Nguyễn Quốc Vương - "Tuổi trẻ nên tự giác ngộ và tìm lấy đường mà đi"

Câu chuyện được bắt đầu từ những thảo luận trên Facebook
về tình hình Biển Đông và thế nước trước hiểm hoạ lệ
thuộc. Nguyễn Quốc Vương, một nhà giáo trẻ, đã tiếp tục
cuộc trao đổi đó bằng email. Nước Nhật, được Vương dẫn
giải không chỉ vì đó là nơi Vương đang làm nghiên cứu sinh
chuyên ngành giáo dục lịch sử - mà còn bằng cảm hứng mạnh
mẽ từ Thoát Á luận.


<center><center><img
src="http://www.danluan.org/files/u1/sub03/131358_quan.jpg" width="500"
height="349" alt="131358_quan.jpg" /></center></center>
<center><em> Nguyễn Quốc Vương là người dịch Cải cách giáo
dục Nhật Bản (Ozaki Mugen). </em></center>

<strong>Đối mặt với một đối thủ không cân sức như Trung
Quốc, nhiều ý kiến đề cập đến yêu cầu phải làm cho
nước mạnh. Mạnh, thường được nghĩ ngay đến khả năng về
kinh tế, quân sự... của đất nước. Là một người dạy sử,
theo ông, liệu có cách tiếp cận nào khác không để nói về
sức mạnh của một nước?</strong>

Đây có lẽ là cách hiểu thông thường và phổ biến nhất.
Cách tiếp cận đó cũng hợp lý nhưng có lẽ trong thời đại
toàn cầu hoá, khi thế giới dường như nhỏ lại và khoảng
cách về không gian không còn nhiều trở ngại, chúng ta nên
tiếp cận rộng hơn, toàn diện và đa chiều hơn. Một nước
mạnh có lẽ không chỉ nên nhìn ở bình diện kinh tế, quân
sự. Nước mạnh phải gắn với dân và những giá trị phổ
quát của thế giới. Nước mạnh nhưng dân không giàu, không
được sống cuộc sống phong phú và hạnh phúc thì sao? Nước
mạnh nhưng cộng đồng quốc tế không tôn trọng và ủng hộ
thì sao?

Câu hỏi này cũng làm tôi liên tưởng đến nước Nhật.
Nước Nhật từ thời Minh Trị cho đến khi bại trận năm 1945
là một nước rất mạnh về quân sự và kinh tế. Sau cải cách
Minh Trị, với ưu thế nước giàu, binh mạnh, Nhật Bản đã lao
vào vô số các cuộc chiến tranh giành thuộc địa đẫm máu:
Nhật - Thanh (1894-1895), Nhật - Nga (1904-1905), rồi hai cuộc đại
chiến thế giới. Nhật Bản đã trượt khỏi đường ray "khai
sáng" và rơi vào con đường phát xít hoá.

Trong suốt thời gian ấy, nước Nhật là "liệt cường"
khiến phương Tây cũng phải e ngại, nhưng đổi lại người
dân Nhật đã phải trả giá đắt. Cái giá cay đắng đó
đương thời không nhiều người nhận ra. Nó chỉ được đông
đảo người Nhật nhận ra khi nước Nhật được dân chủ hoá
sau 1945. Người Nhật khi đó mới bàng hoàng nhận ra một sự
thật cay đắng: "Tại sao trong suốt thời gian nước Nhật
chiến tranh, tiếng nói phản đối chiến tranh lại yếu ớt
đến thế?"

Suy ngẫm từ lịch sử nước Nhật, tôi cho rằng nước mạnh
phải luôn gắn liền với dân chủ và dân sinh. Một quốc gia
mạnh thực sự phải là quốc gia bảo vệ được chủ quyền,
đảm bảo cho người dân có cuộc sống hạnh phúc và được
quốc tế tôn trọng.


<strong>Có người nhận xét Việt Nam là một dân tộc chưa
"trưởng thành"? Nhìn vào "mặt bằng" thời đại, ông thử
nêu cách hiểu của mình về một dân tộc trưởng
thành.</strong>
<div class="boxright200"><div class="quotebody"><div class="quoteopen"><img
class="quoleft" src="/misc/quoleft.png"/></div>Xã hội chúng ta mong
ước không thể là xã hội mà sự tốt đẹp chỉ tồn tại
dựa vào các anh hùng. Một xã hội mà tất thảy mọi sự tốt
đẹp đều phải dựa vào các anh hùng là xã hội sẽ rất mong
manh. Mỗi người công dân bằng khả năng của mình phải tạo
ra sự thay đổi tốt đẹp để tác động vào cộng đồng xung
quanh bản thân mình.<img class="quoright" src="/misc/quoright.png"/> <br
class="quoteclear"></div></div>

Thẳng thắn mà nói thì đây là vấn đề nhạy cảm. Nhạy cảm
không phải là cấm kỵ mà được hiểu theo nghĩa nó dễ làm
dấy lên những tình cảm bị tổn thương. Phê phán một cá
nhân đã khó, "phản tỉnh" về những gì gắn với "dân
tộc" là điều càng khó bội phần. Rất có thể khi phản
tỉnh, chúng ta sẽ vấp phải những phản ứng dữ dội của
chính những người cũng yêu nước, thiết tha với dân tộc như
chúng ta nhưng lại khác biệt trong cách nhìn và thiếu vắng tinh
thần khoan dung.

Tôi không dám nhận xét dân tộc mình là một dân tộc chưa
trưởng thành nhưng là người có chút ít hiểu biết về lịch
sử Nhật Bản, tôi cảm thấy buồn và đau đớn khi thấy
dường như trên con đường lịch sử Việt Nam luôn lỡ bước.

Giữa thế kỷ 19, cả Nhật Bản và Việt Nam đều đứng
trước nguy cơ bị xâm lược bởi thực dân phương Tây. Nhưng
sự lựa chọn và số phận thật khác biệt. Pháp nổ súng
đánh vào Đà Nẵng rồi dần dần nuốt trọn Việt Nam, ép
triều đình Huế ký hiệp ước đầu hàng, biến Việt Nam thành
thuộc địa. Còn Nhật Bản tuy phải mở cảng biển và ký các
hiệp ước bất bình đẳng nhưng không bị biến thành thuộc
địa.

Sẽ có nhiều cách giải thích khác nhau cho kết cục này. Nhưng
tôi chú ý đến một điều, đó là thái độ đối với văn
minh phương Tây của giới cầm quyền, giới có học của Nhật
Bản và Việt Nam lúc đó.

Rất ít người Việt Nam kể cả giới tinh hoa khi đó nhận ra
sức mạnh và ưu thế của nền văn minh phương Tây và bản
thân có động cơ thôi thúc mãnh liệt tìm hiểu nó, học hỏi
nó. Những suy nghĩ của Nguyễn Trường Tộ khi ấy rất lạc
lõng và cô đơn. Trái lại ở Nhật Bản, cho dù trong thời Edo
có bế quan nhưng Nagasaki vẫn trở thành "con mắt" của Nhật
Bản nhìn ra thế giới. Ngay cả trước cải cách Minh Trị,
những trí thức của nước Nhật đã tiếp cận với các cuốn
sách viết bằng chữ Hà Lan từ đó tiếp nhận học thuật
phương Tây.

Điều đáng chú ý là các trí thức này không dùng những gì
nghiên cứu được để làm công cụ tiến thân, tiếp cận Mạc
phủ mong lấy một chức quan để vinh hoa phú quý. Họ viết
sách, dịch sách, mở trường học, lập nhà xuất bản, công ty,
khuyến khích thanh niên học tập văn minh phương Tây. Họ đã
hướng tâm sức và trí tuệ vào quảng đại quốc dân thay vì
hướng vào trung tâm quyền lực. Hay nói cách khác, họ thông qua
sức mạnh của học thuật và sự tiến bộ của quốc dân
được khai sáng để làm chuyển động bộ máy quyền lực.

Trong cải cách Minh Trị, nước Nhật có cả một tầng lớp
trí thức đảm nhận vai trò "bắc cây cầu văn minh
Đông-Tây". Quốc dân Nhật được khai sáng và nước Nhật
cận đại hoá nhanh chóng một phần lớn nhờ vào vai trò tiên
phong của những trí thức này. Fukuzawa Yukichi và nhóm Minh lục
xã (Meirokusha) là một ví dụ tiêu biểu.

Chúng ta lại lỡ hẹn lần hai vào năm 1945 khi Việt Nam trở
thành quốc gia độc lập. Vào thời điểm đó, nước Nhật
đang ở vào tình thế gần như là đối ngược. Nước Nhật
phát xít bị bại trận, hai thành phố bị ném bom nguyên tử.
Thiên hoàng vốn được coi như thần thánh và bất khả xâm
phạm phải tuyên bố đầu hàng quân Đồng minh vô điều kiện.

Nước Nhật bị quân Đồng minh chiếm đóng. Khó khăn lớn
của nước Nhật không chỉ là sự thiệt hại về vật chất
mà còn là sự hụt hẫng về tinh thần do sụp đổ lý tưởng.
Nhưng rồi người Nhật đã bắt nhịp rất nhanh với công cuộc
cải cách dân chủ hoá thời hậu chiến khởi đầu bằng Hiến
pháp 1946 để rồi 10-15 năm sau, Nhật Bản có nền kinh tế phát
triển thần kỳ, khôi phục chủ quyền và đạt thành tích
đáng nể ở mọi phương diện. Việt Nam không bao lâu sau ngày
độc lập đã phải đối mặt với những cuộc chiến tranh dài
dằng dặc…

<strong>Vậy theo ông, điều gì đã làm cho Nhật không bị "lỡ
bước"? Ông nghĩ, giáo dục ở đâu trong sự vận động khai
sáng đó? </strong>

Trong sự vận động và chớp lấy thời cơ để chuyển mình
của Nhật Bản, giáo dục đóng vai trò vô cùng lớn. Nói cách
khác cải cách giáo dục đã xuất phát từ nhu cầu thay đổi
của dân tộc. Như tôi đã trình bày ở bài viết <em>Nhật Bản
cải cách giáo dục như thế nào</em> trên báo VnExpress cách giáo
dục ở Nhật Bản thời Minh Trị và hậu chiến đều xuất
phát từ nhu cầu thay đổi mô hình xã hội.

Cải cách giáo dục ở Nhật Bản giống như một cuộc cách
mạng trong hoà bình. Chính giáo dục đã tạo ra hệ giá trị
mới với những con người mới. Những con người có khả năng
xây dựng và bảo vệ xã hội mới. Đầu thời Minh Trị là các
quốc dân có tinh thần độc lập, tự cường và thực nghiệp.
Thời hậu chiến là những công dân có tri thức, phẩm chất,
năng lực, thái độ phù hợp với xã hội "hoà bình, dân chủ
và tôn trọng nhân quyền".

<strong>Gần đây giới trí thức trong nước cũng thường đề
cập đến thuyết "thoát Á" từ kinh nghiệm lịch sử của
Nhật Bản. Theo ông có gì khác biệt giữa bối cảnh thoát Á
của Nhật trước đây và Việt Nam hiện tại?</strong>

Những năm gần đây Thoát Á luận của Fukuzawa Yukichi được
nhiều người Việt Nam chú ý. Tuy nhiên, thế kỷ 21 rất khác
với thế kỷ 19. Cải cách Minh Trị cũng giống như Thoát Á
luận thường được người Việt tiếp cận ở khía cạnh
"tích cực" đơn thuần. Chẳng hạn như Thiên hoàng Minh Trị
được coi như một minh quân đã kịp thời cải cách giúp
nước Nhật ra khỏi vũng lầy lạc hậu để bước vào thế
giới văn minh. Tuy nhiên sự thật là khi Thiên hoàng Minh Trị
lên ngôi ông mới có 16 tuổi. Trên thực tế, Minh Trị là
"điểm gặp gỡ" giữa phái chủ trương chuyển quyền lực
về Thiên hoàng và phái cải cách.

Cải cách Minh Trị thành công là nhờ vào lực lượng võ sĩ
bậc dưới, bậc trung với các nhân vật đầy tài năng ở hai
phiên Satsuma và Choshu cùng với vai trò của giới trí thức
"bắc cây cầu Đông-Tây". Áp lực của dân chúng cũng là một
chìa khoá quan trọng để đảo Mạc thành công khi lòng dân
không còn hướng về Mạc phủ. Khi đã củng cố quyền lực
bằng Hiến pháp Đại đế quốc Nhật Bản (1889), Minh Trị trở
thành "bạo chúa" thẳng tay loại bỏ các sách "khai sáng"
khỏi trường học (bao gồm cả sách của Fukuzawa Yukichi) và
phục hồi Nho giáo, trấn áp những người đối lập.

Thoát Á luận cũng tương tự. Luận điểm "thoát Á" để
đứng vào "liệt cường" phương Tây về sau bị chính người
Nhật chỉ trích. Cái tinh thần chúng ta nên học từ Thoát Á
luận là quyết tâm vượt thoát ra khỏi những thứ giáo điều
đã ràng buộc trong tư duy, nỗi ám ảnh bởi quá khứ và nỗi
"sợ hãi" văn minh phương Tây để hướng tới những giá trị
phổ quát của thế giới. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần phải duy
trì tốt mối liên hệ hữu nghị với các nước trong khu vực
ASEAN, tạo dựng quan hệ bình đẳng và chủ động với Trung
Quốc.

Thêm nữa, Thoát Á luận nhấn mạnh nhiều đến quốc gia còn
chúng ta, ở thời điểm thế kỷ 21, chúng ta không bao giờ
được quên những điều mà các trí thức đầu thế kỷ 20 đã
nhắc nhở là dân quyền và dân sinh. Giữa quốc dân và quốc
gia có mối quan hệ tương tác chặt chẽ. Muốn "thoát" được
phải có lực kéo và lực đẩy. Lực đẩy sẽ là gì đây
ngoài sức mạnh của quốc dân được khai sáng?

<strong>Có vẻ ông hay đề cập đến những giá trị từng
được các nhà yêu nước như Phan Chu Trinh, Phan Bội Châu từ
đầu thế kỷ 20 cổ vũ. Các tiền bối ấy đã từng tha thiết
với sự nghiệp chấn dân khí. Theo ông, dân khí của bối cảnh
Duy Tân, Đông Du có gì khác với hiện nay? Trải nghiệm của
chính ông về điều đó từ vị trí một nhà giáo, một nghiên
cứu sinh về giáo dục lịch sử?</strong>

Đọc các tác phẩm của những trí thức Việt Nam đầu thế
kỷ 20 như Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh bằng tâm thế của một
công dân, chắc hẳn nhiều người cũng như tôi sẽ có sự
đồng cảm sâu sắc. Dân khí có mạnh, nước mới không yếu
hèn. Tôi nhớ hai cụ Phan trong những trang viết không ít lần
day dứt trước tình cảnh nhiều người bàng quan trước nỗi
đau khổ của đồng bào và thờ ơ trước sự yếu hèn của
đất nước.

Hơn lúc nào hết, trong giai đoạn này tinh thần Duy Tân và
Đông Du cần được tiếp tục để tái khai sáng quốc dân và
hoà nhập thế giới văn minh. Mối quan hệ giữa lợi ích cá
nhân và cộng đồng, dân tộc cần được nhận thức bằng cái
nhìn sâu xa thay vì tư duy nhăm nhăm tìm kiếm lợi lộc vật
chất, chức vụ hay hư danh vị kỷ.

Với riêng tôi, đọc, viết và dạy học là những công việc
tôi yêu thích. Nghiên cứu giáo dục Nhật Bản và sâu hơn là
giáo dục lịch sử ở Nhật Bản là công việc nặng nhọc
nhưng thú vị. Trong quá trình nghiên cứu, tôi sẽ cố gắng chia
sẻ với cộng đồng những gì tôi thu nhận được. Tôi nghĩ
chúng sẽ có ích cho Việt Nam hiện tại và tương lai.

<strong>Có cách gì để thay đổi từ chính thế hệ của ông?
</strong>

Tôi nghĩ muốn có những điều tốt đẹp, bản thân mỗi
người đều phải thật tâm cố gắng. Đất nước sẽ không
thay đổi nếu bản thân chúng ta không thay đổi và chủ động
tạo ra thay đổi. Xã hội chúng ta mong ước không thể là xã
hội mà sự tốt đẹp chỉ tồn tại dựa vào các anh hùng.
Một xã hội mà tất thảy mọi sự tốt đẹp đều phải dựa
vào các anh hùng sẽ rất mong manh. Mỗi công dân bằng khả năng
của mình phải tạo ra sự thay đổi tốt đẹp để tác động
vào cộng đồng xung quanh bản thân mình. Việc đó dễ mà khó.

Những người đi tiên phong thường là những người dũng cảm
và có trái tim nhiệt thành. Buồn thay, họ lại thường là
những người hay bị thiệt thòi và chịu nhiều hy sinh theo cả
nghĩa đen và nghĩa bóng. Nếu chúng ta chưa làm được gì nhiều
và lớn lao như họ thì trước hết hãy biết ơn họ và cố
gắng cao nhất ở phạm vi mình có thể.

Thế hệ chúng tôi sinh ra sau chiến tranh, có điều kiện tiếp
cận với thế giới bên ngoài cùng nhiều nguồn thông tin phong
phú, nhưng cũng nếm trải cảm giác bơ vơ và mất mát. Trong khi
trải nghiệm cảm giác bơ vơ và mất mát ấy, tôi nghĩ tuổi
trẻ nên tự giác ngộ và tìm lấy đường mà đi. Tôi thích
câu này của Lỗ Tấn: "Trên thế giới làm gì có đường,
người ta đi mãi thì thành đường thôi". Để có thể đi
trên con đường đó, tư duy độc lập và tinh thần tự do là
thứ người trẻ tuổi nên có. Hãy chọn một nghề gì đó
lương thiện và hữu ích để theo đuổi không kể sang hèn.
Nông dân, kỹ sư, người bán hàng, thợ cắt tóc… đều tốt
cả. Cái quan trọng là làm nó bằng tấm lòng thành thực và
hướng tới mục tiêu lớn xây dựng nước Việt Nam dân chủ,
hoà bình và hạnh phúc.

<blockquote>Nguyễn Quốc Vương sinh năm 1982 tại Tân Yên - Bắc
Giang.

Tốt nghiệp khoa Lịch sử - đại học Sư phạm Hà Nội năm
2004.

Giảng viên khoa Lịch sử đại học Sư phạm Hà Nội từ 2006
đến nay.

Giáo viên thỉnh giảng trường trung học cơ sở và trung học
phổ thông Nguyễn Tất Thành (trường thực hành trực thuộc
đại học Sư phạm Hà Nội).

Hiện là nghiên cứu sinh chuyên ngành giáo dục lịch sử tại
đại học Kanazawa (Nhật Bản).

Tác phẩm đã xuất bản: Cải cách giáo dục Nhật Bản (Ozaki
Mugen, người dịch: Nguyễn Quốc Vương, Thaihabooks và nhà xuất
bản Lao Động - 2014).</blockquote>

Theo <strong>Tân Dân</strong>/Người đô thị

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140616/nguyen-quoc-vuong-tuoi-tre-nen-tu-giac-ngo-va-tim-lay-duong-ma-di),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!