<strong> Báo Tuổi trẻ ngày 21/11/2014 thông tin Phó Thủ tướng
Hoàng Trung Hải yêu cầu có hình thức kỷ luật đối với các
tổ chức, cá nhân liên quan đến việc xảy ra sự cố sạt lở
đập hồ thải ở dự án bauxit vừa qua.</strong>
<div class="boxleft300"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiF7F3rM7cPQFpOvAXrgMZWVCfX0zDVGvmZkNX32Th0dnD2mWB6uqSLUg5v0sjcpnirRgYmIC34n55LCwvuU8r7edxoreN6GZGSdrvHOgyb-9yDqBl6_U2fW50-h-oYSiCZomAt8VsZAjoH/s1600/Untitled.png"
/><div class="textholder">Nạo vét bùn thải tràn từ hồ thải
quặng đuôi số 5 ở các mương thoát nước và mặt đường
phía dưới chân đập - Ảnh: Gia Bảo</div></div> Lúc này, phải
dùng từ "nhắn nhe" vì từ lâu rồi, các vị lão thành cách
mạng, trí thức và người dân đã cảnh báo sai lầm từ chủ
trương, quy mô, công nghệ kỹ thuật, chọn nhà thầu Trung Quốc
và đối tượng triển khai thử nghiệm đến<i > </i>bài toán
bất cập về kinh tế xã hội, môi trường của dự án bô xit
Tây Nguyên nhưng lời nói như gió bay! Khi cỗ xe đang đi chệch
hướng, không xoay lại hướng mà cứ tìm cách thúc đẩy thì
… càng đủn nó càng đi chệch hướng xa hơn mà thôi.
Nhiều người nói giá như lãnh đạo Đảng và Nhà nước
biết lắng nghe… Diễn tiến của lịch sử xưa nay không hề
chấp nhận hai từ "giá như …" (như có người đã từng
nói: với từ <i >"nếu"</i> ta có thể đi khắp thế gian này
!), thế nhưng ta lại vẫn thường hay gặp hai từ <i >"ừa thì
…"</i> để khỏa lấp, để xí xóa, thay vì cho việc nhận
lỗi. Vì đã biết nhận lỗi thì tất cũng sẽ biết sửa lỗi,
nhưng xí xóa thì đâu phải là nhận lỗi và … đâu lại vào
đó và … lần sau lại cứ thế (!?)
<b>Bãi thải quặng</b>
Để cung cấp bauxite cho nhà máy luyện alumina Tân Rai, nhà máy
tuyển này mỗi năm phải tuyển gần 2 triệu tấn quặng. Đây
là nhà máy tuyển quặng kim loại lớn nhất ở VN. Tuy quặng
đuôi không có kiềm, nhưng cũng chứa các nguyên tố nặng và
nguyên tố vết, nước huyền phù cũng làm ảnh hưởng đến
sản xuất nông nghiệp của người dân. Những năm 80, nước
tuyển quặng thiếc ở Qùy Hợp chẩy ra đồng lúa, khiến nông
dân thu hoạch kém. Năm kia, cũng vỡ đập quặng thải của công
ty khai thác quặng sắt ở Tuyên Quang hay Cao Bằng. Mấy tháng
trước cũng vỡ đập thải quặng đuôi ở Yên Bái vv….
Nước bãi thải mỏ Na Dương, do lượng lưu huỳnh trong đất
đá thải cao đến 7% cho nên nước từ bãi thải gây ô nhiễm
cao, chảy ra đến đâu thì cây cỏ ở đấy đều bị chết
hết. Tác hại ảnh hưởng đến sức khỏe con người thì khỏi
phải bàn vv...
Bài học xương máu ở bãi thải quặng đuôi của mỏ Mangan
Cao Bằng thập niên 60 là do thiết kế không đúng, cao quá,
nước mưa ngấm, xử lý thấm không tốt nên hậu quả khủng
khiếp chất thải đã trôi và vùi lấp làm thiệt mạng khoảng
100 người ở bên dưới.
Bãi thải quặng đuôi từ nhà máy tuyển rửa quặng của dự
án Tân Rai được lựa chọn địa điểm và các giải pháp
thiết kế ấu trĩ. Công nghệ tuyển quặng được "copy" của
Trung Quốc nhưng lại không có thử nghiệm tuyển công nghệ,
tiêu hao nhiều nước, phải nhờ các chuyên gia Ấn Độ hiệu
chỉnh bằng sử dụng chất trợ lắng. Quy mô sản xuất của
nhà máy Tân Rai mới chỉ có 600.000 tấn/năm và chưa chạy hết
công suất mà đã xảy ra sự cố vượt tầm kiểm soát như
vậy.
<b>Hồ bùn đỏ</b>
Từ sự cố vỡ đê hồ thải quặng của bô xit Tân Rai càng
âu lo đến nguy cơ về sự an toàn của hồ chứa bùn đỏ, các
chất độc hại còn nằm ở độ cao hơn hồ tích nước để
rửa quặng. Ở các nước, họ cũng tận dụng các thung lũng
để làm hồ thải, đều có dựa vào thành núi, và phải xây
bờ và rãnh thoát nước mưa bao quanh, phải lường trước cả
khả năng sạt núi làm vỡ bờ ngăn nước mưa tràn. Tuyệt
đối không cho nước mưa chẩy tràn qua bãi thải. Ở các
nước, người ta có thể bơm nước mưa đọng trên mặt bãi
thải quay lại nhà máy để sử dụng, nhưng ở VN mưa liên tục
thì có bơm quay trở lại cũng không sử dụng hết được,
chưa kể điều kiện bất thường của thời tiết. <i>.</i>
Công nghệ thải hiện nay ở dự án bô xit Tây Nguyên vẫn là
ướt, chứa xút nên chiếm nhiều diện tích đất. Theo tôi
biết, sau 1 năm TKV đã chứa bùn đỏ gần hết khoang đầu và
đang chuẩn bị làm khoang thứ 3. Thật không thể hiểu nổi vì
sao trong một số tài liệu của Tập đoàn than khoáng sản Việt
Nam (TKV) và mới đây kể cả Hội Khoa học công nghệ Mỏ Việt
Nam khi gửi thư đến lãnh đạo Nhà nước lại nói đây là
thải khô nhiều lớp (dry-stacking)!? Ngụy biện như thế chỉ
lừa được các vị lãnh đạo, chứ không thể qua mặt những
người hiểu biết về chuyên môn.
Đúng ở đây phải nói là thải ướt, bùn đỏ được bơm
trực tiếp từ máy rửa cuối cùng ra bãi thải. Nguyên tắc
phân nhiều lô, nếu lô này đầy thì chuyển sang lô khác. Lô
tiếp theo bao giờ cũng phải sẵn sàng để chứa bùn đỏ khi
bãi trước đầy, để chứa nước tràn từ bãi thải đã
đầy, và đề phòng đê ngăn vỡ.
Hiện nay thế giới áp dụng nhiều công nghệ dry-stacking: Bùn
đỏ được ép để khử nước nhiễm kiềm trong bùn đỏ và
tạo ra bùn đỏ đặc, rồi thải trải nhiều lớp trên bề
mặt nghiêng, để khử nước nhiễm kiềm bằng tháo khô và bùn
đỏ sẽ khô dần dưới ánh nắng mặt trời, độ cứng có
thể đạt tới 72 %. Áp dụng công nghệ này, tiết kiệm diện
tích tới 2,5 lần so với thải ướt thông thường, nhưng chi
phí lại cao hơn 30 %. Dự án bô xit Tây Nguyên có thể ép bùn
đỏ trước khi thải, hoặc sử dụng công nghệ Hyper-Baric
(HI-BAR) để đạt độ cứng tới 75-77 %. Công nghệ Hi-Bar
được coi là công nghệ xử lý bùn đỏ tốt nhất hiện nay.
Sản phẩm của công nghệ này là bùn đỏ có thể được vận
chuyển dễ dàng (vì độ ẩm của bùn đỏ này chỉ khoảng 23
%, còn bùn đỏ có độ ẩm trên 28 % vận chuyển khó khăn vì
nó mang tính giáp tuyến, dưới tác động cơ học nó chuyển
sang thể ướt xệt), có thể lưu giữ lâu dài và dễ chế
biến cho tái sử dụng. Tốt nhất xây dựng các nhà máy chế
biến ở bờ biển, bùn đỏ được thải ra trên bãi hoặc
đầm phá để cho nước biển trung hòa pH, kiềm không thấm vào
nước ngầm được.
<b>Màng chống thấm</b>
Xin lưu ý, thải ướt, không chỉ làm gia tăng độ rủi ro khi
chờ tuần hoàn mà còn làm gia tăng áp lực thủy tĩnh của hồ
chứa. Bãi thải bùn đỏ ở Tân Rai và Nhân Cơ có lắp đặt
hệ thống ống bê tông, có các lỗ trên thành ống. Nguyên tắc
cơ bản: Các ống này nằm trên các lớp sét (dày tới 600 mm)
chống thấm ở đáy và lớp cát dày, rồi phủ cát lên. Nước
thấm đáy nhiễm kiềm chẩy qua các lỗ ống qua trọng lực
để tới chỗ thu gom, rồi được bơm trở lại nhà máy để
giữ cho áp lực thủy tĩnh lên lớp chống thấm đáy, như thế
giảm được tiềm năng thấm vào mạch nước ngầm. Vấn đề
ở đây là sau thời gian các lỗ này bị bịt kín lại, phải
xử lý như thế nào? Cần phải xem lại hệ thống quan trắc
để kiểm tra nguồn nước ở thượng nguồn, hạ nguồn gần
bãi thải, các hoạt động có đạt yêu cầu không?
Màng (tấm) chống thấm được sử dụng rộng rãi để lót
đáy và thành vành. Cho tới nay chủ yếu màng địa kỹ thuật
được dùng là màng lót chống thấm kênh dẫn nước, lót ao
hồ. Một trong những áp dụng nhiều nhất hiện nay là để
chống thấm các bãi rác độc hại, rác thải của thành phố,
rác thải cômg nghiệp, nước rửa rác thải. Từ cuối thế kỷ
qua người ta cũng sử dụng để chống thấm chất thải phóng
xạ. Cũng có chuyên gia khuyên không nên dùng màng này đối với
môi trường kiềm hoặc chỉ sử dụng trong thời gian ngắn. Các
kết quả nghiên cứu cho thấy màng này chỉ thích hợp chống
thấm có hóa chất trong thời gian ngắn, chỉ trong vòng 50 năm,
kinh nghiệm chống thấm bãi thải khoáng sản chưa có nhiều.
Nếu thời gian tương tác của môi trường kiềm với màng
địa kỹ thuật kéo dài, thì màng này có thể bị phá hủy do
bị ăn mòn hóa học, sức chịu kéo của màng chỉ còn 60 % sau
một năm tương tác với NaOH.
Liên quan đến tấm lót đáy hồ bùn đỏ ở Tân Rai được
sử dụng là màng HDPE có độ đề kháng hóa chất tốt, nhưng
tính uốn lượn kém và bị nứt nếu chịu áp lực môi trường
và nhiệt. Các màng phải được hàn ngấu với nhau tốt, nếu
không nước nhiễm kiềm sẽ thấm qua chố kết nối này. Ngoài
ra, khi lót màng, nếu không cẩn thận thì dễ gấp nếp, đây
cũng là chỗ yếu của màng.
Điều tra gần đây của các nhà khoa học ở Úc cho thấy qua
nhiều thập kỷ, kiềm trong pha lỏng của bùn đỏ đã phản
ứng với đất sét, sodium-aluminium-hydrosilicate và zeolite trong
một cơ chế phản ứng phức hợp. Phản ứng này tương tự
như phản ứng của khoáng sản sét trong dung dịch Bayer, nhưng
chậm hơn rất nhiều. Thay đổi này làm tăng tức thì tính
thấm nước của lớp đáy bằng đất sét, tạo ra sự rủi ro
là làm ô nhiễm hệ thống nước ngầm sau nhiều thập kỷ đã
xẩy ra ở một nhà máy của Alcoa ở Tây Australia.
Sau sự cố, Hungary yêu cầu áp dụng công nghệ dry-stacking,
tái sử dụng bùn đỏ, tập huấn cho dân cư trong vùng phản
ứng với sự cố xẩy ra, cho dân biết tác hại kiềm nồng
độ cao và cách xử lý khi bị nhiễm kiềm.
Trên thế giới mới tái sử dụng khoảng 5 % lượng bùn đỏ,
chủ yếu để làm vật liệu xây dựng. Các nước đã nghiên
cứu thành công tái sử dụng bùn đỏ vào nhiều mục đích
nhưng không thể triển khai ở qui mô công nghiệp vì giá thành
quá cao. Ngay đến làm gạch, vật liệu làm đường cũng không
dễ tiêu thụ, vì người dân ám ảnh đây là chất thải có
kiềm, có phóng xạ. Vì thế EU ban hành qui định sử dụng bùn
đỏ làm vật liệu xây dựng rất nghiêm ngặt.
<b>Thay cho lời kết</b>
Đối với dự án bô xít Tây Nguyên, kỷ luật đối với các
tổ chức, cá nhân liên quan đến việc xảy ra sự cố sạt lở
đập hồ thải vừa qua là đúng. Nhưng nếu sai đâu sửa đấy
thì chỉ "tiền mất, tật mang". Khi cỗ xe đang đi chệch
hướng, không xoay lại hướng mà cứ tìm cách thúc đẩy thì
… càng đủn nó càng đi chệch hướng xa hơn mà thôi.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141123/to-van-truong-khi-co-xe-tang-dang-di-lac-huong),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét