1. Đầu thu năm ngoái, trên đường vô Nam công tác, chúng tôi
có ghé vào một quán nhỏ ven đường. Quán nhỏ vô danh sẽ
chẳng có gì đáng nhớ cả, cho đến khi, tôi ngước nhìn lên
và thích thú nhận ra rằng, chúng tôi đang ngồi dưới bóng râm
của một cây thị cổ. Trong khu vườn yên tĩnh, thị trổ lá
vươn cành ôm lấy không gian, chở che cho quán nhỏ. Sau vòm lá
biếc, những quả thị lấp ló xuất hiện, một số đã ngả
vàng. Sắc vàng là dấu hiệu cho biết, thị đã chín rồi, chỉ
còn chờ tay người hái xuống thôi. Chắc không ai nỡ vô tâm
trước sắc hương mê hoặc của thị chín. Màu sắc và mùi
hương đặc trưng ấy đã đi qua tuổi thơ của bao thế hệ
người Việt nông thôn, lắng xuống rồi bừng lên thành cổ
tích, ca dao, huyền thoại: "Thị ơi thị, thị rụng bị bà/
Bà để bà ngửi chứ bà không ăn". Trên quãng đường còn
lại, tôi miên man nghĩ về những cây cổ thụ ở quê nhà. Đã
bao năm rồi, hình ảnh và số phận của chúng không thôi ám
ảnh tôi.
<div class="boxcenter500"><img
src="http://dienngon.vn/Content/Blog/Articles/1410/tuong-nho-nhung-bong-cay.jpg"
/><div class="textholder">Ảnh: cây cổ thụ lưu giữ các ký ức
của cộng đồng (nguồn: internet)</div></div>
2. Khi tôi bắt đầu biết khám phá thế giới xung quanh, làng
vẫn còn nhiều cổ thụ. Đó là một tập hợp sống động
với nhiều loài cây khác nhau: ngô đồng, đa, gạo, trôi, bàng,
sung, duối, thị, chay, nhãn, vải, mít, bưởi, đào tiên, hồng,
... Thế hệ chúng tôi lớn lên dưới bóng cổ thụ. Cổ thụ
cho trái chín, cho bóng mát, cho không gian vui chơi và chuyện trò,
cho không gian tưởng tượng và mơ ước, cho các bài học đầu
đời và cho muôn vàn kỉ niệm sâu nặng với quê hương. Khi
đã trưởng thành, tôi lại biết thêm rằng, các loài cổ thụ
mà tôi từng gắn bó chỉ là những mảnh vỡ còn sót lại của
một quần thể phong phú đã tồn tại lâu đời trong quá khứ.
Quả thế thật, trước thập niên 1970, làng tôi rợp bóng cổ
thụ. Thế giới khổng lồ ấy là sự đan xen của 3 loại hình
cây xanh: các loài cây tâm linh (mọc ở chùa, đình, đền, miếu
– trung tâm của đời sống tín ngưỡng), các loài cây phòng
hộ (mọc ngoài bờ sông, dọc đường làng, ngoài cánh đồng
nhằm chống bão lụt, che mưa nắng) và các loài cây gia dụng
(chủ yếu là các loại cây ăn trái, mọc trong vườn của các
hộ gia đình). Trong điều kiện của một làng ven sông, mưa
nắng thất thường, giao thương cách trở, sự có mặt của cổ
thụ cho phép con người duy trì một mối quan hệ hài hòa với
tự nhiên. Ở đó, con người vừa khai thác vừa nương theo tự
nhiên để tồn tại và phát triển. Thế nên, các loài cổ thụ
đã trở thành một thứ tài sản thiêng liêng bất khả xâm
phạm, niềm tự hào chung của các thành viên trong làng.
3. Tuy nhiên, sau các phong trào hay cuộc vận động diễn ra như
cơm bữa ở vùng nông thôn, cổ thụ trong làng dần vắng bóng.
Trong dãy dài danh sách cổ thụ của làng, nhóm cây tâm linh bị
đốn hạ đầu tiên, sau đó, đến nhóm cây phòng hộ. Tuy diễn
ra chậm hơn một chút, các loài cổ thụ trong vườn nhà cũng
lần lượt ra đi. Cây thị mà tôi tình cờ gặp trên đường
đi công tác chỉ càng gợi lên một hoài niệm xa xăm: cây thị
cuối cùng trong làng, chắc cũng cổ kính và lực lưỡng như
cây thị ấy, đã bị đốn cách đây 10 năm. Người ta chặt
cổ thụ để lấy gỗ bán, làm củi đun, để "thông quang"
đường xá, hoặc chẳng để làm gì cả. Đã có chủ trương
thì cứ chặt, vậy thôi. Bây giờ, làng tôi vẫn rợp bóng cây
xanh nhưng đa phần trong số đó là cây còi, cây tạp. Cây nào
thì cũng là cây thôi, vì cây nào mà không thu vào các bô nic và
thải ra ôxy cho con người? Nhưng đó chỉ là chức năng tối
thiểu của mọi loài cây trong thế giới thảo mộc. Cổ thụ
thì không thế: ngoài chức năng tối thiểu, nó còn đảm nhận
nhiều chức năng đặc biệt, vừa hữu hình vừa vô hình, vừa
trước mắt vừa lâu dài mà chỉ riêng mình cổ thụ mới đủ
khả năng.
4. Bởi vậy, khi một cây cổ thụ ngã xuống, không nên hiểu
một cách giản đơn là làng đã mất thêm một bóng cây xanh.
Cổ thụ ra đi còn mang theo một cái gì hơn thế: một quan niệm
sống, một lối hành xử đã được chắt lọc, truyền thụ qua
đằng đẵng thời gian. Nhiều lúc, tôi tự hỏi mình: rốt
cục, người xưa kì công trồng cây để làm gì nhỉ? Dĩ nhiên
rồi, con người trồng cây trước hết là để thích nghi với
tự nhiên vì nếu thiếu cây thì làm sao con người sống nổi.
Điều đó thì ai cũng biết. Nhưng cây xanh còn là phương tiện
để con người kí thác vào đó những thông điệp, những lẽ
sống ở đời. Thử nghĩ mà xem, nếu muốn con cháu không quên
đạo lí của tiền nhân, còn cách nào hợp lí hơn là để lại
cho chúng một bóng cây cổ thụ. Trong môi trường nông thôn cổ
truyền, khó có thể tìm thấy một phương tiện nào hữu hiệu
hơn cổ thụ trong khả năng truyền tải những ngụ ngôn tinh
tế, thâm trầm. Vẻ uy nghi, lừng lững, cổ kính và phong trần
của cổ thụ toát lên những đức hạnh, phẩm chất mà con
người ở thời đại nào cũng cần đến:
(i) Sự ngay thẳng, đàng hoàng: cổ thụ bao giờ cũng mọc
thẳng giữa thanh thiên, bạch nhật;
(ii) Sự kiên trì, nhẫn nại: muốn trở nên cổ thụ, bất cứ
loài cây nào cũng phải trải qua vô số thử thách, cam go;
(iii) Sự bao dung, độ lượng: cổ thụ sẵn sàng bảo vệ, chở
che cho bất kì sinh thể nào tồn tại dưới tán rợp của nó;
(iv) Sự khiêm nhường, từ tốn: kiếp người vốn bé nhỏ và
ngắn ngủi nên con người phải dựa vào cổ thụ để tăng
thêm khả năng đề kháng trước tự nhiên thất thường. Vậy
nên, thay vì ảo tưởng về năng lực của mình, hãy khiêm
nhường, từ tốn để học hỏi, điều chỉnh và thích nghi.
Khi con người triệt phá cổ thụ, họ cũng gián tiếp từ chối
những bài học ấy để đi theo một lối sống khác - một lối
sống thường được biện minh bằng vô số mỹ từ: mới,
tiến bộ, hạnh phúc, phồn vinh... Nhưng nếu quan sát bản thân
mình và những người xung quanh, tôi chưa thấy những triết lí
mới, những giá trị mới ở đâu cả. Chỉ thấy rằng, dưới
khoảng trống mênh mông mà cổ thụ để lại, chúng ta đang
ngày càng trở nên hung hăng hơn, ồn ào hơn, hời hợt hơn,
luẩn quẩn hơn và mong manh hơn trước vô vàn áp lực của
cuộc sống.
Mùa thu này, trong nắng hanh hao của tiết Vu lan, tôi có một vài
dự định ấp ủ. Mùa xuân tới, tôi sẽ bàn với thanh niên
làng trồng thêm cây mới để chuẩn bị những bóng cổ thụ
cho tương lai.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141125/dang-hoang-giang-don-cay-co-thu-viet-nam-mat-ky-uc-van-hoa-cua-minh),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét