Phạm Thị Hoài - Một con thuyền

Tháng 12 9, 2014

Năm ngoái, anh Lập đề nghị tôi đứng tên phụ trách Quê Choa.
Đó là thời điểm Nghị định 72 chuẩn bị có hiệu lực. Quê
Choa đã tự điều chỉnh, như nhiều lần trước đó. Lúc chỉ
đăng bài của chính Bọ. Lúc tạm đóng phần bình luận của
độc giả, rồi mở lại, rồi đóng hẳn. Lúc thêm chế độ
đánh giá bài, rồi lại bỏ. Lúc tạm dừng đăng bài, chỉ
điểm tin từ báo chí nhà nước và một số hãng tin lớn quốc
tế. Lần này, chủ trang thận trọng kèm lời ghi xuất xứ:
"Bài của tác giả gửi Quê Choa" và tin cậy vào sự ủng
hộ của bạn bè. Trang của anh, ngoài nội dung thông tin, còn có
thể coi là một hàn thử biểu đo thời tiết chính trị ở
Việt Nam. Thời tiết thoáng đãng hơn, không khí cởi mở hơn,
Quê Choa xông pha hơn, đăng lại cả bài của những tác giả
bị nhà nước Việt Nam khóa chặt trong danh sách đen. Mây mù
bắt đầu kéo lên, Quê Choa nhẹ nhàng lui lại một bước, hai
bước, có khi cả ba bước. Anh Lập là tất cả, chỉ trừ cực
đoan.

Tôi thật sự thấy vinh dự, nhưng đã từ chối. Quê Choa sẽ
không còn là nó, nếu do một người khác điều hành, nhất là
điều hành từ hải ngoại, dù chỉ trên danh nghĩa. Thành công
của trang tin này gắn với chủ nhân của nó, một nhà văn nổi
tiếng, sống trong nước, có một sự nghiệp sáng tác thuộc
hàng đầu trong văn chương đương đại nước nhà. Tác phẩm
của anh đứng trong dòng chính. Sách của anh bán chạy. Kịch
của anh đắt hàng. Anh viết sinh động, hóm hỉnh, thiên về
hướng dân dã mộc mạc, gần đây pha đậm chất khẩu văn
tếu táo, vốn không phải sở thích lâu dài của tôi, song ở
những trang xuất sắc nhất tôi có cảm giác rằng các mẩu kí
ức vụn của anh về những mảnh đời đen trắng trong cái
thời màu xám của chúng ta có thể diễn đạt nhiều hơn bao
nhiêu nhận định, phân tích, nghiên cứu, tuyên ngôn hùng
biện… Nếu tôi không nhầm, anh cũng là đảng viên và giao du
thân mật với một số nhân vật trong chính quyền. Một chức
quan văn kha khá trong vô số các hiệp hội văn học nghệ thuật
ở Việt Nam là chuyện trong tầm tay, ở đó anh hoàn toàn có
thể trở thành một Mạc Ngôn trừ đi phần huyễn giác huyền
ảo thêm vào phần hài hước, một lúc nào đó cũng trúng cơ
cấu Giải thưởng Nhà nước rồi bước vào sách giáo khoa,
thêm vài giải thưởng trong khu vực nữa là mãn nguyện một
sự nghiệp. Nhưng ngay từ đầu, trong những buổi trò chuyện
đầy cảm hứng ở thời Đổi Mới hai mươi lăm năm trước,
tôi đã nhận ra không lầm rằng anh sẽ chẳng bao giờ trở
thành một quan chức văn nghệ, dù chỉ quan chức hờ chờ phát
biểu lấy lệ và sổ hưu. Anh trở thành một blogger.

Chuyển Quê Choa sang Berlin thì vô nghĩa, dù hai phần ba người
Việt ở đây nói giọng bọ, tôi đùa. Chuyển Ba Đình sang
Boston hợp lí hơn, giới quý tộc đỏ – hoặc đã chuyển màu
huyết dụ – nhập hộ khẩu ở duyên hải miền Đông Hoa Kỳ
ngày càng đông đảo. Nhưng giọng người bạn cách nửa vòng
trái đất thì đầy lo ngại. Chỉ cần nó phạt hành chính, hôm
nay vài chục triệu, ngày mai vài chục triệu, mình viết văn
chứ có buôn cổ phiếu đâu. Rồi nó gọi lên gọi xuống, mình
chân tay người ngợm thế này, đứng lên ngồi xuống còn vất
vả, rồi làm khổ cả gia đình… Tôi gợi ý, thuê máy chủ
bên này, kĩ thuật viên bên này, lỡ có sự cố gì thì Quê Choa
vẫn tồn tại. Song lại nhận ra rằng đề nghị đó cũng vô
nghĩa nốt. Quê Choa gắn với bọ Lập. Không có tác nhân hội
tụ là anh, Quê Choa chỉ còn là cái xác trên một server an toàn.
Tôi bảo, trăm triệu thì không có ngay, chứ chục triệu chẳng
lẽ mấy trăm ngàn độc giả của anh không góp được để
trả tiền phạt? Rồi cũng lại nhận ra, đó là chuyện không
tưởng. Chúng ta có thể chờ đợi tất cả ở người Việt –
và ở đây đang nói đến những người còn quan tâm đến thế
sự thời cuộc -, chỉ trừ sự đóng góp cụ thể và bền bỉ
về tài chính. Tất cả, dù chia rẽ trong mọi quan điểm, đều
đồng thuận trong tinh thần hưởng thụ miễn phí. Tự do, dân
chủ, nhà nước duy pháp quyền là những thứ rất tốn kém.
Vấn đề đầu tiên của một nền báo chí độc lập cho Việt
Nam là tiền đâu. Chừng nào còn né tránh nó, chúng ta còn giầm
chân trong giới hạn cuối cùng mà những thành tựu thiện
nguyện và tài tử có thể đạt tới. talawas trước kia đã đi
hết giới hạn đó.

Phương án này, phương án kia. Song chúng tôi biết rằng cuối
cùng vẫn không có gì khác. Anh biết rằng tôi không thể nhận
lời. Tôi biết rằng anh không thể không tiếp tục. Ừ, để
mình tính, dám làm thì dám chịu, hi vọng tình hình khá lên, anh
Lập kết thúc vụ âm mưu xuyên biên giới, giọng thì cười
nhưng người thì không.

Tình hình có vẻ khá lên, với sự ra đời liên tiếp trong một
thời gian ngắn của Ban Vận động thành lập Văn đoàn Độc
lập Việt Nam và trang Văn Việt, Hội Nhà báo Độc lập Việt
Nam và trang Việt Nam Thời báo. Cũng liên tiếp trong một thời
gian ngắn, các nhà báo và nhà hoạt động dân chủ nổi tiếng
Cù Huy Hà Vũ, Nguyễn Tiến Trung, Vi Đức Hồi, Đỗ Thị Minh
Hạnh, Điếu Cày Nguyễn Văn Hải và một số người khác
được trả tự do trước thời hạn. Quê Choa dường như bình
an. Anh Lập còn tuyên bố rút hẳn khỏi tất cả các hội văn
nghệ mà anh là thành viên, để tập trung vào trang blog đã trở
thành địa chỉ truy cập hàng đầu của báo chí tự do, làm
một cá nhân độc lập, một "người lái đò nhỏ chở con
thuyền sự thật", vẫn ôn hòa và thận trọng như xưa.

Gần hai tháng nay, tôi để ý thấy Quê Choa chủ yếu đăng lại
tin từ báo chí nhà nước và các hãng tin quốc tế, thỉnh
thoảng có bài từ các blogger và Facebooker danh tiếng, song là
những người không hề bị coi là persona non grata đối với
chính quyền. Từ khi blogger Hồng Lê Thọ bị bắt, Quê Choa càng
kiềm chế hơn. Song điều duy nhất có thể đoán trước ở
một chế độ chuyên chế là sự không thể đoán trước của
nó, kể cả sự sụp đổ. Và điểm tích cực duy nhất, nếu
có thể dùng từ này, trong sự kiện anh Lập bị bắt, là nhận
thức – vâng, nhận thức miễn phí cho tất cả, chỉ rất
đắt cho anh và gia đình – rằng mọi bí quyết để an toàn
tương đối trong một nhà nước chuyên chế là tuyệt đối vô
nghĩa.

Chúng ta lại đoán già đoán non vì sao người này bị bắt,
người kia không. Chúng ta lại lần mò ranh giới an toàn giữa
một bãi mìn. Chúng ta lại đi tìm tín hiệu từ những hộp
đen. Chúng ta lại nghe ngóng thế cuộc trên thượng tầng quyền
lực. Chúng ta lại đổ tất cả lên đầu Trung Quốc và đặt
tất cả hi vọng vào Hoa Kỳ. Chúng ta lại cảm thán, bằng cả
văn vần, về một con người đầy khí phách vừa lâm nạn. Và
tất nhiên chúng ta cầu cho anh bình an. Vâng, bình an, nghe mà
phát điên, nhưng chúng ta vẫn không thôi nói như thế. Điều
duy nhất chúng ta không làm là những hành động cụ thể, ở
quy mô đủ rộng để có một tác động thực. Hàng trăm nghìn
độc giả của anh sẽ quen rất nhanh khoảng trống anh để lại
trên không gian ảo, như hàng trăm nghìn độc giả của Anh Ba
Sàm.

Con thuyền của anh Lập, dập dìu sóng vỗ khi nào, là một con
thuyền lẻ loi. Lật bởi sự tồi tệ của thể chế chính
trị. Chìm bởi sự đơn độc của chính nó giữa vài ba con
thuyền đơn độc khác. Đắm bởi sự bạc bẽo của phần lớn
chúng ta.

© 2014 pro&contra


***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141209/pham-thi-hoai-mot-con-thuyen-2),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!