<strong>Những lỗi lầm của Nguyễn Ánh là rất lớn và đáng
lên án, nhưng vẫn có thể coi ông là một vĩ nhân lịch sử,
một thực thể tất yếu của lịch sử Đại Việt. Trong danh
mục những minh vương dựng nghiệp lớn, có cả tên
ông.</strong>
<center><img
src="http://i1150.photobucket.com/albums/o617/redsvn/slide/slide-hue.jpg"
width="555" /></center>
Triều Nguyễn tồn tại gần 150 năm, kể từ khi Nguyễn Ánh
lên ngôi hoàng đế với niên hiệu Gia Long - năm1802, tạo dựng
một đế chế tập quyền trên toàn bộ lãnh thổ mà trước
đó chưa hề có. Trải qua một thế kỷ rưỡi tồn tại, vinh
hoa và tủi nhục, Triều đại Nguyễn là một thực thể cấu
thành trong lịch sử Đại Việt. Những cái do triều đình Nhà
Nguyễn mang lại cũng rất có ý nghĩa, đó là chấm dứt cuộc
nội chiến, tranh giành quyền lực, xương trắng máu đào liên
miên mấy thế kỷ, kiến tạo bộ máy quản lý hành chính trung
ương tập quyền thống nhất mà Quang Trung - Nguyễn Huệ đã
dày công vun đắp gây dựng trước đó. Dân tộc đã phải
trải qua những năm tháng bi hùng với nhiều điều nuối tiếc,
đáng bàn đáng nói ngay ở chính hôm nay. Song lịch sử là lịch
sử, đó là một hiện thực khách quan. Gắn với triều Nguyễn
là Nguyễn Ánh - Gia Long, người kế tục sự nghiệp các Chúa
Nguyễn tiền bối - người lập nên vương triều nhà Nguyễn -
vương triều cuối cùng của nền đế chế phong kiến trung
ương tập quyền Việt Nam.
<strong>I - Nguyễn Ánh: một ẩn số của lịch sử.</strong>
<em><strong>1. Vào lửa.</strong></em>
Nhìn nhận về con người này, thật không đơn giản, là một
núi mâu thuẫn, mâu thuẫn do chính cuộc đời ông tạo ra, mâu
thuẫn của hoàn cảnh lịch sử và đặc biệt, từ đó tạo ra
mâu thuẫn của dân tộc với sự đa dạng trong cách nhìn, cách
nghĩ được sản sinh tự nhiên từ ngàn vạn sự kiện thực
hư, chính đáng và không chính đáng. Nếu không thật sự khách
quan và chiêm nghiệm theo nhiều chiều cạnh, lát cắt của lịch
sử, soi xét từ gần đến xa, từ sau đến trước, chủ thể
và khách thể, hoá thân vào nhiều vị trí để có góc nhìn
trọn vẹn, hoặc luôn bị kiềm toả bởi một định kiến chủ
quan, thủ cựu thì thật khó thoát mình ra khỏi những sai lầm
trong cách nhìn nhận vấn đề.
Nguyễn Ánh được sinh thành trong một xã hội nhiều xáo
trộn; xáo trộn về thế lực, quyền bính, mâu thuẫn về quan
niệm. Những nghệ thuật, thao lược dành chiến thắng trong
cuộc sàng lọc khắt khe đã đạt đến đỉnh cao. Đánh giá
về ông cũng phong phú, đa chiều và tràn đầy mâu thuẫn.
Trong lịch sử vương quyền, chưa một vị vua nào như Nguyễn
Ánh, trước khi ngồi trên ngai vàng, cuộc đời và sự nghiệp
lại nhiều gian lao và thách đố đến như vậy, cũng chưa thấy
ai đầy lòng kiên nhẫn để mưu nghiệp lớn như ông. Hơn hai
mươi năm lăn lộn, cận kề cái chết, nhưng ông vẫn vươn lên
giành được thắng lợi cuối cùng. Mệnh trời đã mỉm cười
với ông. Ông đã chiến thắng.
Chúng ta tự hào vì chúng ta có Nguyễn Huệ Quang Trung, thì
đồng thời chúng ta cũng không thể lãng quên Nguyễn Ánh hoặc
tuỳ tiện đánh giá về con người này. Hai thế lực, hai trận
tuyến, là kẻ thù không đội trời chung. Nhưng hai con người
này đều là thực thể Việt Nam. Mỗi người trong họ đã tạo
cho người còn lại một môi trường của sự thử sức, lòng
can đảm và sự khôn ngoan để đoạt chiến thắng từ tay đối
phương. Đây là hai mặt trong một thể thống nhất biện
chứng; mỗi người đều là căn cứ để đánh giá và nhìn
nhận người kia.
Những tài năng trác tuyệt thiên bẩm của Nguyễn Ánh là không
thể phủ nhận. Mười lăm tuổi (1777) cầm quân, xông pha trận
mạc, quyết định những chiến thắng quan trọng và là linh
hồn của các thế lực Đàng Trong. Mười tám tuổi (1780), qua
những năm tháng thử lửa, ông đã chính thức được tôn vinh
làm Chúa Nguyễn - Nguyễn Vương. Sài gòn - Gia Định trở thành
thủ đô trong thánh địa của triều đại ông.
Sự nghiệt ngã của hoàn cảnh chính là lò bát quái, là nơi
tinh luyện kim đan để kẻ tu hành đắc đạo? Trong sự va đập
lịch sử thì lịch sử cũng biết tự chọn lựa. Một người
đã đi đến đích, đã chiến thắng ở trận cuối cùng, đó
là Nguyễn Ánh.
<strong><em>2. Sự mỉm cười của định mệnh.</em></strong>
<em >Đất thánh Gia Định và sự che chở của các thế lực
phong kiến</em>
Nguyễn Huệ - Tây Sơn dấy binh với danh nghĩa hình thức là
tiêu diệt tập đoàn tiếm quyền Trương Phúc Loan, được nhân
dân hưởng ứng. Với thiên tài cầm quân, Nguyễn Huệ và anh em
Tây Sơn đã nhanh chóng đánh đổ vương triều chúa Nguyễn và
buộc họ phải chạy vào Gia Định. Việc tìm mảnh đất Gia
Định giàu tiềm năng làm nơi ẩn náu, mai phục, mưu kế lâu
dài cũng là một nước tính chiến lược. Trong con mắt của
các thế lực đại địa chủ, thương nhân Sài gòn - Gia Định
đương thời thì Nguyễn Ánh và chúa Nguyễn mới thực sự là
người đaị diện. Họ đã ra sức che chở bảo vệ.
Nguyễn Ánh là chúa Nguyễn, là trực hệ của Nguyễn Kim,
Nguyễn Hoàng; họ là hậu duệ chính đáng của những thế lực
được sinh thành và phát triển qua những thách thức từ Vua
Lê- Chúa Trịnh trên kinh đô Thăng Long. Họ đã đủ tầm sánh
ngang với Chúa Trịnh dể quyết định vận mệnh đất nước.
Từ khi Nguyễn Hoàng cai trị phương Nam rồi tiếp đến là:
Nguyễn Phúc Nguyên, Nguyễn Phúc Lan, Nguyễn Phúc Tấn, Nguyễn
Phúc Thái, Nguyễn Phúc Chu, Nguyễn Phúc Thụ, Nguyễn Phúc Khoát,
nhìn chung đều là những minh vương. Duy có Nguyễn Phúc Thuần
do còn qúa bé (12tuổi) bị rơi vào vòng kiềm toả của Trương
Phúc Loan. Trong con mắt người dân các tỉnh phía nam lúc đó,
mà tiêu biểu là giới quý tộc Gia Định thì Chúa Nguyễn là
người đại diện chân chính.
Với hơn 200 năm tồn tại kế từ khi Nguyễn Hoàng gây dựng
cơ nghiệp, các thế lực phong kiến cát cứ và bản địa như
Vương quốc Phù Nam, Vương quốc Chămpa đều đã bị quy về
một mối, sự tồn tại chỉ mang tính hình thức. Chúa Nguyễn
đã tạo điều kiện cho sự phát triển nền kinh tế văn hoá
các vùng phía nam mà các thế kỷ trước đó vẫn nằm trong
tình trạng lạc hậu hoặc luôn bị sự khống chế của ngoại
bang, điển hình là Chân Lạp và Xiêm La. Sự lớn mạnh về
chính trị, quân sự, kinh tế của Nam Bộ gắn với lịch sử
tồn tại của chính quyền trung ương tập quyền lúc đó: tập
đoàn chúa Nguyễn.
Sau khi ý đồ đánh đổ chúa Nguyễn của anh em Tây Sơn đã
lộ rõ, cộng với sự bất hoà quyền bính trong nội bộ phong
trào, thì lập tức các thế lực thân tín đã quay lại bảo
vệ Nguyễn Ánh và chống lại Tây Sơn, một sự chống cự
quyết liệt.
Trong quá trình tồn tại, bên cạnh những thành tựu vĩ đại
do Nguyễn Huệ tạo nên, đó là những chiến công hiển hách
chống quân xâm lược, bảo vệ độc lập dân tộc, tiến hành
những cải cách kinh tế văn hoá, thì đồng thời những nhược
điểm trầm kha của các thế lực khởi nghĩa mang nặng tính
nông dân thường mắc phải cũng đã hiện ra trong nội bộ Tây
Sơn ngày càng trầm trọng, trầm trọng đến mức không phương
cứu chữa. Nguyễn Nhạc là sự hiện thân của sự bất cập
này.
Chính những mâu thuẫn đó đã tạo cho các thế lực phong
kiến Phương Nam nhìn nhận lại và quyết tâm ủng hộ Nguyễn
Ánh đến cùng.
<em >Những trở ngại lịch sử mà Nguyễn Huệ chưa kịp khắc
phục.</em>
Những mâu thuẫn trong Tây Sơn xuất hiện mạnh ngay sau khi
Nguyễn Huệ tiến quân Bắc Hà lần thứ nhất tiêu diệt chúa
Trịnh. Nguyễn Nhạc đã tức tốc ra tận Thăng Long triệu hồi
Nguyên Huệ trở về Phú Xuân, bỏ lại một Thăng Long hỗn
độn, quân hồi vô phèng với một đống quan lại và sĩ phu
khủng hoảng lòng tin và phương hướng. Nguyễn Hữu Chỉnh, Vũ
Văn Nhậm đầy lòng trắc ẩn, muốn thoát khỏi sự kiểm soát
của Nguyễn Huệ, tranh bá đồ vương. Để rồi từ đó xô
đẩy kẻ tiểu nhân bất tài Lê Chiêu Thống phải chạy sang
cầu cứu Nhà Thanh và đẩy tình hình đất nước đến bên bờ
vực thẳm.
Khi quân Thanh kéo vào xâm lược, vận mệnh độc lập dân tộc
trở thành nhiệm vụ lớn nhất mà ở bất kỳ triều đại
nào, giai đoạn lịch sử nào cũng phải đặt lên hàng đầu.
Chính vì thế khi đăng quang hoàng đế với niên hiệu Quang Trung
tiến ra bắc tiêu diệt quân Mãn Thanh, Nguyễn Huệ đã dành
được sự ủng hộ tuyệt đối của nhân dân cả nước, mà
nhất là nhân dân Bắc Hà. Nguyễn Nhạc cũng không thể chống
đối, không thể đi ngược quy luật. Nguyễn Huệ và nhân dân
ta đã thắng lợi.
Cuộc đại phá quân Thanh toàn thắng, uy tín và sức mạnh Tây
Sơn lớn mạnh vượt bậc, ở thế quyết định bước phát
triển mới của dân tộc. Nhưng một trở lực khó vượt qua
được đó là những mâu thuẫn trong nội bộ Tây Sơn ngày càng
trầm trọng, nhất là khi phải đối đầu với những vấn đề
trong nước. Nguyễn Nhạc thu mình trong thành Quy Nhơn với tư
cách Đông Định Vương, không muốn đối mặt với những thách
thức mới, lại cũng không muốn Nguyễn Huệ vượt lên trên
ảnh hưởng của mình. Nguyễn Lữ thì bất lực. Sức mạnh
đoàn kết của ngày đầu dựng nghiệp đã tan biến và nhường
chỗ cho những điểm yếu mà kẻ thù không ngừng lợi dụng,
khoét sâu. Thực chất đây là mâu thuẫn của các thế lực
phong kiến cát cứ, phân quyền.
Liệu trong tình hình ấy, Nguyễn Huệ có đủ can đảm và
nghị lực vươn lên trên tất cả, loại trừ Nguyên Nhạc và
Nguyễn Lữ ra khỏi sân khấu Tây Sơn để tự mình vươn tới
mục đích cuối cùng hay không? Điều đó thật khó. Khó vì
chính Nguyễn Huệ cũng chưa đủ sức vượt qua những ràng
buộc của tình huynh đệ thủ túc sống chết có nhau gây dựng
cơ đồ trong buổi đầu của cuộc kháng chiến. Thêm nữa,
Nguyễn Nhạc, cũng nắm trong tay một lực lượng hùng hậu, cả
về cơ sở vật chất, cả về thanh thế đang có, và đặc
biệt là quân sự. Nếu Nguyễn Huệ phát động cuộc chiến
tranh quy mô để loại Nguyễn Nhạc và Nguyễn Lữ thì những
tổn thất tổng hợp mà Nguyễn Huệ phải lãnh chịu là không
nhỏ, sẽ tự đánh mất chính mình trước dân tộc, cả uy tín
và lực lượng.
Đó là bài toán cần có lời giải và nghiệm số thoả đáng,
và cũng vì vậy Nguyễn Huệ phải chờ đợi thời cơ phù hợp.
Kể từ khi đại phá quân Thanh năm1789 kết thúc, trong hơn ba
năm trời chuẩn bị, lực lượng của Nguyễn Huệ vô cùng hùng
mạnh, nhưng đến năm 1792 khi ông đột ngột qua đời lực
lượng hùng hậu ấy vẫn không phát huy được ưu thế. Cái
chết của Nguyễn Huệ đã đẩy triều đình Phú Xuân vào tình
trạng khủng hoảng. Một triều đình và một lực lượng quân
sự khổng lồ, một cỗ máy chiến tranh quy mô lớn không có
người cầm lái tương thích là Nguyễn Huệ thì sức mạnh ấy
trở thành một sự bị động. Bên cạnh đó sự tồn tại của
Nguyễn Nhạc và thủ phủ Quy Nhơn vẫn nặng sức kiềm toả.
Nguyễn Ánh bắt tay với các giáo sĩ Phương Tây nhằm tìm
kiếm sự ủng hộ đã góp phần tăng thêm những ưu thế vật
chất, kỹ thuật cho cuộc chiến tranh mà ông ta đang theo đuổi.
Cũng chính vì vậy cuộc phản kích của Nguyễn Ánh đã phát huy
cao độ tính hiệu quả. Chỉ trong vòng mười năm vừa cầm cự
vừa rút lui, năm 1802, toàn bộ sự nghiệp Tây Sơn đã hoàn
toàn sụp đổ.
Nhìn lại thế trận và kết cục của Nguyễn Huệ và Nguyễn
Ánh trong cuộc giao tranh lịch sử, khiến chúng ta liên tưởng
đến những sự kiện lịch sử khác với những diễn biến và
kết cục thật bất ngờ mà nhiều ẩn số của nó phải hàng
thế kỷ mới đủ sức giải đáp.
Cuộc nổi dây khởi nghĩa của Phong trào Thái Bình Thiên Quốc
ở Trung Quốc một thế kỷ sau đó do Hồng Tú Toàn khởi
xướng đã nhanh chóng dành được sự ủng hộ của nhân dân.
Với khẩu hiệu Tiêu diệt Nhà Thanh, Khôi phục Nhà Hán, cuộc
khởi nghĩa đã lan rộng khắp, Nam Kinh trở thành thủ đô của
phong trào. Nhưng rồi chính lúc phong trào lên đỉnh cao, tưởng
như chiến thắng cuối cùng đã đến, chỉ còn tính theo ngày
tháng, thì cũng là lúc mầm mống của sự thất bại và diệt
vong đã xuất hiện.
Cuộc khởi nghĩa Thái Bình Thiên Quốc thực sự là chưa giành
được chính quyền vì chính quyền vẫn nằm trong tay Mãn Thanh
ở Bắc Kinh, còn Nam Kinh chỉ là thủ đô tạm thời và chính
quyền chỉ là do các lãnh tụ lập nên tự xưng vương, xưng
đế. Mới đến đó thôi thì những mâu thuẫn trong phong trào
đã trầm trọng và khả năng đưa cuộc khởi nghĩa đến toàn
thắng là không còn nữa. Hồng Tú Toàn thu mình ở vị trí
hoàng đế, bằng lòng với những gì đã đạt được. Dương
Tú Thanh thì cậy công lộng quyền, dùng phép ma thuật xảo trá
hãm hại và hạ uy tín lãnh tụ. Những tư tưởng thoả mãn,
hưởng lạc, chia bôi và tranh giành quyền lực đã báo hiệu
sự suy vong tất yếu.
Trước con mắt của người dân Trung Quốc lúc đó, giành lại
quyền cai trị đất nước cho đại đa số các dân tộc Hán là
một nguyện vọng, nhằm tạo lập lại nền văn minh Hán mà
mấy thế kỷ đã bị tha hoá. Song điều cốt tử là lực
lượng ấy có đại diện cho dân tộc Trung Hoa hay không? Câu
trả lời mà thực tế của cuộc Khởi nghĩa Thái Bình Thiên
Quốc mang lại sau nhiều năm hiện diện là: <em >Không.</em>
Dù thế nào đi nữa, triều đình Mãn Thanh vẫn là người
đại diện hợp pháp. Trải qua mấy trăm năm cai trị, triều
Mãn Thanh đã xây dựng được một đế chế độc quyền bền
vững. Mọi hành vi cát cứ, phân quyền, tranh bá đồ vương
ngoài chuẩn mực đều không có cơ may tồn tại.
Ta tìm thấy gì trong cái bế tắc, nửa vời và đầy đố kỵ
của Hồng Tú Toàn trong Thái Bình Thiên Quốc với những tư
tưởng và hành động tương tự của Đông Định Vương Nguyễn
Nhạc và Tây Bình Vương Nguyễn Lữ?
Đương nhiên người bất hoà với Nguyễn Nhạc là Nguyễn Huệ
lại hoàn toàn không giống những kẻ đố kỵ tranh giành với
Hồng Tú Toàn. Nguyễn Huệ đã đặt lợi ích đất nước lên
trên, đi đúng quy luật phát triển. Nhưng, khủng hoảng nội
bộ bao giờ cũng mang một mẫu số chung, đó là sự rạn nứt
và tự làm suy yếu mình để từ đó đối phương lợi dụng
khai thác. Nhất là khi sự khủng hoảng ấy được sản sinh từ
lãnh tụ tối cao của Tây sơn là Nguyễn Nhạc và kẻ thù lại
là Nguyễn Ánh đang có sự trợ giúp của vũ khí và lối tác
chiến hiện đại của nhiều chuyên gia Phương Tây. Hoá giải
tình hình phức tạp này là một việc làm lớn lao đặt trên
vai Nguyễn Huệ.
<em >Sự may rủi của định mệnh.</em>
Nguyễn Ánh đã trải qua những nguy hiểm tày núi, cái chết
cận kề, thế rồi ông lại thoát. Cái may mắn có được của
ông là cái rất hiếm hoi mà người đời khó bắt gặp. Trong
suốt mấy mươi năm lăn lộn, hòn tên mũi đạn không bắt kịp
ông, bệnh tật hiểm nghèo không gõ cửa buồng ông. Ông vẫn
được trời cho sống, sống khoẻ mạnh. Chỉ cần một sự sa
sảy nhỏ nhoi cũng có thể tạo ra biến cố khôn lường. Nhưng
ông vẫn vô sự. Đó là điều kỳ diệu.
Nguyễn Huệ không được cái may mắn này khi tử thần đã
bất ngờ nắm lấy mệnh ông ở tuổi ngoài bốn mươi đầy
sung mãn với những triển vọng huy hoàng đang chờ phía trước.
Trong quy luật thuận nghịch mà người xưa đúc kết, thì trong
cái thuận có cái nghịch, trong cái nghịch chứa cái thuận. Cái
thuận càng lớn thì cái nghịch càng cao, và đồng thời cái
nghịch càng cao thì cái thuận cũng càng lớn. Đối với những
kẻ kinh bang tế thế là phải biết biến cái nghịch lớn thành
cái thuận lớn và biến cái thuận lớn tiếp tục lớn lên
không ngừng. Với một điều kiện tuyệt đối: <em >Phải
được sống</em>
Những chiến công của Nguyễn Huệ to lớn đến vậy, những
cuộc vây ráp của ông với quân Nguyễn Ánh cũng rất quy mô và
bài bản suốt hàng chục lần, nhưng rồi cuối cùng vẫn không
đạt được mục tiêu.Nguyễn Ánh vẫn thoát. Những truyền
thuyết dân gian như Nguyễn Ánh có trời giúp, nổi phong ba ngăn
chặn Tây Sơn; hay rắn thần xuất hiện đưa ông đến nơi an
toàn trong lúc lâm nguy trên đảo Thổ Châu.v.v... được lưu
truyền tận về sau cũng xuất phát từ những sự thật kỳ
diệu đến mức khó tin này.
Người có thể làm thay đổi tình thế của Gia Long chỉ là
Nguyễn Huệ, duy nhất Nguyễn Huệ, không có ai khác. Không
Nguyễn Huệ thì tất phải còn Nguyễn Ánh.
Đáng tiếc cho phong trào Tây Sơn và cũng là cho cả dân tộc,
Nguyễn Huệ đã ra đi đột ngột và lịch sử bước sang một
giai đoạn mới, đó là Nguyễn Ánh quyết định vai trò trên
sân khấu lịch sử.
Nguyễn Huệ trồng cây. Gia Long hái quả. Âu cũng là mệnh
trời.
<strong>II- Gia Long và Triều Nguyễn - Một thực thể Đại
Việt,</strong>
<em><strong>1. Nguyễn Ánh và những bước đi táo
bạo.</strong></em>
Trong lịch sử Việt Nam thì Nguyễn Ánh là người đầu tiên
có quan hệ hợp tác với phương Tây khá toàn diện và có bài
bản trên các phương diện: Quân sự, ngoại giao, kinh tế và
chính trị mà trước đó chưa một nhân vật lịch sử nào với
tới.
- Ký hiệp ước giao hảo với Pháp
- Mua vũ khí của Pháp
- Cho Pháp những đặc ân nhất định trong khu vực thuộc
quyền kiểm soát của Nguyễn Ánh.
Trước hết, những việc làm trên đây của Nguyễn Ánh đã
thể hiện mấy bản chất sau đây
- Nguyễn Ánh đã nhận ra ưu thế kinh tế, kỹ thuật và quân
sự từ các nước phương Tây xa xôi. Những cái phương Tây
đang có là những cái cần thiết đối với tình hình lạc hậu
mà ông đang phải gánh chịu và cần tạo cơ hội để có
đựoc ưu thế đó, nhất là trong cuộc chiến một mất một
còn với Nguyễn Huệ Quang Trung.
- Ý chí phục thù và giành chiến thắng bằng mọi giá.
Nguyễn Huệ là con người ứng xử tình thế tuyệt vời. Vì
độc lập dân tộc, ông đã tiến hành cuộc đại phá thần
tốc quân Thanh, một chiến thắng kỳ diệu, chứa đựng nhiều
kịch tính, như một bức hoành phi nghệ thuật cổ kim hiếm
thấy. Chỉ trong mấy ngày mà ba chục vạn quân Thanh đã bị
đánh tan. Tôn sĩ Nghị tháo chạy không kịp thắng yên cương.
Sầm Nghi Đống thắt cổ tự tử, Hứa Thế Hanh chết trận
v.v...
Bằng chiến thắng này, bờ cõi sạch bóng ngoại xâm.
Nhưng chỉ ngay sau ngày chiến thắng, ông đã tiến hành chính
sách giao hảo với triều đình Mãn Thanh. Những nước đi của
ông táo bạo, độc đáo, thần kỳ như một mê hồn trận.
Chính quan quân nhà Thanh và Càn Long tài hoa cũng không đủ sức
nhận ra, cương nhu lẫn lộn, cái nhường nhịn và cái đe doạ
cuộn chặt trong cùng một khối của mỗi nước cờ ngoại giao,
không biết đâu mà lần. Vì thế cuối cùng, để cho an toàn,
Càn Long cầm bằng chấp thuận xây dựng mối quan hệ hữu hảo
với Quang Trung, không động binh và nhanh chóng loại bỏ tàn
quân Lê Chiêu Thống ra khỏi ván cờ phương nam của họ.
Dẹp yên phía bắc, ông giành thời gian và lực lượng cho mặt
trận phía Nam với quan quân Nhà Nguyễn trong trận quyết đấu
và quyết thắng cuối cùng.
Nếu so với những đối sách của Nguyễn Huệ thì các nước
đi trên thế trận của Nguyễn Ánh cũng phức tạp và đa dạng
khôn lường.
Trước một Châu Âu xa xôi, khác lạ về địa lý, ngôn ngữ,
nhân chủng, văn hoá, khác lạ một trăm thứ, thế mà Nguyễn
Ánh dám bắt tay giao hảo. thật cũng là một sự táo tợn độc
nhất vô nhị. Chỉ có Nguyễn Ánh mới đủ sức làm nổi
chuyện tày đình này.
Trong suốt nhiều năm đánh nhau với Tây Sơn, bên cạnh Nguyễn
Ánh có một đội ngũ các chuyên gia kỹ thuất, quân sự rất
có kinh nghiệm như Dayot, Philippe Vannier, Guilloux, Laurent Barisy, De
Forssant, Jean Baptiste Chaigneau, Olivier de Puymanel, Theodore lebuen.
Tiêu biểu nhất trong số đó là Pierre Joseph George Pigeau de
Béhaine (tức Bá Đa Lộc).
Theo tài liệu của <em >Thực Lục Chính biên</em> chép lại thì
năm 1791, Nguyễn Ánh đã thông qua một người nước ngoài tên
là Budinonhi gửi mua tại Bồ Đào Nha một vạn súng điểu
thương, hai nghìn cỗ súng gang mỗi cỗ nặng một trăm cân, hai
nghìn viên đạn nổ đường kính 10 tấc.Trong các cuộc giao
chiến với Tây Sơn sau này, Nguyễn Ánh toàn dùng loại vũ khí
hiện đại này.
Chính sự mẫn cảm của Nguyễn Ánh đã gây nên nhiều xáo
động trong cách nghĩ của các sĩ phu sau này. Có nhiều ý kiến
còn cho rằng, nếu các bậc hậu thế như Minh Mạng, Thiệu
Trị, Tự Đức biết học tập và kế nghiệp những tinh hoa
của Nguyễn Ánh trong mối bang giao với phương Tây thì có thể
cơ may lớn đã mỉm cười với dân tộc, rất có thể chúng ta
đã văn minh hơn, cường thịnh hơn và không phải trở thành
mục tiêu nổ súng thôn tính của Pháp ở nửa sau thế kỷ
mười chín như nó đã diễn ra. Dù đấy chỉ là một sự nuối
tiếc, một ảo tưởng không thực tế, nhưng chí ít cũng để
lộ một điều các hành động hợp tác với phương tây của
Nguyễn Ánh do Bá Đa Lộc làm trung gian âu cũng là đúng quy
luật và không mang bản chất bán nước; nó nằm trong thời kỳ
và một nhiệm vụ lịch sử khác.
<strong><em>2. Nên nhìn vấn đề ở nhiều góc độ.</em></strong>
Âm mưu mở rộng ảnh hưởng nhằm thôn tính các quốc gia
phương Đông đã thể hiện khá rõ, trong đó Pháp cũng là
nước điển hình. Song trong trường hợp cụ thể của Nguyễn
Ánh thì lại chưa hoàn toàn như vậy. Bản đệ trình của
Nguyễn Ánh do Bá Đa Lộc soạn thảo gửi chính phủ Pháp với
những điều khoản cụ thể có lợi cho Pháp, lại kèm theo
đứa con trai cưng như là vật làm tin thể hiện rất rõ quyết
tâm của Nguyễn Ánh. Vì lý do gì không biết, chính phủ Pháp
đã bác bỏ và từ chối đề nghị trên, để rồi Bá Đa Lộc
phải tự xoay xở theo con đường riêng ủng hộ Nguyễn Ánh theo
tính toán cá nhân của riêng ông.
Mặt khác, ở góc độ Nguyễn Ánh mà xét, vì nhu cầu chống
Tây Sơn hùng mạnh với ý chí trời long đất lở nhằm hoàn
thành nghiệp lớn, những hành động hợp tác và cầu viện bên
ngoài đồng nghĩa với việc cam tâm bán nước cầu vinh hay
không thì lại là vấn đề nên đánh giá công bằng và khách
quan hơn. Đây mới chỉ là sự tiềm ẩn nguy cơ, còn thực tế
thì chưa diễn ra.
Trước thế mạnh trúc chẻ ngói tan của Nguyễn Huệ, tính
mạng Nguyễn Ánh và bộ hạ của ông như chỉ được tính
bằng ngày, bằng giờ. Bất cứ lúc nào cũng có thể chết.
Việc tìm cách cứu mình và gia quyến khỏi cái chết rồi từng
bước khôi phục sự nghiệp là nhu cầu trên hết, cần phải
làm. Gửi đứa con trai bốn tuổi Nguyễn Phúc Cảnh cho giáo sĩ
mang về Pháp nhằm đảm bảo tính mạng đứa trẻ âu cũng là
việc làm thường tình của một người cha. Với mưu trí khôn
lường như Nguyễn Ánh thì việc xin cứu viện có đồng nghĩa
với việc đánh mất độc lập dân tộc chưa thực sự trở
thành hai mặt của một vấn đề. Mối quan hệ của ông với
các giáo sĩ phương Tây chặt chẽ, lâu dài, kiên quyết là vậy
mà rồi cũng đến hồi kết. Năm 1802, Nguyễn Ánh lên ngôi
Hoàng đế với niên hiệu Gia Long, khi có toàn quyền bính trong
tay, ông lại trở về cái nguyên mẫu của một nhà nước phong
kiến trung ương tập quyền Đại Việt truyền thống, Nho giáo,
cố hữu và thủ cựu. Bộ luật Gia Long mà ông là linh hồn
cũng chỉ giám mô phỏng những nội dung của bộ luật Hồng
Đức thời Lê sơ. Các chế độ tư pháp, hành chính, khoa cử,
quan lại, ruộng đất... về cơ bản vẫn như cũ. Tiếp đến
con cháu ông cũng vẫn như thế. Những dấu hiệu mở mang với
phương tây trước đây đã bị chôn vùi vào dĩ vãng.
Hãy đặt một giả thuyết, nếu Nguyễn Ánh không tranh thủ
sự giúp đỡ của các giáo sĩ Pháp chống lại Tây Sơn cuối
thế kỷ 19, thì liệu hơn 60 năm sau đó, Việt Nam có chắc
chắn tránh được loạt đạn đại bác của thực dân Pháp hay
không? Các sự kiện này có liên quan ở một mức độ nhất
định nhưng về bản chất không phải là quan hệ nhân quả,
không mang tính quy luật; không phải vì có cái này nên mới
dẫn đến cái kia.
Những gì mà Nguyễn Ánh thực hiện trong quan hệ với các giáo
sĩ Pháp trước đó không phải là sự ràng buộc để năm 1858
Pháp tấn công Sơn Trà và tiến hành cuộc xâm lược quy mô
lớn của họ.
Càng về cuối đời mình, tính dân tộc chủ nghĩa trong ông
càng tăng lên đến mức cự đoan,rồi đến các triều vua Minh
Mạng, Thiêu Trị, Tự Đức tiếp đó cũng vậy. Việt Nam bị
đóng khung chết cứng trong thiết chế phong kiến tập quyền
cổ điển, lạc lõng và cô đơn.
Những gì diễn tiến ở nửa sau thế kỷ 19 như chúng ta đã
thấy để rồi nước ta trở thành thuộc địa của Pháp
được xuất phát từ một thế trận, một hoàn cảnh lịch sử
khác.
Các nước láng giềng trên bán đảo Đông Dương như Lào,
CămPuChia không hề liên quan gì đến các hành động của
Nguyễn Ánh 100 năm trước đó tại Việt Nam, rồi cũng trở
thành mục tiêu xâm lược của Pháp, không tránh khỏi số phận
thuộc địa.
<strong><em>3. Cái khác biệt và cái đồng nhất giữa Nguyễn
Huệ - Quang Trung và Nguyễn Ánh - Gia Long</em></strong>
Giữa hai con người không đội trời chung này có nhiều nét
tương phản và nhiều nét tương đồng đến mức kỳ lạ mà
tạo hoá đã an bài trong cùng một thời kỳ lịch sử, trở
thành cặp bài trùng không thể tách ra khi phân tích về mỗi con
người trong họ.
<em >Cái khác biệt cơ bản và trọng tội của Nguyễn Ánh.</em>
Nguyễn Huệ đại diện cho giai cấp cần lao. Nguyễn Ánh thuộc
dòng dõi quý tộc.
Nguyễn Huệ dấy binh khởi nghĩa vì quyền lợi và hạnh phúc
của lê dân đang rên xiết dưới ách thống trị hà khắc của
chế độ phong kiến Đàng Trong mà Nguyên Ánh cũng là một đại
diện. Nguyễn Ánh lại đấu tranh vì quyền lợi của dòng tộc
và cá nhân.
Nguyễn Huệ muốn đập tan các thế lực cát cứ để đưa
giang sơn về một mối. Nguyễn Ánh lo bảo vệ cho chế độ
chúa Nguyễn Đàng Trong của mình.
Nguyễn Huệ đặt độc lập đân tộc lên trên hết. Thù trong
được đặt sau giặc ngoài. Vì vậy khi quân Xiêm La xâm lược,
việc trước tiên của ông là đánh tan quân xâm lược Xiêm. Khi
quân Thanh tràn sang, ông đã gạt bỏ mọi lực cản, lên ngôi
Hoàng đế, thống nhất nhân tâm và lực lượng, thần tốc
hành quân ra bắc đại phá quân Thanh, bảo vệ độc lập cho
tổ quốc.
Trong khi đó, Nguyễn Ánh chỉ biết lo cho quyền lợi cá
nhân,lại cầu cứu quân Xiêm sang giúp đánh Tây Sơn. Đấy là
chưa tính đến hành động giúp lương thảo cho quân Thanh không
thành sau khi được tin quân Thanh đã tiến vào thăng Long cuối
năm 1788.
<em >Cái tương đồng ở hai con người này.</em>
Nguyễn Huệ và Nguyễn Ánh có nét tương đồng ở chỗ: hai
người đều nuôi chí lớn, quyết thực hiện đến cùng sự
nghiệp của mình, không ai có thể lay chuyển và chi phối.
Hai con người đều có những thiên bẩm trí dũng hơn người,
mưu cao, kế sâu, đầy thao lược, luôn tạo những bước đi
táo bạo, mang tính đột phá mà ít ai dám nghĩ tới.
Chiến công hiển hách mà Nguyễn Huệ Quang Trung tạo dựng
được là đánh tan các thế lực ngoại bang xâm lược, giữ
vững độc lập, mang lại niềm tự hào cho dân tộc; tiêu diệt
và xoá bỏ được các thế lực cát cứ, phân quyền duy trì
hàng thế kỷ.
<strong><em>4. Những nghiệm số cơ bản của Nguyễn Ánh - Gia
Long.</em></strong>
Từ cái chết của Nguyễn Huệ, Nguyễn Ánh là kẻ thù biết
chiếm đoạt toàn bộ thành quả do Nguyễn Huệ làm nên và
biết đưa nó đến đích, mặc dù chỉ là giải quyết những
bước cuối cùng - <em >thống nhất</em> sơn<em > hà. </em>Tuy vậy
đó cũng là một công lao to lớn của Nguyễn Ánh mà lịch sử
không thể phủ nhận
Đáng tiếc, sau khi nắm toàn bộ quyền binh trong tay ông lại
thực hiện những cuộc báo thù man rợ, ít có trong lịch sử
đối với một Hoàng Đế; lo thu vén quyền binh và bổng lộc
cho cá nhân và dòng tộc. Ông không biết phát huy những quy
luật phát triển mới của thời đại, lại đưa đất nước
trở lại con đường mòn cố hữu lạc hậu của lịch sử.
Cũng chính vì vậy, cả dân tộc không thoát khỏi mũi súng xâm
lược của đế quốc Pháp sau khi ông tạ thế nửa thế kỷ.
Nguyễn Ánh - Gia Long và Triều Nguyễn của ông tồn tại 143
năm (1802 -1945) với đầy thách thức vinh nhục, gắn liền với
bước trường tồn của toàn dân tộc, là một thực thế
vương triều hợp pháp.
Cũng từ vương triều này đã sản sinh ra những Hàm Nghi, Thành
Thái, Duy Tân đầy lòng yêu nước, là niềm tự hào của dân
tộc.
Trên bờ Hương giang thơ mộng, gắn liền với sự tích về
cuộc giao duyên huyền thoại của Huyền Trân công chúa nghìn
năm trước đã mọc lên một quần thể kiến trúc nguy nga,
độc nhất vô nhị, chứa đựng biết bao trầm tích lịch sử
và tâm linh, là di sản văn hoá vật chất và tinh thần của dân
tộc. Cung đình Huế không tách rời triều đại Nguyễn và
Hoàng đế Gia Long.
Những lỗi lầm của Nguyễn Ánh là rất lớn và đáng lên án,
nhưng vẫn có thể coi ông là một vĩ nhân lịch sử, một thực
thể tất yếu của lịch sử Đại Việt.
Trong danh mục những minh vương dựng nghiệp lớn, có cả tên
ông.
<em><strong>TRẦN CAO SƠN (TẠP CHÍ SÔNG HƯƠNG)</strong> </em>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/node/23082), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét