Nguyễn Văn Tuấn - Y đức và đạo lí

Vụ bác sĩ thẩm mĩ phi tang thi thể nạn nhân lại dấy lên
một làn sóng phê phán ngành y. Xin lỗi các bạn, tôi phải lội
ngược dòng một chút. Đọc qua những bàn luận và phản ứng
của giới báo chí cũng như một số người trong y giới, tôi
nghĩ có một sự ngộ nhận về kĩ nghệ làm đẹp và y khoa,
cũng như giữa y đức và đạo lí. Từ ngộ nhận này, có vài
phản ứng lệch lạc, và có thể nói là mang màu sắc … cải
lương.


Rất nhiều người lầm tưởng rằng giải phẫu thẩm mĩ (GPTM)
là ngành y. Xin mở ngoặc ở đây tôi chỉ nói giải phẫu thẩm
mĩ (cosmetic surgery), chứ không phải giải phẫu chỉnh hình
(constructive surgery) vốn là lĩnh vực của y khoa. Theo tôi thấy,
GPTM không thuộc ngành y. Ngành y có thiên chức cứu người,
chữa bệnh, và phòng bệnh. Đối tượng của y khoa là bệnh
nhân. Còn "khách hàng" của GPTM không phải là bệnh nhân mà
là những người bình thường và khoẻ mạnh. GPTM chỉ có mục
tiêu làm đẹp trên người không phải là bệnh nhân. Có thể
xem GPTM như là một doanh nghiệp làm đẹp và bán cái đẹp. Nên
nhớ rằng ngành GPTM được phép quảng cáo, còn ngành y thì
không. Theo truyền thống và y đức, bác sĩ không thích quảng
cáo vì như thế là tự hạ mình ngang hàng với thợ (bác sĩ là
"thầy" - thầy thuốc, chứ không phải thợ). Vì thế những
tiêu chuẩn y đức phổ thông dành cho bác sĩ rất khó áp dụng
cho GPTM.

Cũng vì thế khi các quan chức và báo chí nói đến y đức của
vị bác sĩ phi tang thi thể khách hàng là có phần lệch hướng.
Ngành y có những điều lệ y đức, và những điều lệ này
kiểm soát hành vi cùng hoạt động của bác sĩ điều trị
bệnh nhân, và mối liên hệ giữa bác sĩ và bệnh nhân. Ngành
GPTM có điều lệ đạo đức riêng của họ vì đối tượng
của GPTM khác với ngành y. Không biết bên VN người ta có
ethical codes cho ngành GPTM? Nhưng ở nước ngoài ngành GPTM có
ethical codes riêng của họ. Chẳng hạn như ở Úc Hội giải
phẫu thẩm mĩ có những codes of conduct (chuẩn mực đạo đức
hành nghề) bao gồm xuất sắc trong phẫu thuật, thành thật và
tôn kính, tình thương, có trách nhiệm, và học thức & tình
đồng nghiệp. Những codes này giống như đạo đức doanh
nghiệp, rất khác với y đức. Hành động của anh bác sĩ đó
phải được xét trong cái khung đạo đức ngành của anh ấy
(tức GPTM).

Hành động của anh bác sĩ đó tôi nghĩ vượt ra ngoài phạm vi
y đức, mà là đạo lí làm người (morality). Đạo lí làm
người cho phép chúng ta phân biệt được cái đúng, cái sai, và
"hướng dẫn" cách hành xử. Trên xe điện khi thấy người
già yếu mình nhường ghế; trên đường phố khi thấy đám tang
người ta cúi đầu; khi thấy người ta mắc nạn mình phải ra
tay cứu, v.v. là những codes đạo lí được hình thành từ
những tương tác với xã hội theo thời gian. Thực ra, tôi thấy
anh bác sĩ ấy là một nạn nhân đáng thương hơn là đáng
ghét. Muốn hay không muốn nhận thì sự việc và hành động
của anh ấy cũng phản ảnh một phần cái môi trường xã hội
mà anh tương tác. Nếu cái môi trường đó xem xét mạng sống
con người như cỏ rác thì cũng đừng trách tại sao anh ta không
bị ảnh hưởng. Nên tìm hiểu tại sao anh ấy là hành xử
"hơn cả xã hội đen". Có phải vì anh ấy sợ vướng vòng
lao lí? Nếu sợ lao lí thì phải xem cái thể chế đã làm gì
để người ta sợ đến như thế? Có phải vì có người vào
tù và đi biệt không về. Cái lí do sâu xa có lẽ còn thú vị
và có thể cho chúng ta nhiều thông tin hơn là nhắm vào cá nhân
anh bác sĩ đang rất đau khổ.

Những phản ứng của một số người trong ngành y có vẻ quá
cảm tính. Có lẽ vì đọc trên báo thấy người ta phê bình,
chỉ trích, sỉ vả ngành y thái quá, nên có người đâm ra chán
chường và thất vọng. Có người tự vấn tại sao ngành y bạc
bẽo thế?! Theo tôi, không có lí do gì phải tự ti hay phản
ứng buồn rầu như thế cả. Không nên quá quan tâm đến báo
chí, nhất là báo chí chạy theo những cái tít giật gân và gây
cấn. Những người trong giới báo chí đang lớn tiếng phê phán
về y đức chưa chắc họ hiểu y đức là gì. Thật ra, có thể
chính giới báo chí đang vi phạm chính đạo đức nghề báo
(như về tận làng quê của anh bác sĩ và khai thác thông tin mẹ
anh ấy). Phản ứng cảm tính theo báo chí là dễ bị mất
định hướng lí trí. Những ai chỉ vì một trường hợp cá
biệt mà chỉ trích cả ngành y thì chỉ họ chỉ thể hiện sự
thấp kém của họ mà thôi. Ở Úc, có một bác sĩ gốc Ấn
Độ từng gây ra cái chết cho hàng chục bệnh nhân, ông trốn
về Mĩ, và sau này bị truy bắt về Úc. Báo chí Úc cũng có
dịp gây ồn ào, nhưng không có bác sĩ Úc nào cảm thấy xấu
hổ hay thấy ngành y bạc bẽo cả. Ở Argentina có bác sĩ kia
nghe nói "giết" cả vài trăm bệnh nhân, nhưng ngành y đâu có
ảnh hưởng gì. Ai làm sai thì người đó chịu trách nhiệm,
chứ không thể vì một cá nhân mà gán ghép cho cả ngành. Tôi e
rằng những người nhân danh ngành nghề "cao quí" của mình để
cảm thấy xúc phạm đang mang trên vai con chip quá nặng. Đó
cũng là một phản ứng theo tôi là có màu sắc cải lương. Xin
nói thêm rằng hai chữ "cải lương" ở đây chỉ để nói tình
trạng "thương vay khóc mướn" chứ chẳng phải nói xách mé.

Ngành nghề nào cũng có những con "cừu đen" (và "cừu
trắng"), và những con cừu này không đại diện cho một quần
thể. Bên cạnh những điểm sáng, ngành y ở Việt Nam vẫn còn
những điểm chưa sáng, kể cả những vấn đề liên quan đến
y đức. Thay vì than vãn một cách cải lương, tôi nghĩ các bạn
ấy nên bình tĩnh nhìn vào sự việc để phân tích. Than vãn
chẳng giải quyết được điều gì. Vả lại, giải phẫu thẩm
mĩ và y khoa khác nhau, và bác sĩ không có lí do gì thấy "xấu
hổ" khi có người bên ngành GPTM làm sai. Cho dù nếu ai đó xem
GPTM là ngành y, thì một việc làm phi đạo lí của anh bác sĩ
kia chưa đủ lí do để các bác sĩ cảm thấy chao đảo.

Phản ứng của một số người trong y tế và báo chí làm lu
mờ lằn ranh giữa giải phẫu thẩm mĩ và y khoa. Đó là một
điều đáng tiếc, vì sự đánh đồng một vấn đề thuộc
phạm trù của đạo lí thành vấn đề y đức. Y đức chỉ là
một thành tố trong hệ thống đạo lí, và đạo lí mới là
điều đáng quan tâm trong trường hợp của người bác sĩ đang
đau khổ với hành động điên rồ của mình.


***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20131027/nguyen-van-tuan-y-duc-va-dao-li), một
số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời độc
giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận
có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng
dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!