- Cần khẳng định: Nước ta chỉ tồn tại một triết học.
Đó là triết học Mác-Lênin - chân lý thời đại, vũ khí lý
luận vô địch của giai cấp vô sản thế giới.
<center><img
src="http://imgs.vietnamnet.vn/Images/2012/11/09/09/20121109090241_trietly.jpg"
width="500" />
Ảnh minh họa</center>
<strong>Ở Việt Nam, chắc chắn không phải là một</strong>
Ở nước ta, có sự phân biệt giữa triết học và triết lý;
nhưng tài liệu phân biệt rạch ròi hai khái niệm đó dường
như chưa có. Trên các diễn đàn, "triết lý giáo dục"
được nói nhiều chứ không phải "triết học giáo dục".
Tra trên google, kết quả cũng phù hợp: Cụm từ đầu thu
được số kết quả đo bằng "triệu"; còn cụm sau chỉ
đạt mức "ngàn".
Hẳn tổng bí thư phải là người số 1 có thẩm quyền nói về
triết học và sự vận dụng nó vào giáo dục; nhưng gần đây
khi làm việc với Bộ Giáo Dục (17-8-2012), ông không đề cập
tí gì tới triết học, mà nói: "Cần hình thành một triết
lý về giáo dục". Qua đó, lần nữa ta thấy ông cũng xem đây
là hai khái niệm.
Rất may, có hai hội nghị bàn về triết lý giáo dục mà khách
mời toàn là những vị đã hoặc đang giữ quyền cao chức
trọng trong ngành (hoặc liên quan với) giáo dục. Một cái do
Viện Khoa Học GD (19-7-2012) và một nữa do Tạp Chí điện tử
Đảng CSVN (31-8-2012) tổ chức. Thật buồn, khi tìm hiểu các
báo cáo - kể cả báo cáo đề dẫn và báo cáo chính - tôi có
hai ấn tượng: 1) khái niệm triết lý chưa được làm rõ
trước khi thảo luận; 2) các báo cáo cố vận dụng triết học
vào giáo dục, hơn là nói triết lý. Thế thì chính tôi cũng
từng như vậy. Tôi cũng từng lơ mơ khái niệm triết lý; cũng
từng cố kiết vận dụng triết học vào nghiên cứu y học
(nhưng thất bại).
Đành tự tìm hiểu và nêu lên ở bài này những thu hoạch chủ
quan và rất mong sự góp ý.
<strong>Chúng ta chỉ có một triết học, còn triết lý thì rất
nhiều…</strong>
Từ điển cho thấy: Triết Học là một khoa học. Nội dung mà
nó có được là nhờ nghiên cứu nghiêm túc, với phương pháp
đặc thù, xác định. Triết học tìm tòi những quy luật chung
nhất, bao quát nhất của tự nhiên và xã hội (quy luật của
quy luật). Còn triết lý lại khác. Nếu triết học là lý luận
(khách quan), thì triết lý chỉ là lý lẽ (chủ quan) do vậy sự
đúng-sai có thể do góc nhìn; ngoài ra có thể nó chẳng liên
quan gì tới Triết Học. Một ví dụ, có người bảo: triết lý
phổ biến hiện nay là học để thi . Nó đúng hay sai: tùy quan
điểm; nhưng quả là nó ít dính dáng tới triết học (sẽ nói
thêm ở dưới).
Cần khẳng định: Nước ta chỉ tồn tại một triết học. Đó
là triết học Mác-Lênin - chân lý thời đại, vũ khí lý luận
vô địch của giai cấp vô sản thế giới. Mọi người đều
đã được học, vậy ở đây chỉ xin nhắc lại vắn tắt: Duy
nhất, chỉ có Đảng CSVN đủ tầm trí tuệ vận dụng một
cách nhuần nhuyễn nhất và sáng tạo nhất triết học này vào
thực tiễn cách mạng Việt Nam. Nói khác, quan điểm của Đảng
không phải là triết lý, mà là sự vận dụng triết học.
<div class="boxright200">Có sự lẫn lộn triết học và triết lý,
thể hiện ở một câu trong Dự thảo Chiến lược phát triển
giáo dục 2008-2020 do Bộ Giáo Dục soạn thảo. Đó là câu: Phát
triển sự nghiệp giáo dục cần dựa trên một hệ thống
triết lý. Đó chính là một hệ thống quan điểm chỉ đạo
của Đảng… Trách gì các hội tháo chẳng lẫn lộn như
thế…</div>
<strong>Vận dụng triết học vào thực tiễn: Không dễ tí nào
sất</strong>
Đảng ta đủ tầm cao trí tuệ vận dụng sáng tạo triết học
Mác-Lênin vào thực tiễn cách mạng Việt Nam, đưa nước ta lên
CNXH - bước trung gian trước khi lên CNCS.
- Ở tầm vĩ mô, sự vận dụng đưa đến những nguyên lý bất
di dịch - mà chúng ta đã được học tập cho đến khi thông
suốt. Đó là:
a) Vai trò lãnh đạo của Đảng do lịch sử trao, không thể
thoái thác;
b) Tam quyền chỉ phân công, có phối hợp, mà không phân lập;
c) Về kinh tế: kinh tế Nhà Nước phải là chủ đạo; đất
đai phải thuộc sở hữu toàn dân…
… vân vân.
- Ở mức thấp hơn, Đảng đưa ra các phương hướng, quan
điểm chỉ đạo hoặc chỉ thị… để cấp dưới vận dụng.
Nhưng vận dụng rất không dễ. Dự thảo Chiến Lược GD phải
sửa tới 14 lần vẫn không xong, nói lên điều đó.
Bản thân tôi, để có chức danh giáo sư, khỏi cần nói đã
tốn biết bao công sức học tập triết học Mác-Lênin (mà học
nhiều lần). Nhưng cũng xin thú thật: Tôi đã cố, nhưng vẫn
không áp dụng nổi lý luận vào nghiên cứu y học. Do vậy tôi
khâm phục ai vận dụng tốt thứ vũ khi bách thắng này; ví
dụ, cụ GS Nguyễn Đức Bình.
- Cụ Nguyễn Đức Bình - nhà lý luận kiệt xuất - phát hiện
rằng: Phong trào Văn Thân (chống Pháp) tan rã là thời điểm
chấm dứt vai trò lịch sử của giai cấp phong kiến. Ngọn cờ,
theo quy luật, chuyển qua tay giai cấp tư sản, nhưng cũng kết
thúc chóng vánh khi cuộc khởi nghĩa Yên Bái thất bại. Từ
đó, giai cấp vô sản Việt Nam hoàn toàn lãnh đạo cách mạng -
cho tới khi nào xây dựng xong CNCS.
Như vậy, từ 1789 tới nay giai cấp tư sản thế giới đã và
vẫn cầm quyền. Chưa có dầu hiệu nó giãy chết. Nhưng ở
nước ta nó chết mất tăm ngay khi chưa kịp lớn.
- Vậy mà trước đó tôi cứ hiểu sai: Các cuộc khởi nghĩa
yêu nước đều do trí thức khởi xướng. Khi chưa có nền tân
học, người khởi xướng phong trào yêu nước đương nhiên
phải là các trí thức nho học. Từ năm 1919 nền học cũ chấm
dứt, các cụ nho học đã quá cao tuổi, đương nhiên lớp trí
thức mới (do nền tân học đào tạo) thay thế các cụ. Việc
lập các đảng Văn Thân, Quốc Dân Đảng hay Cộng Sản đều do
các trí thức chứ còn ai khác?. Ấy là tôi từng hiểu sai như
vậy
<strong>Không như triết học, triết lý rất đa dạng, đủ cỡ,
đủ mức</strong>
- Dường như mọi hành động của con người đều có mục
tiêu. Khi theo đuổi lâu dài một mục tiêu, con người rút ra
những lý lẽ tự mình cho là cao đẹp nhất, phù hợp nhất,
hiệu quả nhất và dễ biện minh nhất - nghĩa là hình thành
một triết lý. Tên trộm chuyên nghiệp cũng có triết lý riêng
trong đó có những lý lẽ (đẹp) biện minh hành vi (xấu) của
mình.
- Nếu triết học hình thành do nghiên cứu thì triết lý do
trải nghiệm trong cuộc sống nhằm ứng phó tối ưu với một
thực tiễn. Tùy góc độ, một thực tiễn có thể sinh nhiều
triết lý.
<div class="boxright200">Một ví dụ: Cùng một thực tiễn, mỗi
nhóm lại có triết lý riêng. Khi xã hội lâm vào tình huống
(nhân tạo) khiến thanh thiếu niên chỉ có một ngõ hẹp để
tiến thân: thi đại học (quá ít trường dạy nghề), tất
nhiên họ và phụ huynh sớm muộn sẽ nảy ra triết lý "học
để thi' (không học thêm, đố qua được cửa ải). Thầy cô
coi "dạy thêm" là đáp ứng nhu cầu, và là cách làm ăn
lương thiện. Cấp quản lý đối phó bằng hai biện pháp: 1) Cho
đề thi thật khó vì thí sinh quá đông - để phân loại
"giỏi - dốt" chính xác; 2) Ban hành quy định "cấm dạy
thêm để giải tỏa bức xúc xã hội… </div>
Hai nhóm đầu rất đông đảo, nhưng tới tấp bị phê phán
trên truyền thông, mà tại đó họ không bao giờ có cơ hội
được giãi bày gì hết. Vòng luẩn quẩn hinh thành.
- Sự hình thành một triết lý thường có ý thức, nhưng cũng
có thể vô thức. Có người diễn đạt dễ dàng triết lý của
bản thân, có người không làm nổi, do trình độ hoặc triết
lý chưa thật định hình. Dù sao, nghĩa chữ "triết" ở đây
cũng tương tự như trong Triết Học - đều hàm ý đẹp, sáng
láng, cao minh. Khác nhau là một bên lấy tiêu chuẩn khách quan
để đánh giá; còn bên kia, chuyện "sáng láng" là tự đánh
giá một cách chủ quan.
- Nếu lý luận triết học khó thay đổi (trừ khi đã cố áp
dụng vẫn không nổi, hoặc khi bị một lý luận khác đánh
đổ), thì triết lý có thể thay đổi rất nhanh khi thực tiễn
thay đổi.
- Có triết lý của cá nhân, của nhóm, tầng lớp… thậm chí
của cả dân tộc. Một dân tộc trải nhiều hiểm họa, nếu
vẫn có cách tồn tại, sẽ rút ra một triết lý phù hợp để
tồn tại lâu dài, thoát bị đồng hóa hoặc bị diệt. Lúc
này, triết lý trở thành minh triết. Minh triết của Phật, của
đức Giêsu, đức Ala… hấp dẫn được hàng tỷ người.
<strong>Không như triết học, triết lý hoàn toàn đơn giản dễ
hiểu</strong>
Để hiểu triết học, phải có một trình độ. Còn triết lý,
do người thường tạo ra trong đời thường nên hiếm khi cao
siêu, mù mờ. Một học sinh cấp I và II làm sao hiểu nổi cái
triết lý mơ hồ "học làm người" (?). Nếu lại còn hỏi
hàng mấy trăm cháu đang xếp hàng trước mặt: "Làm người
có khó không?" thì… hài thật.
Mặt khác, người này, nhóm này, tầng lớp này… không dễ áp
đặt triết lý của mình cho đối tượng khác. Trong lịch sử,
sự áp đặt triết lý tôn giáo (kể cả việc gọi tôn giáo
khác là "tà đạo") đã gây đau khổ, đổ máu không ít.
Trong đời thường, triết lý "học để thi" là cách đối
phó thụ động, tiêu cực - nhưng hiệu quả - với một tình
huống mà nạn nhân (rất đông) không có cách nào xóa bỏ, mặc
dù trên danh nghĩa họ là "ông chủ"; còn thiểu số gây rắc
rối lại chính là số ít "đầy tớ", nhưng thực quyền. Dù
nói gì, vẫn phải thừa nhận rằng đám "đầy tớ" đều
tốt, đầy thiện tâm, thiện chí - đúng nghĩa. Bi hài là ở
đó.
Một số vị hảo tâm trong giới quản lý ngồi bàn nhau đưa ra
một triết lý tặng 20 triệu học sinh… rất có thể thành áp
đặt. Cái ví dụ "học để thi" (ở trên) cho thấy triết
lý của người học và người quản lý có thể xung khắc nhau.
Câu hỏi: Ai phải tuân theo triết lý của ai?
<strong>Qua hành vi, có thể tìm ra triết lý bị ẩn dấu</strong>
- Một vị đầy tớ cứ khơi khơi nói trên truyền thông:
"cần phải giáo dục nhân dân". Triết lý nào đang ngự trong
đầu ông này?
- Tự do đối với trí thức như ánh sáng mặt trời đối với
thảo mộc. Khi người ta đưa cụm từ "đội ngũ trí thức"
vào văn bản… thì triết lý của người sử dụng cái cụm
từ này là gì?
- Nhưng hãy nói vào Giáo Dục. Sửa đoạn kết của chuyện Tấm
Cám để che chắn cho các cháu, viết la liệt khẩu hiệu "học
lễ" để đưa vào khuôn phép, đưa ra các bài "văn mẫu",
cho cả trường thi "chữ đẹp", đặt tiêu chuẩn kết nạp
100%... vân vân và vân vân… có lẽ là cái ngọn của một
triết lý đã thâm căn từ nền học cũ. Đây là nền học
muốn có cái khuôn đẹp, cứng như thép, để đúc mọi sản
phẩm của nó theo một cái mẫu chuẩn.
Câu hỏi tiếp theo là, cái triết lý này của ai: của trò, của
phụ huynh (?) hay của thầy, hay của người quản lý?...
Điều chắc chắn là một triết lý không thể đồng thời của
cả 4 hoặc 5 đối tượng kể trên.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20121112/nguyen-ngoc-lanh-can-phan-biet-hai-khai-niem-roi-ban-tiep),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét