Bob Davis - Kỳ tích kinh tế của Trung Quốc đã đến hồi kết thúc?

<div class="boxcenter500"><img
src="http://si.wsj.net/public/resources/images/RV-AO950_CHINA_M_20141121125707.jpg"
/></div>
<em><strong>Nợ công và nạn tham nhũng thực sự đang ngáng chân
gã khổng lồ châu Á.</strong></em>

Trong một chuyến đi đến Trung Quốc vào năm 2009, tôi đã leo
lên tầng cao nhất của một ngôi chùa 13 tầng năm trong khu công
nghiệp Thường Châu, cách thành phố Thượng Hải không xa lắm,
và phóng tầm mắt nhìn khung cảnh xung quanh. Các loại cần cẩu
đang thi công công trình trải dài tít tắp trên đường chân
trời mờ sương, ánh lên màu vàng rực dưới nắng mặt trời.
Daniel, con trai của tôi, lúc đó đang là giáo viên dạy tiếng
Anh cho một trường học ở địa phương, nói với tôi rằng,
"Màu vàng tượng trưng cho sự phát triển đấy ba ạ."

Trong suốt thời gian tôi ở Bắc Kinh với tư cách là ký giả
của tờ Wall Street Journal tìm hiểu về nền kinh tế của Trung
Quốc, thì bắt đầu từ năm 2011, Trung Quốc đã trở thành
quốc gia có kim ngạch thương mại số một thế giới, vượt
qua cả Mỹ, và là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, vuợt
lên trên Nhật Bản. Các nhà kinh tế học nhận định rằng
việc GDP của Trung Quốc vươn lên đứng đầu thế giới chỉ
là vấn đề thời gian.

Trong thời gian này, Đảng Cộng sản Trung Quốc đã bầu ra một
vị tổng bí thư đầy quyền lực, đó là Tập Cận Bình,
người tự cho mình là một nhà cải cách, đã đề ra kế
hoạch 60 điểm để tái cấu trúc nền kinh tế Trung Quốc và
tiến hành chiến dịch xóa bỏ nạn tham nhũng trong nội bộ
Đảng Cộng sản. Những người ngưỡng mộ ông Tập nói với
tôi rằng cuộc thanh trừng này sẽ khiến các quan chức, chính
trị gia ở địa phương và giám đốc điều hành các doanh
nghiệp nhà nước khổng lồ - ba chân kiềng của chế độ - lo
sợ và phải ủng hộ những thay đổi của ông Tập.

Vậy thì tại sao tôi lại tỏ thái độ bi quan như vậy, khi
rời khỏi Trung Quốc lúc sắp kết thúc 4 năm công tác, về
tình hình kinh tế trong tương lai của nước này? Lúc tôi mới
đến đó, tốc độ tăng trưởng GDP của Trung Quốc là gần 10%
trong gần 30 năm liên tục, một điều không tưởng trong lịch
sử kinh tế học hiện đại. Nhưng hiện tại tỉ lệ đó giảm
xuống chỉ còn 7%. Những doanh nhân phương Tây và các nhà
chuyên gia kinh tế quốc tế ở Trung Quốc cảnh báo rằng số
liệu thống kê GDP của chính phủ chỉ chính xác khi nó là kim
chỉ nam cho hướng phát triển, và phương hướng hiện giờ
của nền kinh tế Trung Quốc rõ ràng đang đi xuống. Vấn đề
được đặt ra ở đây là tốc độ tụt dốc này còn nhanh và
xa như thế nào nữa.

Báo cáo của riêng tôi đã chỉ ra rằng chúng ta đang chứng
kiến hồi kết thúc của kỳ tích kinh tế Trung Hoa. Cái mà
chúng ta nhìn thấy chỉ là sự thành công chủ yếu dựa vào
bong bóng nhà đất dựa trên vay nợ và chi tiêu công đuợc thúc
đẩy bởi tham nhũng. Những chiếc cần cẩu xây dựng vuơn lên
nhan nhản không phải là biểu tượng cho sức sống của một
nền kinh tế; nó chỉ cho thấy nền kinh tế đó đang chạy đua
một cách điên cuồng.

Phần lớn những thành phố ở Trung Quốc tôi từng đến thăm
đều đã bị lấp đầy bởi những khu phức hợp gồm các căn
hộ lớn nhưng vẫn còn trống, đặc biệt chỉ nhìn thấy vào
buổi tối bởi những ánh đèn từ trên tầng cao nhất. Tôi
đặc biệt lưu ý điều này trong các chuyến đi về cái gọi
là đô thị loại ba và bốn – có đến khoảng 200 thành phố
như thế, với dân số từ 500,000 cho đến vài triệu người,
nơi mà các du khách phương Tây hiếm khi đến nhưng lại chiếm
khoảng 70% doanh số bán nhà đất ở Trung Quốc.

Ví dụ, nhìn từ cửa sổ phòng khách sạn của tôi ở thành
phố Dinh Khẩu thuộc phía đông bắc của Trung Quốc, tôi chỉ
thấy những tòa nhà cao tầng trải dài hàng dặm, với số
lượng ô tô qua lại trên đường chỉ đếm trên đầu ngón
tay. Nó khiến tôi nghĩ rằng đây chính là hậu quả của vụ
nổ bom neutron – chỉ còn các công trình kiến trúc đứng lạc
lõng nhưng không ai còn sống.

Tình hình còn tồi tệ hơn ở Hàm Đan, một trung tâm chuyên về
thép cách Bắc Kinh 300 dặm về phía Nam, khiến một nhà đầu
tư ở tuổi trung niên lo sợ rằng một nhà phát triển ở địa
phương sẽ không đủ khả năng thanh toán các khoản tiền lãi
như đã hứa, và dọa sẽ tự tử vào mùa hè năm ngoái. Sau khi
nghe những câu chuyện tương tự về sự tuyệt vọng, các nhà
chức trách đã cấm người dân không được nhảy từ tầng cao
nhất của các tòa nhà. Chính quyền thành phố Hàm Đan đã từ
chối bình luận về điều này.

Trong 20 năm qua, bất động sản đã trở thành nhân tố chính
thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Trung Quốc. Vào cuối thập niên
1990, Đảng Cộng sản cuối cùng đã cho phép người dân thành
thị được sở hữu nhà riêng, và từ đó nền kinh tế phát
triển tăng vọt. Mọi người đổ hết tiền tiết kiệm vào
bất động sản. Các ngành công nghiệp liên quan như thép, thủy
tinh và điện gia dụng phát triển đến mức bất động sản
chiếm hơn một phần tổng sản phẩm quốc nội của Trung
Quốc.

Các khoản nợ phải trả cho sự bùng nổ, bao gồm cả khoản
vay của các chính phủ, nhà phát triển và tất cả các ngành
công nghiệp. Mùa hè này, quỹ tiền tệ quốc tế đã lưu ý
rằng trong suốt 50 năm qua, chỉ có bốn quốc gia trải qua tốc
độ tích tụ nợ nhanh như Trung Quốc chỉ trong vòng 5 năm. Bốn
nước đó là Brazil, Ireland, Tây Ban Nha và Thụy Điển – đã
phải đối mặt với khủng hoảng ngân hàng trong vòng 3 năm
tăng trưởng tín dụng với tốc độ khủng khiếp như thế.

Trung Quốc đã học theo Nhật Bản và Hàn Quốc trong việc xuất
khẩu hàng hóa để thoát khỏi cảnh đói nghèo. Nhưng quy mô
phát triển rộng lớn của Trung Quốc giờ lại trở thành hạn
chế. Với tư cách là quốc gia xuất khẩu nhiều nhất thế
giới, liệu Trung Quốc có thể tăng trưởng đến mức độ nào
nữa từ việc giao dịch thương mại với Hoa Kỳ và đặc biệt
là châu Âu? Chuyển dịch kinh tế theo hướng đổi mới? Đó là
câu thần chú của mọi nền kinh tế phát triển, và về điểm
này thì các đối thủ của Trung Quốc lại có lợi thế hơn
hẳn, đó là: xã hội của họ khuyến khích tư duy phóng khoáng
và tín ngưỡng mang phong cách riêng.

Khi nói chuyện với các sinh viên đại học người Trung Quốc,
tôi thường hỏi họ về các kế hoạch cho tương lai. Tôi thầm
thắc mắc rằng, tại sao trong một nền kinh tế với vô số
tiềm năng phát triển như vậy mà rất ít sinh viên lựa chọn
trở thành doanh nhân? Theo các nhà nghiên cứu ở Mỹ và Trung
Quốc, sinh viên học ngành kỹ sư ở Stanford nhiều gấp 7 lần
so với số sinh viên theo học tại các trường đại học danh
giá ở Trung Quốc có ý định khởi nghiệp.

Một cuộc phỏng vấn với sinh viên học ngành kỹ sư môi
trường cứ ám ảnh tôi mãi. Bố mẹ của cậu sinh viên ấy
trở nên giàu có nhờ phát triển công ty chuyên về sản xuất
giày và ống nước. Nhưng cậu ấy lại không hề muốn kế
nghiệp gia đình – và bố mẹ cậu ấy cũng chẳng mong muốn
điều đó. Họ nói rằng thà cậu đi làm nhà nước còn hơn.
Công việc vừa an toàn hơn, và nếu cậu có thể leo lên vị
trí cao trong chính quyền thì có thể giúp cho việc kinh doanh
của gia đình.

Liệu chiến dịch của ông Tập có đảo ngược sự suy giảm
của Trung Quốc hay ít nhất là hạn chế nó không? Có thể. Nó
phụ thuộc vào công thức chuẩn của các nhà cải cách Trung
Quốc: tái cơ cấu hệ thống tài chính để khuyến khích đầu
tư, phá bỏ thế độc quyền để tạo ra vai trò lớn hơn cho
doanh nghiệp tự nhân, chủ yếu dựa vào tiêu dùng trong nước.

Nhưng ngay cả những nhà lãnh đạo đầy quyền lực của Trung
Quốc cũng gặp khó khăn trong việc thực thi mong muốn của họ.
Hồi đầu năm nay tôi có nói đến kế hoạch của chính phủ
nước này trong việc giải quyết một vấn đề khá đơn giản:
giảm sản lượng thép ở Hà bắc, một tỉnh gần Bắc Kinh.
Chỉ riêng Hà Bắc đã sản xuất lượng thép thô gấp đôi
Mỹ, nhưng từ lâu Trung Quốc đã không còn cần đến lượng
thép lớn như vậy, khiến bầu trời Hà Bắc đen kịt bởi khí
thải. Cuối cùng ông Tập đã phải cảnh báo các quan chức
địa phương rằng, các tiêu chuẩn để đánh giá sẽ không
đơn giản là mức tăng trưởng GDP nữa mà còn là đáp ứng
các tiêu chuẩn về môi trường.

Vào cuối năm 2013, Hà Bắc đã tổ chức một sự kiện có tên
là "Ngày chủ nhật hành động." Các quan chức đã cử một
đội đi phá dỡ các lò luyện kim và nhà máy, đưa việc này
trở thành sự kiện đáng quan tâm trong chương trình thời sự
lúc 7h tối. Nhưng cuối cùng mọi chuyện vỡ lở ra rằng các
nhà máy bị phá hủy ấy từ lâu đã không còn sản xuất nữa
nên việc phá hủy chúng cũng chẳng ảnh hưởng gì đến sản
lượng. Thay vào đó, ngành công nghiệp luyện thép của Trung
Quốc vẫn đang trên đà lập kỷ lục vào năm nay.

Tôi đã học được một điều rằng, ở Trung Quốc, màu vàng
không chỉ tượng trưng cho sự phát triển. Nó còn là màu của
ánh hoàng hôn.

---- <em>Esther Fung và Lingling Wei có đóng góp cho bài viết
này.</em>

<strong>Nguồn:</strong> <a
href="http://online.wsj.com/articles/the-end-of-chinas-economic-miracle-1416592910">The
End of China's Economic Miracle?</a>, The Wall Street Journal.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141124/bob-davis-ky-tich-kinh-te-cua-trung-quoc-da-den-hoi-ket-thuc),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!