<center><img
src="http://gdb.voanews.com/48EC3168-99C4-4B2B-A2C8-70833EDCAD19_w640_r1_s.jpg"
/></center>
<h2>Hôn mê</h2>
Gần hết trong hơn 700 tờ báo nhà nước ở Việt Nam vẫn như
đang hôn mê trong nỗi hổ thẹn từ tiềm thức đến vô thức,
trong bối cảnh chưa bao giờ xã hội lại cần đến tiếng nói
phản biện của báo chí như hiện tình.
Với gần hết đội ngũ tổng biên tập và cả phó tổng biên
tập đã được "cơ bản tái cơ cấu", không có mấy phóng
viên nhiệt thành nào lèn được bài viết phản ánh thực tồn
xã hội ngổn ngang lên mặt báo.
Cách đây không lâu, báo Thanh Niên suýt bị khởi tố vì mạo
phạm Ngân hàng nhà nước qua bài "Rửa vàng". Còn trước
đó, việc bắt và xử tù phóng viên Hoàng Khương của báo
Tuổi Trẻ đã gần như đặt dấu chấm hết cho lớp nhà báo
muốn phanh phui câu chuyện "núp lùm" của cánh cảnh sát giao
thông.
Hơn một năm đã trôi qua kể từ quý 2 năm 2012 – được xem
là cơn thủy triều thình lình của báo chí chính thống với
hơn 2.000 bài viết khắc họa về chân dung "Người nông dân
nổi dậy" Đoàn Văn Vươn, một phần rất lớn các tờ báo
nhà nước lại trở về thế nằm cam chịu dưới vô số
"chỉ đạo định hướng" của Ban tuyên giáo trung ương và
Bộ Thông tin và Truyền thông.
Những định hướng của các cơ quan tuyên giáo và quản lý báo
chí lại ngày càng bốc đồng tính xu thời cùng với thời vận
quốc gia lâm nguy trong cơn hoạn nạn về tham nhũng, nhóm lợi
ích, suy thoái kinh tế, sa sút đạo đức, tệ nạn xã hội…
Bất chấp một số bài viết lên án sự vô cảm của đồng
loại, báo chí vẫn hiển hiện như một mặt trận vô cảm
không thua sút. Những nội dung phổ biến mà độc giả trong
nước được thưởng ngoạn trên báo chí chính thống vẫn rất
thường là các tin tức giật gân, câu khách, hay nói như dân
gian là logic "cướp giết hiếp"… hẳn có mấy tờ báo còn
đủ tự trọng để đánh động dư luận về những chuyện
bất công xã hội vốn đang đầy rẫy ở xứ sở được Phó
chủ tịch nước Nguyễn Thị Doan tự tin "dân chủ gấp vạn
lần tư sản".
Đã từ hai năm qua, Vietnamnet – một trong những tờ báo điện
tử có uy tín và thu hút được lượng truy cập lớn nhất
Việt Nam – đã gần như đánh mất bản sắc phản biện của
mình. Người ta không còn nhận ra sắc diện cống hiến trên
mục Tuần Việt Nam và ở cả những chuyên mục xã hội, kinh
tế của tờ báo này. Sau khi báo điện tử Tầm Nhìn bị đóng
cửa vào tháng 7/2012, loại bài như "Mùa xuân Myanmar" trên
Vietnamnet đã khiến những tác giả của nó không chốn dung
thân.
Tương tự, những tờ báo đã từng tỏa hơi ấm nhân bản
đồng loại trong vụ Tiên Lãng vào đầu năm 2012 như Giáo Dục
Việt Nam, Dân Việt, Người Lao Động, Pháp Luật TP.HCM, Sài Gòn
Tiếp Thị… cũng như lắng tiếng trong một tâm trạng mỏng
manh chân đứng.
Quá nhiều chuyện cần được nói và cần phải tiết lộ,
nhưng lại quá ít can đảm để thoát khỏi vòng kim cô. Những
bài báo hiếm hoi về thực trạng quá sức bất công trong thu
hồi đất đai ở một số địa phương thi thoảng mới được
phản ánh trên báo Nông Nghiệp Việt Nam, cùng vài ba tờ khác
với hàm lượng khiêm tốn hơn nhiều. Song qua cái số hiếm hoi
ấy, độc giả vẫn chưa thể nhận ra một sự thật chính
đáng nhất: nguồn cơn gây ra bất công và thái độ thích đáng
đối với trách nhiệm của cá nhân lãnh đạo cùng các cơ quan
điều hành quản lý liên quan.
<h2>"Đừng nấp trong gấu áo của nhân dân"</h2>
Suốt nhiều năm qua, không một quan chức cao cấp nào từng công
khai vi hành ở các chợ búa và các vùng sâu, vùng xa, nơi những
đứa trẻ phải bắt chuột thay cơm và ở những nơi mà sức
chịu đựng của người dân đang tiệm cận giới hạn cuối
cùng của sự kiệt lực.
Thế nhưng, trước tất cả những cảnh trạng ngang ngược chưa
từng thấy của các nhóm lợi ích độc quyền, giới công luận
ở Việt Nam vẫn chỉ dám hô hấp một cách hổn hển. Khi thời
gian giữa năm 2013 buộc phải chứng nhận ba cú tăng giá xăng
dầu và một lần phóng giá điện lực làm náo loạn xã hội,
đa phần các bài báo vẫn chỉ chạm khẽ vào hiện trạng giá
cả tăng làm ảnh hưởng đến đời sống dân sinh và lạm
phát. Họa hoằn mới có một tờ báo phỏng vấn những chuyên
gia độc lập như Ngô Trí Long, Nguyễn Minh Phong để hé ra đôi
chút tính phản biện đối với chính sách tăng giá vô tội
vạ. Nhưng những bài báo đó lại quá ít ỏi so với phong trào
phản biện chống tăng giá điện và xăng dầu trên báo chí lề
phải vào cuối năm 2011, và càng không thể so sánh với gánh ì
của trên 17.000 người viết báo có thẻ ở Việt Nam.
Thật hiếm hoi, một tờ báo nhỏ như Văn Hóa Nghệ An vào tháng
8/2013 đã khơi dậy tinh thần phản kháng còn sót lại trong tâm
khảm những người viết báo đối với nhóm lợi ích: "Nếu
cần gì hãy cứ nói thẳng với Nhân Dân. Nhân Dân chưa bao giờ
tiếc một cái gì, kể cả mạng sống vì Đất nước. Hãy minh
bạch đối diện với Nhân Dân, đừng nấp trong gấu áo của
Nhân Dân để phục kích, làm hại Nhân Dân".
Cũng còn những cuộc "phục kích" khác…Những năm qua, nghe
nói còn có cả những chỉ thị của Ban tuyên giáo trung ương
và Bộ Thông tin Truyền thông đối với báo chí về một
"vùng cấm" nào đó trong việc đưa tin viết bài về chuyện
độc quyền tăng giá, cả về chuyện "tránh để các thế
lực thù địch lợi dụng".
Một nhà báo giấu tên còn cho biết những hành xử ẩn lộ
trong mấy năm gần đây của các cơ quan quản lý báo chí đã
khiến cho giới phóng viên sinh ra không ít nghi vấn về một
mối quan hệ "đi đêm" nào đó giữa các nhóm lợi ích và
các cơ quan chỉ đạo báo chí – như hiện tượng đã từng
bị dư luận dị nghị không ít lần trong quá khứ. Nhiều
người cũng còn nhớ việc một nhà báo đã tố cáo một quan
chức tuyên giáo nhận "lại quả" lên đến vài chục ngàn
USD xảy ra những năm về trước…
Tiền bạc có thể tạo ra truyền thông nhưng cũng dễ làm cho
báo chí phải ngậm miệng. Chưa bao giờ tính nghi ngờ của
giới phóng viên lại cao độ như vào lúc này, khi họ liên tục
nhận được các chỉ thị bất bình thường từ hệ thống
tuyên giáo liên quan đến những "vùng kín" đắt đỏ.
"Định hướng", "nhắc nhở", "phê bình", "kiểm
điểm", "kỷ luật", "phạt hành chính"… có lẽ mới
là ngôn luận chính thống của một nền báo chí được xem là
chính thống. Hàng tuần và hàng tháng, cơ quan tuyên giáo và
quản lý truyền thông ở cấp trung ương và ít nhất hai thành
phố lớn Hà Nội và TP.HCM vẫn miệt mài vận động với não
trạng lê mòn không đổi khác.
Không có lấy một lối thoát khả dĩ cho báo chí trong việc lên
tiếng đánh thức lương tâm và chế ngự tính vô cảm tràn lan
trong xã hội. Những phóng viên có nghề và có tâm huyết dần
dần bỏ viết, rời khỏi báo, trong khi những nhà báo trẻ kế
cận lại chưa thể kế thừa kinh nghiệm và phong cách của lớp
đi trước. Còn lại, đại đa số hàng ngũ tổng biên tập mới
chính là một dấu ấn đặc trưng cho "nhà báo quan chức"
hoặc "trí thức cận thần" khép miệng trùm mền.
<h2>Cơ hội và "dũng khí"</h2>
Không hoặc chưa thể vượt qua nỗi sợ hãi đang chế ngự
chính mình, phần lớn nhà báo quốc doanh đang để vuột khỏi
tay họ điều được gọi là lương tâm nghề nghiệp.
Báo chí nhà nước cũng đang dần mất đi cơ hội ngang bằng
phải lứa, ít nhất trên phương diện tin tức, so với giới
truyền thông xã hội.
Vài cuộc hội thảo, tọa đàm gần đây đã gián tiếp xác
nhận trong số hơn 30 triệu người dùng Internet ở Việt Nam,
lượng người truy cập vào truyền thông xã hội đã tăng vọt
theo cấp số nhân, chuyên chú vào nhiều sự kiện thời sự mà
báo chí "lề phải" đã không tự nguyện dấn thân.
Dù vẫn bị những báo cáo nội bộ nào đấy đánh giá là
"phản động", không ít trang mạng xã hội như Basam, Bauxite
Vietnam, Quechoa, Chuacuuthe… đang có xu hướng chuyên nghiệp hóa
báo chí, với đội ngũ cộng tác viên được tăng trưởng về
số lượng và nâng tầm về nghiệp vụ. Nhưng điều rõ ràng
nhất có lẽ là các trang này đã không ít lần dám công khai
những chủ đề và vấn đề chính trị – xã hội mà giới
báo chí nhà nước hầu như không dám đụng đến. Có lẽ, đó
cũng là một đặc tính riêng cần khắc họa khi bàn về cái
được gọi là "dũng khí báo chí".
Điều đáng tiếc không kém cho giới báo chí quốc doanh là họ
đã không nắm bắt được cơ hội ngay cả khi có dịp may. Bởi
từ đầu năm 2013, những điều kiện về đối ngoại chính
trị và phản ứng lẫn phản kháng đối nội đã tỏ ra khởi
sắc hơn hẳn bối cảnh năm ngoái, đặc biệt là tiếng nói
phản biện của giới nhân sĩ, trí thức độc lập ngày càng
mạnh mẽ.
Chưa bao giờ truyền thông xã hội lại quyết đoán như hiện
nay.
Tuy thế, nghe nói tại nhiều tòa soạn báo quốc doanh vẫn luôn
tồn đọng một danh sách những tác giả bị cấm cản. Bài
viết của những trí thức từng có tên tuổi trên truyền thông
quốc tế như Tương Lai ở Sài Gòn hay Nguyễn Quang A ở Hà Nội
lại luôn là "đối tượng" bị ngăn chặn như vậy.
Dù phía trước là cơ hội đang mở ra cho báo chí nhà nước,
cơ hội về thông tin và quan trọng hơn là cơ may để bình
luận về các sự kiện thời sự, đặc biệt là mối quan hệ
Việt - Mỹ đang bớt lạnh giá, nhưng điều rõ ràng là hiện
chỉ có quá ít cây bút bình luận mang tính khách quan và độc
lập, nếu không tính tới đội ngũ "ngoại giao đoàn" ở
các báo đảng quen thuộc như Nhân Dân, Quân Đội Nhân Dân.
Cũng chưa cần xét đến nội trị, mối quan hệ đối ngoại
giữa nhà nước Việt Nam với Hoa Kỳ và Cộng đồng châu Âu
sẽ có thể không được mặn mà theo đúng nghĩa của nó, một
khi chính giới quốc tế vẫn chán nản về chuyện giới truyền
thông nhà nước Việt Nam còn lâu mới đủ dũng khí để phản
biện những vấn đề bất công và bất bình đẳng gay gắt
của xã hội, cũng như vẫn chưa "hòa hợp" với giới nhân
sĩ trí thức trung lập ôn hòa.
Một nhà báo ở Sài Gòn cảm thán: "Việt Nam đang 'tự do
báo chí' theo kiểu cách không giống ai. Một nền báo chí chỉ
đạo tập trung hóa như vậy mà đòi thâm nhập vào cả Hội
đồng nhân quyền Liên hiệp quốc sao?".
<em>Bài viết thể hiện quan điểm của tác giả. Các bài viết
được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không
phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
</em>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130820/pham-chi-dung-noi-ho-then-cua-bao-chi-nha-nuoc),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét