<h2>-1-</h2>
Cách đây gần mười năm, khi bạn tôi, nhà văn nữ Hàn Quốc
Nawon Kim bay sang Hà nội gặp tôi để giới thiệu về dự án
sắp tới của mình, tôi không quá hào hứng. "Chị muốn viết
một cuốn sách về Hà nội và về lịch sử hiện đại của
nó. Cuốn sách của chị sẽ tái hiện lại lịch sử của Hà
nội thông qua các câu chuyện của người dân Hà nội, nên chị
sẽ cần phỏng vấn khoảng hai mươi người thuộc các thành
phần khác nhau: chị muốn phỏng vấn các họa sĩ, nhà thơ,
công chức, công nhân, chiến sĩ, tiểu thương...em có thể giới
thiệu cho chị một số người được không?". "Em quen rất
nhiều nghệ sĩ nên có thể giúp chị được"- tôi nói-" về
họa sĩ, chị có muốn em giới thiệu anh Thành Chương, anh Lê
Thiết Cương hay anh Ðặng Xuân Hòa không?". "Không, chị không
muốn thế"- Nawon trả lời - "những họa sĩ đó quá thành công,
nên đã có nhiều người khai thác câu chuyện của họ. Câu
chuyện Hà nội của chị sẽ là câu chuyện của những người
thất bại, những người thua cuộc".
<div class="boxright200"><img
src="https://fbcdn-sphotos-f-a.akamaihd.net/hphotos-ak-prn1/543332_10151162073137143_1094152506_n.jpg"
/><div class="textholder">Bìa sách <em>Cây vĩ cầm của cha tôi</em>
của Nawon Kim</div></div>
Tôi đã không thể giúp được gì nhiều cho Nawon, nhưng câu
trả lời của chị làm tôi giật mình. Hơn một nãm, Nawon đã
đi tìm những người thua cuộc của Hà nội để phỏng vấn,
và chị đã tìm ra. Trong cuốn sách của mình, Nawon phỏng vấn
một họa sĩ đã tham gia vào lớp học đầu tiên của các họa
sĩ ở Việt Bắc do cố họa sĩ Tô Ngọc Vân trực tiếp giảng
dạy, và sau bao nhiêu thăng trầm của lịch sử, giờ đây ông
ngồi vẽ những bức tranh thờ bán với giá 50 ngàn đồng một
bức. Rồi những công chức của Hà nội cũ, những nhà thơ,
những tiểu thương hay công nhân của nhà máy cơ khí Trần Hưng
Ðạo...Tiếc rằng tôi không biết tiếng Hàn để có thể đọc
được tác phẩm của chị (khi ra đời, mang tên "Cây vĩ cầm
của cha tôi"), nhưng tôi tin, đó sẽ là một cái nhìn độc
đáo và khác lạ về lịch sử của Hà nội nói riêng và lịch
sử Việt Nam nói chung.
<h2>-2-</h2>
Nếu chỉ tìm hiểu trên sách vở, bạn khó mà cảm nhận
được sự ác cảm của người dân Okinawa với các căn cứ
quân sự của Mỹ. Đừng quên, Okinawa đã từng là một công
quốc độc lập trước khi bị người Nhật dùng sức mạnh
thôn tính, và trong chiến tranh thế giới thứ hai, Okinawa bị
Nhật Bản bỏ rơi một cách có chủ ý- sư đoàn bộ binh duy
nhất của Nhật bản đóng trên đảo được lệnh tử thủ
bằng mọi cách, cho quân đội Mỹ hiểu cái giá mà họ phải
trả nếu đem chiến tranh tới lãnh thổ Nhật bản. Trong suốt
gần một năm trời trong chiến dịch "cơn bão thép", quân đội
Mỹ đã tàn sát các dân thường, dùng súng phun lửa phun sâu
vào các hang đá, ném lựu đạn xuống các hầm trú ẩn, dùng
lưỡi lê đâm chết các thương binh. Năm 2008, khi dẫn chúng tôi
tới thăm công viên Hòa bình trên đảo, Arasaki Masako-san, người
hướng dẫn cho chúng tôi, một trong những nữ sinh trung học
đã sống qua những ngày tháng địa ngục đó, dẫn chúng tôi
tới Mỏm đá Khóc, nơi hàng trăm người dân Okinawa đã nhảy
xuống biển tự sát khi quân đội Mỹ chiếm đóng hoàn toàn
đảo này. Những trang như vậy hoàn toàn vắng bóng trong sách
lịch sử mà chúng tôi được học về chiến tranh thế giới
thứ 2 ở các chương trình giảng dạy về lịch sử trong các
nhà trường Mỹ. Trong khi tố cáo mạnh mẽ Lò Thiêu hay những
tội ác của quân đội Nhật ở Nam-kinh hoặc các quốc gia
Đông Nam Á khác, lịch sử hiện đại hoặc tảng lờ, hoặc
lướt qua những tội ác mang tính diệt chủng mà các cuộc
không kích của quân đội Đồng Minh đã gây ra trên lãnh thổ
Đức, hay những phiên tòa vội vã của Tòa án Quân sự Viễn
đông (Tòa án Tokyo) đã kết án treo cổ hàng loạt tướng lĩnh
và quan chức dân sự Nhật bản. Đó chính là lý do tại sao
người Mỹ theo dõi "một cách thận trọng" chiến thắng của
Thủ tướng Nhật bản Shizo Abe vào năm 2006- ông ngoại của
ông, Nobosuke Kishi, cựu Bộ trưởng Thương mại thuộc nội các
chiến tranh Tojo, đã từng bị giam giữ ở nhà tù Sugamo như
"tội phạm chiến tranh loại A", dù may mắn không bị kết án
như nhiều đồng nghiệp của mình- trong sự nghiệp chính trị
của mình, ông Abe từng nhiều lần bày tỏ thái độ "không
đồng tình" với cách lịch sử hiện đại mô tả về nước
Nhật trong chiến tranh thế giới thứ hai. Khi ông Abe trở thành
thủ tướng, người Mỹ đã gửi đi một thông điệp rõ ràng
và lạnh lẽo "bất cứ một mưu toan nào nhằm viết lại lịch
sử đều sẽ gây tổn hại nghiêm trọng đến quan hệ đồng
minh chiến lược giữa Nhật bản và Hoa Kỳ"
<h2>-3-</h2>
Ngày 12 tháng 12 năm 2012 vừa qua, hàng ngàn người trên toàn
thế giới đã tham gia quay những đoạn phim ngắn về cuộc
sống xung quanh họ để góp sức cho dự án "Một ngày của Trái
đất" (A Day On Earth); hàng ngàn câu chuyện trên toàn thế giới
mô tả niềm vui, nỗi buồn, sự đau khổ, hòa bình, chiến
tranh, xung đột sắc tộc, tình yêu, hận thù, những thiên
đường trên trái đất, những khu ổ chuột, những em bé
được sinh ra ở châu Á, những đám tang ở vùng Trung
Đông...tất cả tạo thành một bức tranh khảm (mosiac) khổng
lồ về một ngày trên Trái đất mà chúng ta đang sống...
Được khởi xướng từ năm 2008, dự án này bắt đầu với
một sự kiện tương tự vào ngày 10 tháng 10 năm 2010, rồi 11
tháng 11 năm 2011 - đạo diễn Kyle Ruddick và những người cùng
chí hướng tin rằng, hàng ngàn câu chuyện đó sẽ cho người
xem một cảm nhận tương đối trung thực về thế giới mà
chúng ta đang sống- với hàng ngàn câu chuyện được kể bằng
hàng ngàn góc nhìn và nhân vật khác nhau, đây sẽ là một
đoạn "biên niên sử" tương đối khách quan nhất...
<h2>-4-</h2>
Tuy vậy, cả Nawon Kim lẫn Kyle Ruddick đều chưa bao giờ coi mình
là sử gia- họ hoặc là nhà văn, hoặc nhà biên kịch kiêm
đạo diễn. Những nỗ lực của họ đều nhằm một mục
đích- cung cấp những cái nhìn đa chiều hơn về một quá khứ
(Nawon) hay hiện tại (Kyle Ruddick), những cái nhìn, trong phần
lớn trường hợp, bị lịch sử "dòng chính" hoặc bỏ qua,
hoặc lấp liếm, hoặc xuyên tạc. Bằng việc cung cấp những
câu chuyện của hoặc những kẻ thua cuộc, hoặc những con
người bình thường nhất, họ muốn thách thức cách mà lịch
sử "dòng chính" được kể. Lịch sử "dòng chính" luôn luôn
thuộc về hoặc những kẻ thắng trận, hoặc quyền lực thống
trị. Họ muốn kể những câu chuyện thuộc về "dòng ngầm"
(underground), và muốn những câu chuyện của mình làm đối
trọng cho những gì mà lịch sử "dòng chính" mô tả.
Vậy nên, các cuộc tranh luận nảy lửa giữa hai phe "phê phán"
và "ủng hộ" Bên Thắng Cuộc đều "trật đích" ngay từ đầu
khi coi cuốn sách này là một cuốn sách lịch sử hay thậm chí
là một cuốn sách về lịch sử. Bên Thắng Cuộc, như nhà báo
Trung Bảo đã đề cập, là những tư liệu và các câu chuyện
được ghi chép và tổ chức của một nhà báo về một giai
đoạn thời gian mà anh đã trải nghiệm và muốn chia sẻ. Nó
có thiên kiến hay không? Tất nhiên là nó thiên kiến! Cho dù
được xây dựng bằng hàng trăm câu chuyện khác nhau, với một
giọng kể cố gắng khách quan, thì cái "thiên kiến" của nó
đã rõ ràng ngay từ lời đề từ trích dẫn thơ của Nguyễn
Duy "Suy cho cùng trong mỗi cuộc chiến tranh/Bên nào thắng thì
nhân dân đều bại"- nó lựa chọn góc nhìn của bên "nhân dân"
bị bại trong cuộc chiến tranh giải phóng đất nước (hay
cuộc nội chiến- tùy theo góc nhìn của người đọc)- nói một
cách khác, nó muốn kể lại những câu chuyện của "dòng
ngầm"- những gì người ta hoặc không nhìn thấy, hoặc coi nó
không quan trọng, hoặc tảng lờ, hoặc tẩy xóa hay xuyên tạc.
Hãy nhớ lại, để tái hiện một ngày diễn ra trên thế giới,
đã có hàng ngàn câu chuyện được hàng ngàn con người kể
lại, vậy thì sẽ có bao nhiêu câu chuyện đủ để tái hiện
một giai đoạn lịch sử hơn ba mươi năm của một dân tộc?
Lựa chọn câu chuyện nào, lựa chọn câu chuyện của ai, đó
là thiên kiến. Cho nên, đòi hỏi nó tái hiện lại "một lịch
sử chiến thắng hào hùng của dân tộc" như nhà báo Đức
Hiển và một số người khác đòi hỏi là vô lý- đã có quá
nhiều những cuốn sách khai thác những góc nhìn oanh liệt và
hào hùng như vậy rồi. Bên Thắng Cuộc góp một góc nhìn khác
của một nhà báo, dù rõ ràng là chưa đầy đủ và hoàn
chỉnh, về một giai đoạn quan trọng của lịch sử Việt Nam,
giai đoạn lịch sử mà, do một số lý do nào đó, có quá ít
người chịu tổ chức tư liệu, nghiên cứu và ghi chép một
cách tương đối khách quan. Có thể hiểu được lý do tại sao
lịch sử "dòng chính" tránh đối mặt với thời kỳ đó - về
cơ bản, "độ lùi thời gian" chưa đủ lâu để nó dũng cảm
thừa nhận những sai lầm, tìm hiểu những thất bại và nghiên
cứu các bài học cho tương lai. Nhưng còn lịch sử "dòng
ngầm"? Các sử gia chuyên hay không chuyên chẳng thể đỗ lỗi
cho ai ngoài chính sự lười biếng của mình về sự vắng bóng
của những tác phẩm nghiêm túc về thời kỳ lịch sử đó. Cho
nên, như một độc giả đã nói, đóng góp quan trọng của Bên
Thắng Cuộc không phải tính chất "chân thực" hay "chính xác"
của nó, đóng góp quan trọng nhất của Bên Thắng Cuộc mang
tính gợi mở- nó cho người đọc thấy còn rất nhiều những
vấn đề quan trọng của lịch sử hiện đại Việt Nam cần
phải nghiên cứu và khám phá một cách nghiêm túc. Thảo luận
hay tranh luận về tính chính xác, chân thực và đa chiều của
Bên Thắng Cuộc nên được coi là tiền đề cho những tác
phẩm nghiên cứu lịch sử thực sự về sau, đặc biệt về
những "vùng đen", "vùng trắng" hay "vùng mờ" trong lịch sử
hiện đại Việt Nam.
Bên Thắng Cuộc đã động chạm đến những vùng mờ đó -
cải tạo, đánh tư sản, đổi tiền, vấn đề thuyền nhân, hai
cuộc chiến tranh biên giới...nhưng tham vọng "tái hiện lịch
sử" thông qua các câu chuyện nhỏ của một số cá nhân là
một tham vọng quá sức đối với cuốn sách. Cho nên, dễ hiểu
tại sao Bên Thắng Cuộc lại bị kẹt giữa hai làn đạn của
những đại diện của quyền lực thống trị và "quyền lực
bị cai trị". Đối với quyền lực thống trị, những câu
chuyện của Bên Thắng Cuộc chỉ là những câu chuyện "biết
rồi khổ lắm nói mãi", hoặc "tình thế nó thế thì mình phải
làm thế", "chỉ khơi lại vết thương cũ để chia rẽ nhân
dân", còn đối với cộng đồng Việt Nam ở hải ngoại, những
câu chuyện của nhà báo Huy Đức chỉ mới "chạm sơ" trên bề
mặt những đau đớn, tủi nhục và mất mát mà họ phải gánh
chịu trong những trại cải tạo, những ngày tháng lênh đênh
trên biển và nỗi uất hận vì mất mát tình cảm, tài sản và
quê hương trong suốt những năm tháng qua - với hơn hai triệu
câu chuyện như vậy chỉ tính riêng trên đất Mỹ, vậy thì
vài chục câu chuyện không hẳn mang tính đại diện trong Bên
Thắng Cuộc làm sao có thể thỏa mãn được một lịch sử
đẫm máu mà họ mang theo? (Không loại trừ cả yếu tố "tự
ái"- lịch sử về cải tạo tư sản tư doanh, đặc biệt lịch
sử về vấn đề thuyền nhân phải do cộng đồng viết ra, đó
là "lịch sử về chúng ta", "của chúng ta", làm sao chấp nhận
được việc nó được mô tả bởi một người thuộc phía bên
kia! Chính tôi cũng đã gặp phải vấn đề tương tự như vậy
khi theo nghiên cứu về văn học Việt Nam ở hải ngoại tại
trung tâm William Joiner thuộc trường đại học Massachusett - các
cuộc biểu tình phản đối chủ yếu về tính "chính danh" của
nghiên cứu này - vấn đề văn học Việt Nam ở hải ngoại
phải do các nhà văn hoặc nhà nghiên cứu ở Hải ngoại thực
hiện). Nhưng muốn nói gì thì nói, Bên Thắng Cuộc đã thành
công trong bước "đột phá" đầu tiên - khơi mào cho những
cuộc tranh luận để chúng ta hi vọng đánh động được không
khí nghiên cứu và làm việc nghiêm túc về rất nhiều vấn
đề còn tồn đọng của lịch sử đương đại Việt Nam
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130107/nguyen-thanh-son-tan-man-ve-ben-thang-cuoc),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét