Cuộc chiến Nam Bắc kết thúc gần bốn thập niên, Nhà nước
từng một thời có cơ quan đại diện chính thức tại Liên
Hiệp quốc nay chỉ còn là hồi ức buồn trong tâm thức những
người dân Việt lưu vong khắp nơi trên thế giới. Tiếp theo
đó là những tranh luận dường như không có hồi kết, dưới
nhiều lăng kính dị biệt về nguyên nhân chiến thắng - thất
bại. Thiết nghĩ, một cái nhìn khách quan trên tinh thần tôn
trọng sự thật là điều cần thiết.
Quả thật là một việc bất khả thi khi có tham vọng viết
một bài viết ngắn mà có thể trình bày hết được những
nguyên nhân chính trị sâu xa hay các mối quan hệ quốc tế
phức tạp trong một giai đoạn lịch sử đã dẫn đến sự cáo
chung của một chính thể. Nên tôi chỉ tạm bàn đến một trong
những nguyên nhân dẫn đến sự thất bại của Việt Nam Cộng
hòa hay các trào lưu dân chủ nói chung trên toàn thế giới và
sự thắng thế của cộng sản miền Bắc hay các chế độ
độc tài ở nhiều nơi trên thế giới dưới góc độ văn hóa
- xã hội, đặc biệt trong bối cảnh đất nước có chiến
tranh.
<h2>Khác biệt căn bản</h2>
Sự khác biệt căn bản và dễ nhận biết nhất giữa các chế
độ độc tài với chính thể dân chủ nằm ở tư duy và nhận
thức của người dân. Trong một xã hội tự do (dù là tự do
một phần) người dân có quyền có tự do tư tưởng, có tư duy
độc lập, mà không bị dẫn dắt bởi một lý thuyết chủ
đạo nào; hay nói khác hơn, ở đó người dân được nghĩ theo
cách của mình và hiển nhiên được theo đuổi các ý tưởng
khác biệt mà không bị áp đặt bởi một thế lực hay chủ
thuyết chính trị nhất định nào. Một cách cụ thể, do
người dân được nghĩ và được nói khác với chính quyền
đương trị nên các hoạt động văn hóa xã hội ở các chính
thể dân chủ vô cùng cởi mở và phong phú.
Một xã hội tự do phóng khoáng tự thân nó mang nhiều ưu
điểm và cũng không thể tránh được nhiều "nhược điểm".
Xã hội càng tự do thì văn hóa càng có nhiều cơ hội để
phát triển toàn diện, không bị giới hạn bởi sự duy ý chí
của nhà cầm quyền nên không bị áp đặt hay cứng nhắc. Do
Văn hóa tự do trong một xã hội cởi mở, chúng ta thường rất
khó tìm thấy sự đồng thuận cao độ về ý tưởng hay về
bất kỳ phương diện nào. Vì khó tìm thấy sự đồng nhất
nên thường diễn ra tranh luận triền miên giữa các trào lưu
tư tưởng, điều này làm hạn chế tính hiệu năng khi bắt
buộc phải theo đuổi một chính sách nhất quán. Nhất là trong
thời kỳ chiến tranh, văn hóa tự do trở thành một trở lực
to lớn cho việc thực thi chính sách cần những nỗ lực tập
thể bắt buộc của quốc gia.
Ngược lại, trong một chính thể độc tài dù là độc tài
cộng sản, quân phiệt hay hồi giáo, các giá trị về văn hóa
bị bóp méo theo ý thức hay thủ đoạn của nhà lãnh đạo.
Tại các quốc gia độc tài, sẽ là vô cùng hiếm hoi nếu không
muốn nói là bị triệt tiêu hoàn toàn các ý niệm khác biệt
về ý thức hệ. Văn hóa trong xã hội độc tài không còn là
văn hóa thuần túy, nó được biến dạng thành một thứ công
cụ để phục vụ cho lợi ích chính trị hay quân sự. Dưới
nền văn hóa bị chỉ đạo, người dân, và tệ hơn là trí
thức trong xã hội không có điều kiện để tư duy độc lập,
đó chính là nguyên ủy của một nền văn hóa khiếm khuyết và
sự nô lệ về tư tưởng. Có thể nói, một xã hội đề cao
nhất nguyên bên trong các chế độ độc tài không phải là
mảnh đất tốt cho một nền văn hóa nhân văn đích thực.
<h2>Văn hoá chiến tranh</h2>
Vì không có sự tranh chấp giữa các trào lưu tư tưởng nên
rất dễ tìm thấy sự đồng thuận được áp đặt trong các
xã hội nhất nguyên. Tuy sự áp đặt tư tưởng này tạo ra
một thứ văn hóa di dạng nhưng nó là một động lực mạnh
mẽ cho guồng máy quân sự hoạt động hiệu quả trong giai
đoạn đất nước tham chiến. Tóm lại, chúng ta lĩnh hội một
chân lý từ lịch sử rằng: tính độc đoán của nhà nước là
yếu tố gây nên sự tàn phá văn hóa nhưng lại là mãnh lực
tiềm tàng thúc đẩy sự hữu hiệu trong các tranh chấp quân
sự bởi tính quyết đoán và sự nhanh chóng của nó trong việc
ra quyết định.
Trải qua quá trình tồn tại và cạnh tranh khốc liệt trong
không gian toàn cầu, chính thể dân chủ và chế độ độc tài
biểu lộ rõ nhiều mâu thuẫn cốt lõi. Qua cách phản ứng của
nhiều dân tộc trên thế giới đối với các thiết chế Dân
chủ, ta ngầm hiểu rằng: đây không phải là một mô hình mà
dân tộc nào cũng có thể tiếp nhận dễ dàng mặc dầu tính
chính đáng và phổ quát của nó đối với bản tính nhân loại
là một điều không thể phủ nhận. Sau một thời gian tương
tác với nhiều nền văn hóa, mô hình được nhiều người cho
là sản phẩm của văn minh phương Tây đã thực sự du nhập và
tự khẳng định mình tại nhiều quốc gia có trình độ dân
trí cao.
Chủ nghĩa độc tài luôn tìm cách biện minh cho tính chính danh
của mình bởi các "giá trị truyền thống". Các giá trị này
được lôi ra để biện minh cho quyết tâm bảo toàn hiện
trạng tồi tệ. Mặc dù luận điệu này được xem là ấu trĩ
đối với những quốc gia dân chủ có nền văn hóa cởi mở,
nhưng đối với những dân tộc "bán khai" thì nó vô cùng ăn
khách. Khi các nhà nước dân chủ cổ xúy cho quyền tự do cá
nhân hay chủ nghĩa công lợi thì các nhà nước độc tài lại
cổ vũ nhiệt tình cho chủ nghĩa thần tượng cá nhân hay tâm
lý sùng bái lãnh tụ. Các nhà độc tài nhận thức sâu sắc
rằng việc sùng bái một cá nhân – một thực thể hiện hữu
dễ dàng hơn rất nhiều so với việc cổ vũ cho các giá trị
trừu tượng như tự do dân chủ. Và họ đã thành công rực
rỡ trong những xã hội kém mở mang và những dân tộc chưa
trưởng thành.
<h2>Hai kết quả</h2>
Bởi vậy, các chế độ độc tài thường tỏ ra hữu hiệu khi
xảy ra các tranh chấp quân sự. Lấy một thí dụ lịch sử đau
đớn từ cuộc nội chiến của Việt Nam, chúng ta có nhiều
yếu tố để minh xác và khẳng định điều mà tôi muốn nói.
Bằng một nhãn quan trung dung, tôi tin chắc rằng những người
có một trình độ tri thức nhất định sẽ nhận thấy được
sự cởi mở trong văn hóa ở miền Nam Việt Nam trước năm 1975.
Một điều cần nhấn mạnh ở đây là sự du nhập quá sớm
các giá trị tự do đã bào mòn sức mạnh của chính phủ miền
Nam Việt Nam. Vì được thụ hưởng nền văn hóa mang đặc tính
phát huy khả năng tư duy độc lập, những người lính miền Nam
tham gia chiến tranh với tư duy và tình cảm hiện thực của
một con người. Họ biết yêu, biết ghét, biết chán nản,
biết sợ hãi, thậm chí biết phản kháng. Những ưu điểm về
văn hóa đã trở thành chướng ngại cho việc kiện toàn bộ
máy chiến tranh và phát huy hiệu năng quân sự.
Ngược lại, miền Bắc Việt Nam với một nền văn hóa được
chỉ đạo để phục vụ cho chiến tranh, những người lính
Bắc Việt bị biến thành những cỗ máy chiến đấu được
lập trình sẵn. Họ lao vào cuộc chiến bằng một trái tim nóng
nhưng thiếu vắng sự hiện hữu của một cái đầu lạnh. Với
đầu óc bị đầu độc, họ không còn hành xử và suy tư như
những người bình thường, mà là những người bị ám thị,
chỉ biết giết chóc để phục vụ cho quyền lực tối cao của
lãnh tụ mang danh nghĩa "cứu nước". Những người lãnh đạo
độc tài Cộng sản miền Bắc đã khai dụng một nền văn hóa
vốn đề cao tư duy rập khuôn, cổ vũ sự phục tùng vô điều
kiện và tạo điều kiện cho sự nô dịch tư tưởng và họ
đã thành công.
Văn hóa ở các quốc gia độc tài nói chung và Việt Nam nói
riêng biến con người thành công cụ cho những mưu đồ chính
trị chứ không cho phép con người được tư duy độc lập và
sáng tạo. Ở đó, con người sẵn sàng tin vào huyền thoại hơn
là dám dũng cảm đối mặt với thực tế, thích dựa dẫm vào
vĩ nhân hơn là tin tưởng vào năng lực cá nhân... Sau này, nhà
cầm quyền Việt Nam càng thành công hơn khi thông qua giáo dục
và tuyên truyền nhằm xuất xưởng hàng triệu bộ não thanh
niên bị ám thị, với sự áp đặt tinh vi và có hệ thống
của chủ thuyết cộng sản.
Thật đáng ngại vì văn hóa Việt Nam ngày hôm nay vẫn chưa
hội đủ những yếu tố cần thiết cho một sự nhận thức
mới - nhận thức về tự do và công lý, đặc biệt là quyền
tự do thoát khỏi sự nô lệ hoá về tư tưởng. Đa số người
Việt đã và đang nghĩ theo cách nhà cầm quyền muốn họ nghĩ,
làm theo cách nhà cầm quyền muốn họ làm. Chừng nào một nền
văn hoá chưa cổ vũ và tạo điều kiện cho tư duy độc lập,
công cuộc xây dựng nền dân chủ còn gặp nhiều chướng
ngại. Muốn sự thay đổi thể chế chính trị diễn ra một
cách tích cực, người Việt Nam cần phải thay đổi não trạng
theo hướng tích cực tương ứng.
Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả. Các bài viết
được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không
phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
<em><strong>Huỳnh Trọng Hiếu</strong> là blogger tự do trẻ trong
nước đấu tranh cho tự do, dân chủ cho Việt Nam.</em>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/node/23080), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét