giải thưởng "Vì sự nghiệp văn hóa và giáo dục" của Quĩ
Văn hóa Phan Châu Trinh do những nỗ lực làm cho thành phố du
lịch Hội An trở thành một mô hình thành công trong việc <a
href="http://daidoanket.vn/index.aspx?Menu=1420&chitiet=48075&Style=1">vừa
phát triển, vừa bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa
truyền thống</a>. Nếu ai đó đã đến Hội An một lần và
một số điểm du lịch khác của Việt Nam thì, có lẽ không
cần phải đọc những bài viết tôn vinh gần đây về ông
Nguyễn Sự, cũng có thể phải khâm phục tầm nhìn và tấm
lòng của người lãnh đạo cao nhất của đô thị cổ đó –
ông Nguyễn Sự. Có thể nói ông Bí thư Nguyễn Sự của thành
phố Hội An là một nhà chính trị tốt bụng, một ông quan tử
tế, một ông "vua" hiền hết sức hiếm trong cái "thời
đểu cáng đã lên ngôi", cái tên do chính một người đi
trước, một cựu đồng chí của ông đã đặt. Vì thế việc
ông quan, nhà chính trị Nguyễn Sự được trao giải thưởng
"Vì sự nghiệp văn hóa và giáo dục" không thể không là
một tin mừng, một niềm vui không nhỏ đối với những người
còn trăn trở với đất nước. Nhưng nếu xem lại quan điểm
của Phan Chu Trinh, chúng ta sẽ thấy mẫu hình ông quan tử tế
hay ông vua hiền lại không phải là điều mà Phan Chu Trinh tâm
đắc, muốn đề cao hay tôn vinh.
Trong một bài diễn thuyết ở nhà Hội Việt Nam tại Sài Gòn
vào cuối tháng 11 năm 1925, với chủ đề "Quân trị chủ
nghĩa và Dân trị chủ nghĩa"[i], Phan Chu Trinh đã nói về
lịch sử và nguyên nhân tại sao mà nhiều nước Á Đông (trừ
Nhật Bản) vẫn chìm trong lầm than của đau khổ, chậm tiến
và xiềng xích bạo quyền trong khi nhiều nước ở châu Âu,
châu Mỹ và Nhật Bản đã có những bước tiến lớn không
chỉ về kinh tế, khoa học, kỹ thuật, mà cả về những giá
trị tinh thần mà ngày nay chúng ta gọi là nhân quyền (quyền
con người).
Theo Phan Chu Trinh, nguyên nhân phía sau thực trạng tăm tối của
các nước ở nhóm đầu là do xã hội vẫn mê mẩn đường
lối "<em>Quân trị chủ nghĩa, tức là nhân trị (người trị
người)</em>" hay còn gọi là tư tưởng đức trị trong việc
quản lý, điều hành xã hội, đất nước. Phan Chu Trinh day
dứt: "<em>Đây hãy nói tóm lại quân-trị tức là nhân-trị.
Quân-trị chủ-nghĩa, tuy có pháp-luật mặc lòng, nhưng mà
pháp-luật cứ tự tay ông vua lập ra, chứ còn dân thì không
biết gì hết. Vậy cho nên khi nào gặp một ông vua thông-minh
anh-hùng, hiểu được cái sự quan-hệ giữa dân với nước
thế nào, mà trừng-trị lũ quan tham, lại nhũng, để cho dân
được yên-lặng làm ăn, thì dân giàu nước mạnh, mà cái thì
giờ của vua sống được bao nhiêu thì nước còn được
thái-bình bấy nhiêu.</em>
<em>Còn đến mấy ông vua hôn-ám thì ông sống với đàn bà con
gái, với bọn hoạn quan, còn biết gì đến nước, trao
chính-quyền vào trong tay mấy đứa nịnh-thần, người đã hư
thì nước cũng đổ thôi…</em>"
Sau nhiều trích dẫn lịch sử để minh họa cho những thảm
họa do tệ sùng bái đức trị ở cả Tây và nhất là Đông
gây ra, Phan Chu Trinh lại xót xa: "<em>Nhân-trị nghĩa là cai
trị một cách rộng-rãi hay là nghiêm-khắc chỉ tùy theo lòng
vui, buồn, thương, ghét của một ông vua mà thôi, pháp luật tuy
có cũng như không.</em>"
Theo Phan Chu Trinh muốn giải quyết triệt để vấn nạn trên
đây thì trước hết giới trí thức của một nước phải
chuyển đổi được tư tưởng từ đức trị, nhân trị sang tư
tưởng "<em>dân-trị chủ-nghĩa tức là pháp-trị
chủ-nghĩa</em>". Phan Chu Trinh đã không ngại mượn ngay mô
hình chính trị, theo tinh thần pháp trị, của nước Pháp lúc
đó để giúp cử tọa hiểu được một cách cơ bản về cấu
trúc của một chính thể dân chủ, như cơ quan lập pháp, hành
pháp, tư pháp. Mặc dù chỉ ngụ ý nói các nét đại cương,
nhưng, ngoài việc nói về sự cần thiết phải có tự do ngôn
luận, tự do tư tưởng và các chính đảng, Phan Chu Trinh đã
nhấn mạnh tầm quan trọng của tính độc lập giữa các nhánh
quyền lực trong một chính quyền dân chủ: "<em>Quyền tư-pháp
cũng như quyền hành-chính của Chính-phủ, và quyền lập-pháp
của nghị-viện, đều đứng riêng ra, không hiệp lại trong tay
một người nào.</em>" Để làm bật ra ích lợi tổng quát
của "<em>dân-trị chủ-nghĩa tức là pháp-trị
chủ-nghĩa</em>" đối với toàn xã hội, Phan Chu Trinh đã
thẳng thắn khái quát: "<em>Vì rằng quyền lợi và bổn-phận
của mọi người trong nước đều có pháp-luật chỉ-định
rõ-ràng, không khác gì là đã có đường gạch sẵn, cứ trong
đường ấy mà đi tự-do, muốn bước tới bao nhiêu cũng không
ai ngăn-trở, chỉ trừ khi nào xâm lấn đến quyền-lợi của
người khác thì không được. Vì đối với pháp-luật thì mọi
người đều bình-đẳng, không có ai là quan, ai là dân
cả.</em>"
Cuối cùng, Phan Chu Trinh kết luận: "<em>So-sánh hai cái
chủ-nghĩa quân trị và dân-trị, thì ta thấy chủ-nghĩa
dân-trị hay hơn cái chủ-nghĩa quân trị nhiều lắm. Lấy theo
ý riêng của một người hay là của một triều-đình mà trị
một nước, thì cái nước ấy không khác nào một đàn dê,
được no ấm vui-vẻ hay là phải đói rét khổ-sở chỉ tùy
theo lòng của người chăn. Còn như theo cái chủ-nghĩa dân-trị,
thì tự quốc-dân lập ra hiến-pháp, luật-lệ, đặt ra các cơ
quan để lo việc chung cả nước, lòng quốc-dân muốn thế nào
thì làm thế ấy. Dù không có người ta giỏi làm cho hay lắm,
cũng không đến nỗi phải đè đầu khốn-nạn làm tôi-mọi
một nhà, một họ nào.</em>
<em>Xét lịch-sử xưa, dân nào khôn-ngoan biết lo tự-cường
tự-lập, mua lấy sự ích-lợi chung của mình, thì càng ngày
càng bước tới con đường vui-vẻ. Còn dân nào ngu-dại, cứ
ngồi yên mà nhờ trời, mà mong đợi trông cậy ở vua ở quan,
giao-phó tất cả những quyền-lợi của mình vào trong tay một
người, hay là một chính-phủ muốn làm sao thì làm, mà mình
không hành-động, không bàn-luận, không kiểm xét, thì dân ấy
phải khốn-khổ mọi đường.</em>"
Rõ ràng, quan điểm của Phan Chu Trinh đã dứt khoát rằng muốn
đất nước được bảo toàn, phát triển, nhân dân được
hạnh phúc một cách bền vững thì phải tập trung khai mở
bằng được ý thức tự lập cho người dân và hình thành
được các thiết chế dân chủ cơ bản. Còn nếu vẫn trông
ngóng, say mê, cổ xúy cho đức trị, đạo đức của quan, của
vua thì dân sẽ còn "<em>khốn-khổ mọi đường</em>" và
"<em>nước cũng đổ thôi</em>".
Như vậy, xét về mặt đạo đức, và có thể cả về một ý
nghĩa chính trị (nhỏ) nào đó trong thời điểm hiện nay, ông
quan Nguyễn Sự hoàn toàn xứng đáng và cần được vinh danh.
Nhưng việc vinh danh hay việc trao giải thưởng cho ông Nguyễn
Sự lại có thể <a
href="http://tuoitre.vn/Van-hoa-Giai-tri/483238/Hoi-An---tac-pham-song-cua-Nguyen-Su.html">đang
(vô tình) trở thành</a>, hoặc <a
href="http://sgtt.vn/Loi-song/158770/Da-lam-quan-la-phai-dang-hoang.html">bị
trở thành</a>, hoặc <a
href="http://anhbasam.wordpress.com/2012/03/25/831-ong-quan-dang-hoang/#more-50157">hiểu
nhầm thành</a> một sự tôn vinh, gia cố thêm cho tư tưởng
đức trị. Đó là một nỗi buồn lớn. Buồn lớn là vì giải
thưởng trao cho ông Nguyễn Sự lại mang tên Phan Chu Trinh – nhà
tư tưởng, cách đây cả trăm năm, đã dùng gần trọn cả
cuộc đời để vận động dân chủ, hết sức thiết tha làm
sao để giới trí thức dứt đi được tư tưởng đức trị và
thay vào đó bằng tư tưởng pháp trị (dân chủ). Do đó việc
trao giải thưởng Phan Chu Trinh cho ông Nguyễn Sự vừa là
chuyện vui, vừa là chuyện buồn. Và còn có cả nỗi lo nữa. Lo
là vì những tiếng nấc trong vụ án bà Ba Sương, hình như,
vẫn chưa lặng hẳn.
Bài đăng ngày 26.03.2012
© 2012 pro&contra
_________________
[i] Thế Nguyên, Phan Chu Trinh, Nxb Tân Việt, 1956. Độc giả có
thể tham khảo bài diễn thuyết này <a
href="http://vi.wikisource.org/wiki/Qu%C3%A2n_tr%E1%BB%8B_ch%E1%BB%A7_ngh%C4%A9a_v%C3%A0_D%C3%A2n_tr%E1%BB%8B_ch%E1%BB%A7_ngh%C4%A9a">tại
đây</a> (lưu ý: có một số từ và câu không hoàn toàn giống
với sách đã dẫn)
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/12159), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét