Hồng Ngọc - Chức quyền, chức trách và từ chức

Khi chức vụ nặng về <em><strong>quyền lợi</strong></em>, từ
chức là vô cùng hiếm. Từ chức chỉ trở thành hiện tượng
bình thường, khi chức vụ mang nặng ý nghĩa trách nhiệm.

<h2>Chức quyền và chức trách</h2>

Nếu coi chính quyền là của nhân dân, thì mỗi chức vụ trong
chính quyền đều là được ủy quyền từ nhân dân để quay
lại phục vụ nhân dân. Mỗi chức vụ gắn với một trách
nhiệm, và tương ứng với nó là một quyền lực, có giới
hạn, để thực hiện trách nhiệm. Trách nhiệm là nền tảng,
và quyền lực chỉ được trao có giới hạn để thực hiện
trách nhiệm ấy.

Nhưng quyền lực khi đã được trao (ủy quyền) sẽ tạm thời
độc lập với người trao quyền - nhân dân. Khuynh hướng tự
nhiên của quyền lực được ủy quyền là tha hóa. "Tha hóa" là
từ Hán Việt, nghĩa là "biến thành cái khác". Quyền lực là
của nhân dân, được ủy quyền cho quan chức để phục vụ
nhân dân, khi tha hóa thì xa rời nhân dân. Nó không còn phục
vụ nhân dân nữa, mà phục vụ người cầm quyền: sử dụng
quyền để trục lợi cá nhân hay lợi ích nhóm, hoặc sử dụng
quyền vượt ra ngoài giới hạn được trao để thỏa mãn khát
khao quyền lực. Trường hợp thứ nhất sinh ra tham nhũng,
trường hợp thứ hai gọi là lạm quyền. Đó đều là quyền
lực bị tha hóa. Trên thực tế, tham nhũng và lạm quyền luôn
song hành.

Khi chức vụ chỉ được hiểu bằng ý nghĩa gắn với quyền
lực - và tất nhiên, quyền lợi - thì dân gian gọi nó là
"chức quyền". Quyền lực khi không được kiểm soát thì đều
bị tha hóa, và chức vụ đều được coi là chức quyền.

Những thể chế tốt sẽ tổ chức quá trình giám sát quyền
lực được trao. Về nguyên tắc, ai trao quyền thì có quyền
giám sát, tức nhân dân có quyền đó. Nhưng nhân dân có quá
nhiều việc phải lo, từ mưu sinh đến sự nghiệp, từ gia
đình tới giải trí..., không thể ngày ngày soi xét các quan
chức làm gì, và họ cũng không có đủ phương tiện và hiểu
biết bằng các quan chức trong việc vận hành hệ thống quyền
lực, nên không thể giám sát trực tiếp. Vì vậy, nhân dân
lại phải ủy quyền cho những đại diện khác để giám sát
các quan chức.

Nghị viện (hay quốc hội) được nhân dân trực tiếp bầu ra
là một nhánh kiểm soát quyền lực của các quan chức. Nghị
viện xây dựng luật pháp, và thông qua các chính sách của
chính phủ để kiềm chế, không cho các quan chức muốn làm gì
thì làm. Nhưng việc kiểm soát quyền lực của nghị viện
đối với chính phủ chỉ thực sự hữu hiệu khi chính phủ
đương nhiệm không có khả năng tác động được tới bầu
cử, đảm bảo cho các ứng viên nghị viện không phải cầu
cạnh các quan chức đương nhiệm; và các nghị viên không tham
gia chính phủ. Khi nghị viên cũng đồng thời có chân trong
chính quyền, điều khó tránh khỏi là họ sẽ ủng hộ chính
phủ mà mình tham dự, thay vì kiểm soát nó.

Tư pháp là nhánh thứ hai. Vì đặc thù nghề nghiệp, các thẩm
phán không được lựa chọn bởi nhân dân, mà lại thường
được giới thiệu bởi các quan chức. Chỉ là giới thiệu, vì
nó phải thông qua nghị viện mới được lựa chọn. Nhưng các
quan chức chỉ có quyền cất nhắc (khi có vị trí trống) mà
không có quyền bãi miễn các thẩm phán, nhờ vậy cơ quan tư
pháp vẫn có quyền độc lập với chính phủ. Người ta có
thể chống lại người đã lựa chọn mình, chứ không ai chống
lại người có quyền phế truất mình, nếu còn muốn tại vị.

<center><img
src="http://imgs.vietnamnet.vn/Images/2012/11/16/15/20121116153405_ttquockhanh_1353052707.jpg"
/></center>
<center><em>Từ chức là một trong những nội dung được ĐB
Trần Thị Quốc Khánh đề nghị bổ sung vào sửa Hiến pháp
tại kì họp Quốc hội. Ảnh Minh Thăng</em></center>

Khi các quan chức phải chịu cảnh "một cổ hai tròng", quyền
lực sẽ bị kiểm soát. Thay vào đó, trách nhiệm sẽ được
chú trọng. Thước đo để đánh giá một chính phủ, một quan
chức có thành công hay không là ở việc họ có thực hiện
tốt các trách nhiệm giao phó, dựa trên quyền lực được trao
có giới hạn, hay không.

Khi đó, chức vụ sẽ được dân gian gọi là "chức trách".
Chức vụ là gắn với trách nhiệm, và quyền lực chỉ được
trao để thực hiện trách nhiệm mà thôi.

<h2>Từ chức: chức quyền hay chức trách?</h2>

Nếu chức vụ có ý nghĩa chức quyền, thì chức vụ gắn với
vô số quyền lợi và không bị giám sát. Không có ai tự dưng
từ bỏ quyền lợi của mình, trừ khi thế vào đó là quyền
lợi còn lớn hơn. Vì vậy, trong các chế độ mà quyền lực
không bị giám sát chặt chẽ, cũng chính là các chế độ vẫn
bị tố cáo là chuyên chế hay tham nhũng, từ chức là chuyện
rất hiếm hoi.

Từ chức chỉ xảy ra một cách bình thường khi chức vụ
đồng nghĩa với chức trách. Đó là lý do từ chức còn có
cách diễn đạt khác: từ nhiệm. Khi nhiệm vụ được giao gắn
với chức vụ đã trao không được hoặc không thể hoàn thành,
người ta rời bỏ chức vụ hay rời bỏ trách nhiệm.

Người ta sẵn sàng rời bỏ chức vụ, khi chức vụ không gắn
với đặc quyền về chính trị hay đặc lợi về kinh tế.

Thế nhưng, ngay cả khi chức vụ mang ý nghĩa chức trách, và
không gắn với đặc quyền đặc lợi, một quan chức cũng
không dễ dàng từ chức. Tâm lý con người là không dễ dàng
thừa nhận thất bại khi chưa tới đích hay chưa hết thời
gian. Và quan chức không dễ dàng thừa nhận mình không hoàn
thành nhiệm vụ khi chưa hết nhiệm kỳ.

Nhưng các thể chế dân chủ phát triển không ngồi yên để
đợi họ tự giác. Nhiều cơ chế đã được xây dựng để
người dân lên tiếng, các thiết chế đảng phái giám sát và
cạnh tranh. Ngay trong nội bộ đảng lãnh đạo cũng chịu áp
lực đảm bảo vị thế và uy tín cho kì bầu cử kế tiếp...

Tóm lại, từ chức là hệ quả tất yếu trong hệ thống chính
trị dân chủ có sự kiểm soát và đối trọng quyền lực.
Trong khi các hệ thống phi dân chủ thì đành phải cầu nguyện
đến lòng tự trọng của các quan chức. Nhưng khi quyền lực
bị tha hóa thì đạo đức cũng tha hóa, lòng tự trọng là
điều xa xỉ.

Hồng Ngọc

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20121119/hong-ngoc-chuc-quyen-chuc-trach-va-tu-chuc),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!