thành</h2>
Trải qua 10 cuộc biểu tình của giới nhân sĩ, trí thức Hà
Nội phản đối việc Trung Quốc gây hấn ở biển Đông (tạm
gọi tắt là "<em>phong trào biểu tình phản đối Trung
Quốc</em>"), hiện thời nhà cầm quyền Việt Nam đang đứng
trước một tình thế khá nan giải: hoặc ủng hộ, hoặc bất
hợp tác với phong trào biểu tình.
Bất hợp tác với phong trào biểu tình xem ra là việc dễ
nhất, bởi xuyên suốt trong quan điểm từ trước đến nay của
mình, chính quyền không hề mong muốn bầu không khí dân chủ
được đẩy lên đến mức có thể bị "<em>Diễn biến hòa
bình</em>" lợi dụng.
<center><img src="http://danluan.org/files/u1/sub02/hat.jpg" width="600"
height="450" alt="hat.jpg" /></center>
Tinh thần tự tôn của chính quyền cũng được thúc đẩy bởi
lòng tự ái độc tôn, không muốn bất cứ một lực lượng
nào trong xã hội chia sẻ quyền lực với mình, dù đó chỉ là
một thứ quyền lực tượng trưng hoặc quyền lực tưởng
tượng. Bởi thế, nếu lấy mốc là thời mở cửa, từ hai
mươi năm qua, khái niệm biểu tình gần như không tồn tại ở
Việt Nam. Ý tưởng về Luật Biểu tình, sau một số lần nhen
nhóm trong Quốc hội, cũng đã bị gác lại vô thời hạn.
Tuy vậy, vụ việc biểu tình phản đối Trung Quốc dường như
đã vượt qua giới hạn ban đầu của nỗi sợ hãi bị kềm
nén trong hai mươi năm qua. Giờ đây khi nhìn lại, hẳn phần
lớn, nếu không nói là tuyệt đại đa số lãnh đạo trong
chính quyền đã ngạc nhiên một cách chua chát về diễn tiến
hầu như liên tiếp của các cuộc biểu tình mà vào thời
điểm đầu tháng 6/2011 họ đã không lường trước được.
Một tiền lệ chưa từng có đã được hình thành.
Thoạt đầu, phổ biến trong giới lãnh đạo là đánh giá về
tính nhất thời, bức xúc đột biến của vụ việc mà khó có
thể diễn ra một cách có hệ thống như chuỗi thời gian mười
Chủ nhật. Đánh giá này được củng cố bởi bản thông báo
tự phát đến mức ngây thơ của trang mạng xã hội Nhật ký
yêu nước – kẻ tiền thân của phong trào biểu tình. Thế
nhưng các Chủ nhật tiếp sau dần mang lại một cảm giác khó
tả đối với giới chức chính quyền. Nhóm biểu tình dần
được nhân rộng với thành phần nhân sĩ có, trí thức có,
sinh viên có, kể cả người dân thường…, và dù số lượng
người biểu tình lên xuống thất thường do những tác động
khách quan, phong trào biểu tình vẫn được duy trì đều đặn,
tỷ lệ thuận với xu thế gây hấn bài bản của Trung Quốc ở
khu vực biển Đông.
<h2>Chữ ký nào và trách nhiệm nào?</h2>
Đã không hề có động thái dứt khoát nào từ phía nhà cầm
quyền về việc "xử lý" phong trào biểu tình. Phương án
phòng chống bạo động, bạo loạn của ngành công an vẫn còn
đó, vẫn còn nguyên giá trị trên… giấy, nhưng để áp dụng
vào thực tiễn thì thật là một thử thách. Nếu là lần biểu
tình đầu tiên hoặc cùng lắm đến lần thứ hai, một đòn
phủ đầu mạnh mẽ từ lực lượng an ninh và cảnh sát có
thể đã làm lắng dịu đáng kể phong trào biểu tình. Nhưng
cái lợi thế của chủ nghĩa tập thể trong sáng đã từng giúp
người cộng sản thành công trong hai cuộc kháng chiến chống
Pháp và Mỹ, nay lại trở thành yếu điểm của một số
người kế thừa đã nhúng quá sâu vào tham nhũng: vì chủ nghĩa
tư lợi, không ai dám đưa ra quyết định cá nhân mang tính thay
đổi cục diện.
Trong các cuộc họp bàn về chuyện xử lý biểu tình, như
thường lệ, vẫn xuất hiện những ý kiến mạnh mẽ từ
những người tỏ ra có trách nhiệm với Đảng, lo lắng trước
nguy cơ vai trò cầm quyền duy nhất của Đảng có thể bị ảnh
hưởng từ cái "xã hội dân sự" nhỏ nhoi kia. Nhưng ý kiến
vẫn chỉ là ý kiến, còn khi cần phải triển khai thành một
văn bản nào đó nhằm xác quyết, dứt điểm vấn đề thì
người ta bắt đầu suy nghĩ: Ai là người ký?
Rất khó cho người ký nếu phải lồng vào văn bản những
biện pháp trấn áp trong các tình huống chống biểu tình, bạo
loạn đã được xây dựng. Một động tác quá cứng rắn của
chính quyền sẽ khiến người dân nghĩ sao đây? Dân chủ là
nền tảng của xã hội, còn nhân dân thì đang quá nhiều bức
xúc, phẫn nộ đối với nhiều hành vi thừa hành sai trái của
các cấp thi hành, tại nhiều địa phương và ngay tại trung
ương. Khác hẳn với quá khứ đối phó với kẻ thù ngoại
xâm, hiện tại nhà cầm quyền đang phải đối mặt với chính
nhân dân của mình.
Sự e ngại những vấn đề quá nhạy cảm cũng len sâu vào não
trạng của những người e ngại cả trách nhiệm của họ trong
việc đề ra biện pháp đối phó với phong trào biểu tình. Hơn
nữa, nghĩ đi nghĩ lại thì cũng phải thừa nhận, dù chỉ trong
thâm tâm, phong trào biểu tình phản đối Trung Quốc cũng có
cái lý của nó – lòng yêu nước và tinh thần quật cường
hiếm thấy trong thời buổi tranh sáng tranh tối này. Vậy nên
cách tốt nhất là hành động một cách ôn hòa – vận động
và thuyết phục, vừa tránh khoét sâu thêm hố phẫn nộ trong
lòng dân chúng, vừa khỏi phải trở thành đối tượng mà
đến một lúc nào đó trong tương lai có thể bị quy là kẻ ra
lệnh đàn áp người yêu nước. Tinh thần nghị quyết hay một
văn bản giống như nghị quyết đại khái là như thế. Cuộc
họp kết thúc.
Đó cũng chính là cái kẽ hở mà phong trào biểu tình vô hình
trung đã lách qua được trong mười Chủ nhật qua, chứ không
phải do áp lực của 500 đại biểu Quốc hội vốn chỉ có
truyền thống gật đầu với những gì đã được quán triệt
từ trước.
<h2>Bình mới rượu cũ</h2>
Cho đến khi xảy ra "cú đạp triết học" (như cách gọi
của một bài viết trên boxitvn). Đến lúc đó, phong trào biểu
tình đã diễn tương đối thuận buồm xuôi gió được mấy
Chủ nhật, còn các cơ quan chức năng mới giật mình với sự
suôn sẻ không ngờ như thế. Tới lúc đó, vẫn không có chỉ
thị đặc biệt nào bằng văn bản của chính quyền về việc
cần phải trấn áp hay đàn áp, nhưng một phép thử đã được
tung ra đối với người biểu tình.
Hành động côn đồ của một nhân viên công lực tuy chỉ mang
tính cá nhân, nhưng lại nên được xem là một cái mốc có
tính quyết định về xu thế: nếu người biểu tình chịu
thỏa hiệp với chính quyền sau cú đạp của Đại úy Minh,
những cú đạp khác sẽ được bồi tiếp; còn nếu phong trào
biểu tình vẫn không lắng dịu, nhà nước phải xem xét lại
cách hành xử của mình.
Kịch bản thứ hai đã xảy ra với lời thanh minh của Trung
tướng Nguyễn Đức Nhanh – Giám đốc Công an Hà Nội – trong
một cuộc họp báo được coi là bất ngờ.
Lần đầu tiên, một người có trách nhiệm tuy không tuyên bố
đại diện cho giới có trách nhiệm cao nhất của chính quyền
trung ương, đã xác nhận tính chất yêu nước của phong trào
biểu tình, công bố tình hình biểu tình và qua đó phần nào
thừa nhận hoạt động biểu tình. Nói cách khác, lần đầu
tiên chuyện biểu tình ở Việt Nam được hợp thức hóa dưới
một hình thức không trực tiếp, không văn bản pháp lý. Điều
đó cho thấy với một số nguyên do vừa dễ hiểu vừa sâu xa,
nhà nước cần phải biểu hiện sự thỏa hiệp với nhóm biểu
tình. Tuy nhiên sự thỏa hiệp này sẽ thể hiện đến mức
độ nào thì còn tùy tình hình thực tế, mà phán đoán về
thực tế tình hình lại là một nhược điểm cố hữu của
công tác dự báo của chính quyền – người ta đã quá quen
với cách nhìn các vấn đề chính trị như cung cách điều hành
nền kinh tế ngồn ngộn mâu thuẫn giữa lạm phát và giảm
phát, giữa cắt giảm đầu tư công và nạn tham nhũng lan tràn
khắp nơi…
Do vậy, không có gì khó hiểu khi Trung tướng Nguyễn Đức
Nhanh, trong khi gián tiếp thừa nhận hoạt động biểu tình thì
lại trực tiếp phủ nhận cái thực tế về hành vi đáng xấu
hổ đối với toàn ngành công an của Đại úy Minh. Sự bất
cập trong ứng xử của Tướng Nhanh cũng biểu hiện qua việc
ông đã buộc phải trở thành một nhà ngoại giao bất đắc
dĩ, không hề chuyên nghiệp với phát ngôn "biểu tình chống
Trung Quốc là yêu nước" – mà nếu người dân Trung Quốc
biết được lời phát ngôn này thì đó là một sự xúc phạm
nặng nề từ tư duy vơ đũa cả nắm của một ông tướng
Việt Nam.
Tuy nhiên ông Nhanh cũng đã hoàn thành được một nửa vai trò
được giao phó. Nửa còn lại thuộc về cấp trên của ông
Nhanh – những người chưa hoàn chỉnh một đối sách đối
với phong trào biểu tình và vì thế cho tới nay chỉ có thể
ngầm tuyên bố ủng hộ nhóm biểu tình một cách nửa vời –
theo cái cách mà dân gian vẫn gọi là thói xấu của người
Việt. Dân chủ trong khuôn khổ, hoặc có thể hiểu giới hạn
của dân chủ trong trường hợp này là hoạt động biểu tình
cần và phải được "khoanh vùng" chỉ với khách thể là
Trung Quốc, mà không thể để lây lan sang những vấn đề nhạy
cảm khác. Việc Cù Huy Hà Vũ bị xử y án chỉ vài ngày sau
cuộc họp báo của Nguyễn Đức Nhanh là một minh chứng rõ
ràng. Bình mới rượu cũ.
<h2>Phần 2: Những nan giải còn lại</h2>
Như vậy, nhà cầm quyền mới chỉ giải quyết được một
phần nhỏ trong bài toán nan giải – gián tiếp thừa nhận hành
động biểu tình phản đối Trung Quốc. Sự nan giải còn lại
mà những người có trách nhiệm của chính quyền phải đối
mặt là làm sao không làm dân chúng bị tổn thương thêm, nhưng
cũng không khiến cho Trung Quốc có cớ nổi giận mà có thể
sẽ dẫn đến những hậu quả khôn lường về kinh tế.
Đã khá muộn để chính quyền thực hiện một chiến dịch
tuyên truyền theo môtip "phản tuyên truyền", tức nêu quan
điểm chính thống của chính quyền về vấn đề biểu tình,
trong đó đương nhiên có nội dung đề cập đến việc hoạt
động biểu tình có thể bị "các thế lực thù địch" lợi
dụng. Hơn hai tháng qua, dù chỉ ba bốn trăm người tuần hành
biểu tình ở Hà Nội nhưng thông tin này đã được phần lớn
người dân Việt Nam biết đến với rất nhiều ý kiến biểu
thị thái độ đồng tình với hành động biểu tình. Trong khi
đó chính quyền lại hạn chế thông tin trên cơ quan truyền
thông đại chúng đến mức khó hiểu mặc dù các báo đài
nước ngoài đã tìm cách đưa tin chi tiết. Điều nầy liệu có
trở thành phản tuyên truyền hay "bưng bít" thông tin không?
Giả như một văn bản thông tin của Ban Tuyên giáo trung ương
về vấn đề biển Đông và việc biểu tình sẽ giải quyết
được mục tiêu gì? Nếu văn bản này, dù có đề cập một
cách toàn diện các nội dung cần biết, nhưng chỉ được phổ
biến nội bộ như vẫn thường làm trước đây, lại thêm dấu
"mật", thì sẽ chẳng thể có tác động nhiều đến tư
tưởng của người dân – đối tượng chính mà công tác tuyên
truyền coi là ưu tiên tác động hàng đầu – đôi khi còn
được diễn giải với cách lý giải chủ quan một cách méo
mó!
Còn nếu văn bản được công khai thì đó rất có thể là con
dao hai lưỡi. Một mặt, việc thông tin công khai về "khoanh
vùng biểu tình", hoặc đưa ra chủ trương như "không khuyến
khích hoạt động biểu tình" sẽ là cái cớ cho hành động
trấn áp cứng rắn của ngành công an đối với những người
biểu tình trong các cuộc tuần hành sắp tới. Nhưng ở một
thái cực ngược lại, sự công khai hóa thực trạng biểu tình
cũng khiến cho đại đa số người dân nắm được thông tin
theo kênh chính thống và do đó – như đã đề cập ở trên –
có thể dẫn tới suy nghĩ của một số người cho rằng nhà
nước đã hợp thức hóa việc biểu tình… Và bất cứ ai cũng
có thể đi biểu tình mà không cần xin phép.
Cả hai trường hợp trên đều có thể xảy ra. Nhưng theo
truyền thống thiên về né tránh trách nhiệm cá nhân trong các
cơ quan nhà nước, không có nhiều khả năng sẽ có một văn
bản công khai được phổ biến đến tận người dân. Thay vào
đó, có thể một chiến dịch phản tuyên truyền sẽ được
tổ chức trên một số tờ báo – vốn trước nay vẫn được
sử dụng trong những trường hợp cần thiết để định
hướng dư luận, dù chỉ là sự định hướng một cách khiên
cưỡng với thủ pháp khá đơn giản mà mỗi người dân có
trình độ nhận thức trung bình đều có thể hiểu ngay đằng
sau của vấn đề là gì.
Ngay cả trong trường hợp giới lãnh đạo thống nhất cao về
chủ trương xử lý biểu tình với phần hành xử cứng rắn
thuộc về trách nhiệm của ngành công an, tức phương án phòng
chống biểu tình, bạo loạn được đưa vào vận dụng trong
thực tiễn và trở thành đất dụng võ của những sĩ quan võ
biền, thì tình trạng đùn đẩy trách nhiệm ngay trong nội bộ
ngành công an vẫn có thể ngấm ngầm diễn ra. Không có gì bảo
đảm là trong hành xử với người biểu tình, nhân viên công
lực sẽ giữ được thái độ kềm chế đúng mực. Nếu xảy
ra trường hợp người biểu tình bị nhân viên công lực làm
bị thương hoặc bị chết thì ai sẽ là người chịu trách
nhiệm cho hậu quả tức thời và sau đó?
Nếu ngành công an quyết định biểu dương quyền lực và lực
lượng của mình, chính quyền tại các địa phương - nơi có
hoạt động biểu tình - sẽ thở phào mà dồn hết cả trách
nhiệm cho giới kiêu binh công an, còn bản thân họ thì bắt
đầu tính đến việc phải xử lý khối tài sản cá nhân như
thế nào cho êm gọn trước xu hướng biến động khó lường
của tình hình chính trị.
Những động thái của quan chức chính quyền cũng là tâm trạng
của giới đại gia Việt Nam. Những đại gia này, về thực
chất còn phức tạp hơn nhiều so với quan chức khi đã quen
thuộc với vai trò tác động vào hệ thống chính quyền và
tạo nên những chính sách làm lợi cho họ, sẽ không có cảm
giác an toàn khi ngay cả quan chức bạn bè của họ đã cảm
thấy bất an. Vì thế, giới đại gia sẽ tìm cách can thiệp
cả vào chính sách chính trị theo hướng làm êm dịu tình hình
để mặt trận kinh tế của họ không bị đổ vỡ. Sự can
thiệp này là có khả năng và có tác dụng ở một mức độ
nhất định.
<h2>"Xã hội dân sự mặc nhận"?</h2>
Hoạt động biểu tình phản đối Trung Quốc vẫn chưa có lý do
để ngừng lại khi những nguyên nhân trực tiếp vẫn là những
tín hiệu gây hấn căng thẳng luôn xuất hiện ở vùng biên
giới, biển khơi hoặc ngay trên bàn đàm phán ngoại giao giữa
hai nước Việt-Trung. Còn nguyên nhân gián tiếp lại là việc
người biểu tình và những người thiện cảm với phong trào
biểu tình càng cảm thấy bị xúc phạm hơn khi luồng thông tin
của chính quyền về họ ngày càng trở nên xám xịt một cách
đầy khó hiểu, mà nếu không cẩn thận thì lòng yêu nước
rất có thể bị biến thành một thứ tình cảm tội phạm!
Thiết tưởng cần phải nhanh chóng ban hành một qui chế về
hành động biểu thị thái độ (gọi chung là biểu tình) của
người dân, hạn chế vi phạm an ninh trật tự công cộng đến
mức thấp nhất và một qui phạm về cách ứng xử của ngành
an ninh trước những hành vi gây rối hoặc bạo động.
Trước khi phong trào biểu tình nổ ra, đã ít có mối liên hệ
chính thức giữa các nhóm trí thức, cũng như giữa trí thức
với tôn giáo. Nhưng cho đến nay, không hiểu sao những mối dây
liên hệ rời rạc lại đang có chiều hướng khắng khít với
nhau. Sự khắng khít đó lại thêm bền chặt chính bởi cây
cầu biện chứng lịch sử - các cựu chiến binh và lão thành
cách mạng. Chỉ có thể giải thích rằng mọi người tìm
được sự an ủi và đôi chút niềm tin khi dựa vào nhau. Đó
cũng là tâm cảm của giới sinh viên, những người trước đó
còn bị nhà trường ngăn cảm biểu tình, nhưng bản thân họ
cũng đang được hỗ trợ bởi sự chia sẻ của những tiểu
thương và cả nông dân. Một tiền lệ đã được bắt đầu
như thế.
Một xã hội dân sự thu nhỏ cũng đang dần thành hình và có
thể sẽ thành khối một cách mặc nhận, không phải qua những
cuộc hội thảo luôn luôn và chắc chắn chẳng dẫn đến kết
quả nào. Mà ngẫm ra có vẻ khôi hài và trớ trêu là cái xã
hội dân sự mặc nhận này được bắt đầu từ lề trái của
con đường.
Ai đó có thể cho rằng một người mới tập tành việc đi
đứng lại bắt đầu không phải từ phần đường bên phải
theo luật giao thông Việt Nam, rằng đó là biểu hiện của cách
mạng sắc màu hay cách mạng hoa nhài.
Nhưng thực ra sự hình thành ấy chẳng qua chỉ phản ánh quy
luật phản ứng với bất công xã hội trong bối cảnh hiện nay
mà thôi.
Ai đã đẩy người đi đường sang lề trái vậy?
N.Q.S.
Tác giả gửi trực tiếp cho BVN.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/9636), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét