Lê Phan - Câu chuyện tác quyền

<div class="boxcenter450"><img
src="http://www.danluan.org/files/u5311/tac_quyen.jpg" /><div
class="textholder">Ảnh: Internet</div></div>

Vốn cả đời làm báo nhưng hầu hết trong môi trường báo chí
Tây Phương, tôi có cảm tưởng mình đã cho việc tôn trọng
tác quyền là một chuyện đương nhiên. Từ khi đi học, sinh
viên báo chí đã phải học về luật tác quyền và luật mạ
lỵ, hai cái luật mà vi phạm có thể rất nguy hiểm cho tờ báo
hay cơ quan truyền thông của mình. Hồi còn làm đài BBC, chúng
tôi thường được nhắc nhở đừng bao giờ quên vấn đề tác
quyền. Một vụ kiện tác quyền là ban đóng cửa vì thường
tốn hết ngân sách của ban đó trong một năm.

Nhưng trong thế giới truyền thông, xuất bản tiếng Việt, cả
hải ngoại lẫn trong nước, bản quyền có vẻ là chuyện
chẳng ai để ý đến cả. Bản thân tôi thỉnh thoảng thấy
bài của mình xuất hiện trên một tờ báo lạ cũng hơi thắc
mắc không hiểu tờ báo đó có bao giờ xin bản quyền từ tờ
Người Việt hay không.

Tuy biết vậy nhưng vẫn cảm thấy đau lòng khi hôm nọ một
chị bạn gửi đến cho một lá thư của một ông thầy cũ than
thở là những cuốn sách của ông đã bị "đánh cắp" một
cách thản nhiên, không thấy hỏi han gì cả. Bức thư có đoạn
như sau, "Hơn thế, tôi biết bên nhà lại có hai nhà xuất
bản (một ở Ðà Nẵng, một ở Saigon) 'in lậu' ba tập thơ tôi
dịch xuất bản năm 1969; họ chẳng thèm hỏi tôi một câu! Tôi
đành im lặng."

Chuyện các nhà xuất bản trong nước in lậu sách thì có lẽ
cũng không có gì lạ. Liên Minh Sản Phẩm Trí Tuệ Quốc Tế
(International Intellectual Property Alliance), cơ quan đại diện cho
kỹ nghệ giải trí Hoa Kỳ, đã liệt Việt Nam vào loại một
trong những quốc gia vi phạm tác quyền nhiều nhất.

Ðiều này đặc biệt đúng trong ngành xuất bản. Theo báo Sài
Gòn Giải Phóng, "Ðầu tiên là vấn đề sách lậu với quy mô
phát triển ngày càng lớn, thậm chí ảnh hưởng của sách lậu
đã thực sự ghìm chân sự phát triển của thị trường xuất
bản. Nhiều dự án xuất bản đã bị hủy bỏ do sách lậu
lộng hành khiến nhà làm sách chân chính mất niềm tin."

Phản ứng của chính quyền với vấn đề này là đi tịch thu
sách lậu.

Nhưng vấn đề không phải chỉ với sách lậu. Ngay cả các nhà
xuất bản cũng phạm pháp vì họ đã xuất bản những ấn
phẩm được cấp giấy phép xuất bản nhưng "vi phạm Luật
Sở Hữu Trí Tuệ khi chưa được người sở hữu bản quyền
của ấn phẩm cho phép." Ðó là loại nhà xuất bản đã "in
lậu" sách của Giáo Sư Ðỗ Khánh Hoan. Vẫn tờ Sài Gòn Giải
Phóng than thở, "Sách vi phạm bản quyền này nguy hại không
thua gì sách lậu khi nó không phải lén lút phát hành mà có
thể chính danh, hợp pháp bày bán tại các nhà sách lớn. Ðiều
này không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi của sở hữu chủ
bản quyền, gây mất cân đối trong ngành xuất bản, mà tai
hại hơn, nó còn làm đình trệ nhiều giao dịch xuất bản lành
mạnh và đe dọa phá hỏng cả thị trường sách Việt Nam."

Ðiều còn quan trọng hơn nữa là những hành động này khiến
Việt Nam vi phạm thỏa thuận đã ký khi xin gia nhập Tổ Chức
Mậu Dịch Thế Giới (WTO). Muốn gia nhập, Việt Nam bị buộc
phải tuân thủ các tiêu chuẩn về bảo vệ Chủ Quyền Trí
Tuệ (Intellectual Property-IP). Và Việt Nam đã thông qua một đạo
luật hồi năm 2006 cũng như ký vào Công Ước Berne về tác
quyền. Thành ra, theo các nhà nghiên cứu thế giới, Việt Nam
hiện nay có những luật lệ khá đầy đủ để bảo vệ chủ
quyền trí tuệ.

Cũng xin mở ngoặc "Chủ Quyền Trí Tuệ" bao gồm: tác quyền
tức là quyền của các tác giả cho sản phẩm sáng tạo của
mình, nhãn hiệu là những biểu tượng hay hình ảnh độc đáo,
và bằng sáng chế bảo vệ quyền của một phát minh. Các đạo
luật của Việt Nam nghe đâu bao gồm đủ mọi lãnh vực và có
thể nói là không thua gì các quốc gia tiền tiến kỹ nghệ về
chi tiết và chiều sâu.

Nhưng điều đó có nghĩa là chúng ta có thể an toàn đưa các
sản phẩm trí tuệ vào Việt Nam chăng? Theo tác gia Phong Quan ở
website onevietnam.org thì không.

Về software, khoảng 90% tất cả các chương trình điện toán ở
Việt Nam vẫn còn là ăn cắp theo Liên Minh Business Software
Alliance, trong khi nói chung trong vùng Á Châu và Thái Bình Dương
chỉ có 55%. Muốn làm một ấn bản lậu DVD chỉ cần ra phố
là có rất nhiều tiệm sang cho bạn với giá rẻ mạt. Tác giả
bảo chỉ có ở các rạp ciné là ông có thể mua được DVD
thứ thiệt. Còn sách ư, đi chơi ở mấy chợ sách cũ là quý
vị có thể thấy hàng trăm cuốn sách cổ điển được
photocopy bán với giá vài chục đến vài trăm ngàn đồng.

Câu chuyện sách còn đáng nói hơn bởi Công Ước Berne cho các
tác giả bản quyền tự động ở Việt Nam, có nghĩa là tác
giả không phải đăng ký cũng được bảo vệ.

Bởi thế nên hồi đầu năm 2009, một trong những nhà xuất
bản quan trọng của Việt Nam, Fahasa đã bị đại diện của
Disney yêu cầu phải thu hồi hết những ấn phẩm không được
cho phép của Disney đang bày bán trong các nhà sách trên toàn
quốc nếu không họ sẽ kiện từ trong nước đến quốc tế.
Và Fahasa, có lẽ sợ ông Disney khổng lồ không phải chỉ dọa
mà sẽ làm thiệt, vội vã thu hồi hết những ấn phẩm đó
về, mặc dầu trên danh nghĩa họ có giấy phép xuất bản hợp
pháp.

Tờ Sài Gòn Giải Phóng viết, "Theo thông tin được biết, sáu
nhà xuất bản nước ngoài đang chuẩn bị có các biện pháp
pháp lý đối với trường hợp của nhà xuất bản Ðồng Nai
cũng như nhà sách Quỳnh Mai đã in sách của họ mà không có
bản quyền. Thực tế thì không phải chỉ có mỗi nhà xuất
bản Ðồng Nai hay nhà sách Quỳnh Mai vi phạm bản quyền, mà ở
các nhà xuất bản khác, con số chỉ vài tác phẩm, còn ở hai
nhà xuất bản trên, số sách vi phạm lên đến gần 300 cuốn
sách. Còn có một nhà xuất bản trong nước, số đầu sách
không có bản quyền tương đương với tổng số sách xuất
bản trong cả năm."

Và Sài Gòn Giải phóng giải thích lý do tại sao: "Vấn đề
cốt lõi ở chỗ khi họ xuất bản sách vi phạm bản quyền
kiếm lời được 10 đồng chẳng hạn, nếu chẳng may bị phát
hiện cũng chỉ bị nhắc nhở, giáo dục hoặc phạt khoảng 5
đồng rồi xuề xòa cho qua. Tính ra vi phạm vẫn còn lời! Ðó
là lý do vi phạm ngày càng tăng."

Thành ra cũng như tất cả những điều gọi là luật lệ ở
Việt Nam, trên giấy tờ thì nghe rất hay nhưng vấn đề là ở
chỗ thực thi.

Hiện nay cách duy nhất để đòi tác quyền ở Việt Nam là
đến các nhà cơ quan chịu trách nhiệm về những sản phẩm
trí tuệ của mình (Bộ Khoa Học và Môi Trường cho bằng sáng
chế, Bộ Thông Tin Truyền Thông cho tác quyền, Sở Quản lý
Thị Trường nếu ai đó làm giả cái túi Louis Vuitton, và
thuyết phục họ làm một cái gì đó). Thường thì họ thích
đi tịch thâu, ồn ào và dễ khoe thành tích hơn. Còn không thì
bạn đi kiện, mà có lẽ là kiện củ khoai.

Ở ngoại quốc vấn đề khác hẳn. Luật pháp ở các quốc gia
Tây phương bảo vệ rất kỹ tác quyền, nhưng vấn đề là
phải vác đơn đi kiện.

Thứ Sáu vừa qua, Tòa Small Claim Court đã nghe vụ kiện do ông
Phạm Duy Hùng, con trai của cố nhạc sĩ Phạm Duy kiện ban tổ
chức buổi trình diễn nhạc Ðêm Nhớ Về Sài Gòn tối hôm 30
tháng 4 năm 2014 tại Phoenix Center ở San Jose vì đã sử dụng 6
ca khúc của nhạc sĩ Phạm Duy và đòi phải trả tác quyền
1,200 đô la.

Nhưng nào phải ai cũng muốn đi kiện. Những tác giả như ông
thầy của tôi thì chỉ đành "im lặng."

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141207/le-phan-cau-chuyen-tac-quyen),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét