sách ấy, người dân Úc
sẽ có thêm công ăn việc làm, kỹ nghệ sản xuất các thiết
bị cách nhiệt sẽ tiếp tục phát triển: Tất cả đều giúp
Úc thoát khỏi đợt suy thoái kinh tế toàn cầu lúc ấy.

Trên lý thuyết, chính sách như vậy rất hay. Trên thực tế,
lợi ích cũng rất rõ: Một, mỗi gia đình đều nhận được
khoảng 1.200 Úc kim để lắp đặt các tấm cách nhiệt và, hai,
&nbsp;Úc trở thành một nước phát triển hiếm hoi thoát khỏi
cuộc suy thoái từng làm điêu đứng rất nhiều nước, kể cả
Mỹ.

Tuy nhiên, bỗng dưng lại xuất hiện một vấn đề: Vì được
tiến hành gấp rút, một số công nhân không được chuẩn bị
đủ về kỹ thuật và kỹ năng, việc lắp đặt đôi lúc quá
cẩu thả, hậu quả là, có bốn công nhân bị điện giật
chết và có 200 vụ cháy nhà trên khắp nước Úc.

Trước những tai nạn ấy, dân chúng quay sang phản đối chính
phủ dữ dội. Thủ tướng Kevin Rudd và Bộ trưởng Môi trường
Peter Garret chỉ biết xin lỗi, xin lỗi và xin lỗi. Không ai
biện hộ là họ không thể đóng vai các đội trưởng đội
kỹ thuật lắp đặt để tiến hành công việc một cách an
toàn hơn. Không. Bất kể vì lý do gì, trách nhiệm đối với
các tai nạn ấy vẫn thuộc về chính phủ, cụ thể là những
người đứng đầu chính phủ.

Trong trường hợp thứ nhất, người ta cho lỗi của chính phủ
Lao Động là ở chính sách: Một mặt, chính phủ không cứng
rắn đủ để làm nản chí và nản lòng những người tị nạn
(hoặc di dân lậu) muốn sang Úc; mặt khác, họ cũng không có
chính sách ngoại giao có hiệu quả với các nước láng giềng,
đặc biệt là Indonesia, để chính quyền các nước ấy tích
cực hơn nữa trong việc ngăn chận các tổ chức vượt biên
bất hợp pháp cũng như việc bán thuyền và bán bãi trên đất
nước họ. Trong trường hợp thứ hai, chính phủ mắc lỗi ở
khâu thực hiện chính sách, cụ thể là khâu quản lý: tiến
hành chính sách một cách hấp tấp, vội vã trước khi chuẩn
bị các điều kiện về kỹ thuật và kỹ năng cần thiết cũng
như thiếu cảnh giác trong việc kiểm tra về kỹ thuật lắp
đặt các tấm cách nhiệt.

Trở lại với trường hợp của Việt Nam. Dường như nhiều
người, ngay cả những người thuộc giới lãnh đạo, cho công
việc lãnh đạo chỉ khoanh tròn trong phạm vi chính sách. Đã
đành chính sách chiếm một vị trí quan trọng, có khi là quan
trọng nhất trong nghệ thuật lãnh đạo. Nhưng bên cạnh chính
sách, các nhà lãnh đạo cần một tài năng khác nữa: tài quản
trị (governance). Có thể nói nghệ thuật lãnh đạo bao gồm hai
khía cạnh chính: chính sách và quản trị. Có chính sách tốt:
chưa đủ. Cần có khả năng quản trị để các chính sách
đúng và hay ấy được thực hiện như ý muốn.

Lâu nay, hầu như mọi người đều thấy rõ là giới lãnh đạo
Việt Nam không có khả năng hoạch định các chính sách rõ ràng
đối với những vấn đề quan trọng nhất của đất nước.
Trước nguy cơ xâm lấn lãnh thổ, lãnh hải và âm mưu lũng
đoạn kinh tế cũng như văn hóa Việt Nam của Trung Quốc, giới
lãnh đạo Việt Nam vẫn loanh quanh với những ứng phó vụn
vặt và bất nhất. Trước những suy thoái về mọi mặt, từ
kinh tế đến xã hội, giáo dục và đạo đức, giới lãnh
đạo vẫn chỉ nói suông. Trước nạn tham nhũng đang hoành hành
và tàn phá đất nước, giới lãnh đạo vẫn không hề đưa ra
được một chính sách nào đàng hoàng và có tính khả thi.

Thiếu chính sách, giới lãnh đạo Việt Nam hiện nay cũng thiếu
cả khả năng quản trị. Nói đến khả năng quản trị là nói
đến việc xây dựng cơ chế và hoạch định tiến trình thực
thi chính sách. Cơ chế và tiến trình ấy bao gồm cả việc cai
trị (rule), quản lý (management) và kiểm soát (control). Cả ba
công việc này, để có hiệu quả, cần có ba điều kiện
chính: tính khả kiểm (accountability), sự minh bạch (transparency)
và sự linh hoạt. Thiếu hai điều kiện đầu, người ta không
thể làm việc hiệu quả, hơn nữa, không thể biết là mình
làm việc không hiệu quả, hoặc nếu biết, không thể biết
nguyên nhân của cái không-hiệu-quả ấy nằm ở đâu để sửa
chữa. Có hai điều kiện ấy, nhưng nếu bộ máy quá nặng nề,
cồng kềnh và cứng nhắc, thiếu sự linh hoạt, người ta cũng
không thể đối phó với các tình thế và khó khăn bất ngờ
được.

Khi có cả ba điều kiện nói trên, guồng máy cai trị, quản lý
và kiểm soát sẽ tự vận động và tự điều chỉnh, không
cần những người lãnh đạo cấp cao nhất phải bận tâm để
mắt theo dõi đến từng chi tiết.

Ông Trương Tấn Sang không cần phải đóng vai đội trưởng
đội tuần tra tham nhũng nhưng nếu ông có khả năng quản trị
tốt, ông sẽ xây dựng được những cơ chế và tiến trình
chống tham nhũng tốt để mọi nhân viên chống tham nhũng phải
làm việc nghiêm túc; nếu không, họ sẽ bị kỷ luật hoặc
bị thay thế. Đó là điều ở Tây phương người ta đều làm
được. Bởi vậy, việc một hay vài đội trưởng đội tuần
tra tham nhũng bất lực có thể là lỗi cá nhân của họ: Lỗi
cá nhân, trách nhiệm cũng thuộc về cá nhân; nhưng việc tất
cả hoặc, nhẹ nhàng hơn, hầu hết các đội trưởng đội
tuần tra đều bất lực thì lại phải được xem là lỗi ở
quản trị: Lỗi quản trị, trách nhiệm thuộc về giới lãnh
đạo.

Thiếu khả năng hoạch định chính sách và cũng thiếu cả khả
năng quản trị, giới lãnh đạo Việt Nam hiện nay làm được
gì? Theo hai nhà nghiên cứu về Việt Nam, Adam Fforde và Jorg
Wischermann, họ chỉ biết cai trị (rule)! (1) Cai trị là hình
thức thao tác quyền lực xưa cũ nhất của nhân loại: chỉ
dùng quyền lực để bảo vệ quyền lực bằng cách bắt buộc
mọi người làm theo ý mình. Vậy thôi.<br>

<strong>Nguyễn Hưng Quốc</strong>

Chú thích:

1. Theo Jorg Wischermann (2010), "Civil Society Action and Governance in
Vietnam: Selected Findings from an Empirical Survey" in trên <em>Journal
of Current Southeast Asian Affairs</em>, 29, 2, trang 3-40. Trong bài này
Wischermann có dẫn ý kiến của Adam FForde: "The Party continues, at
roots, to rule rather than govern" (Fforde 2005: 1).

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20131025/nguyen-hung-quoc-lanh-dao-va-quan-tri),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!