Nguyễn Sỹ Phương - Hiến pháp sao phải sửa?

Hiến pháp không phải sản phẩm tự nhiên mà do con người tạo
ra phục vụ lợi ích nó, tất phải thay hoặc sửa, một khi
lợi ích đó đòi hỏi.

Gần đây nhất, như hầu hết mọi cuộc cách mạng xã hội, Ai
Cập đã hủy bỏ Hiến pháp năm 1971 thay bằng Hiến pháp mới
có hiệu lực từ ngày 26.12.2012, sau khi lật đổ chế độ
Mubarak.

Hiến pháp là văn bản luật gốc làm nền tảng pháp lý cho
một nhà nước, quy định bộ máy của nó, cùng các chuẩn
mực, thước đo, quy tắc xử sự nhà nước phải tuân thủ,
nên một khi chế độ bị lật đổ buộc phải thay bằng Hiến
pháp mới, là tất yếu. Ở đây, Hiến pháp là hệ quả của
cách mạng xã hội.

Khác với lật đổ chế độ ở Ai Cập, khoảng thập niên
trước, các quốc gia thuộc Liên bang Xô viết và các nước Xã
hội Chủ nghĩa Đông Âu đều thay Hiến pháp, việc này được
cựu Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn An cắt nghĩa "<em>để
xác lập chính thể mới phù hợp với thông lệ quốc tế nhằm
sửa cái lỗi hệ thống của họ. Một bài học quá đắt giá
trong lịch sử nhân loại</em> (Tuần Việt Nam)".

Tương tự, năm 2008, chính phủ quân sự Miến Điện đã chủ
động trưng cầu dân ý Hiến pháp mới, có hiệu lực từ tháng
1.2011, khởi đầu cho quá trình chuyển đổi chế độ quân sự
cầm quyền dai dẳng tới nửa đời người từ năm 1962 bị
thế giới cô lập, sang dân sự, với cuộc bầu cử Quốc hội
bổ sung ngày 1.4.2012, có 17 đảng phái tham gia, chiếm 45 ghế,
trong đó có "cựu thù" chống chế độ quân phiệt, người
đoạt giải Nobel Hoà Bình, bà Aung San Suu. Ở các nước
trên,Hiến pháp đều đóng vai trò chủ động tạo ra một thể
chế mới xuất phát từ ý chí nguyện vọng của đông đảo
người dân mà lãnh đạo đất nước họ tự ý thức được,
nếu không sẽ không tránh khỏi bị lật đổ; từ Tunisia, Ai
Cập, Lybi, tới Xyri hiện nay chính nằm trong quy luật đào thải
tự nhiên nghiệt ngã đó, bất chấp sức mạnh chính quyền cũ
lớn tới đâu.

Hầu hết các nước trên, Hiến pháp mới đều được phúc
quyết, dấu hiệu không thể thiếu của một nhà nước dân
chủ, bởi đó là quyền tự thân của người dân; nhà nước
của họ, do họ sinh ra vì chính họ chứ không phải ngược
lại; không lý gì là chủ nhân, họ vừa không phải tự chịu
trách nhiệm vừa không có thực quyền quyết định cái của
họ. Trong trường hợp này vai trò ý nghĩa của nó tương
đương bầu tổng thống, quốc hội, khác bản chất với vua
chúa lên ngôi chỉ cần tuyên cáo với bá tính là đủ. Giải
thích tại sao Hiến pháp Việt Nam năm 1946 có điều khoản phúc
quyết, hay Hiến pháp Đức điều khoản 146 quy định Hiến pháp
họ không phải vĩnh viễn, mà chỉ: "<em>có hiệu lực tới
ngày có một Hiến pháp mới được nhân dân Đức tự do quyết
định</em>". Nghĩa là người dân chứ không phải nhà nước,
có quyền quyết định tất cả - dấu hiệu phân biệt với
mọi Hiến pháp khác - Hiến pháp dân chủ luôn thừa nhận
người dân ở vai trò tối thượng có toàn quyền giữ hay hủy
bỏ Hiến pháp hiện hành bất cứ lúc nào.

Hiến pháp có thể là hệ quả, có thể là mở đầu hình thành
nên một nhà nước mới, nhưng hoàn toàn không bất biến. Đến
quốc gia có Hiến pháp được coi bền vững bậc nhất thế
giới là Hoa Kỳ, trong vòng 200 năm từ 1791 tới 1992, cũng sửa
tổng cộng tới 27 lần, nghĩa là 7-8 năm sửa 1 lần. Đức
được cho là quốc gia điển hình sửa Hiến pháp, trong vòng 40
năm, từ 1951 đến 1990 sửa tới 38 lần, bình quân mỗi năm
gần 1 lần, có năm sửa tới 3 lần; tổng cộng 14 lần sửa 1
điều, 8 lần 1 điểm, 4 lần 1 câu, số lần còn lại sửa cả
đoạn. Khác với trường hợp thay Hiến pháp nhằm thiết lập
nền tảng pháp lý cho một chính thể mới, sửa Hiến pháp nói
trên nhằm thay đổi hoặc mở rộng giới hạn một hoặc một
vài chuẩn mực thước đo quy tắc xử sự "nhà nước được
phép làm". Lý do họ buộc phải sửa, xuất pháp từ nguyên
lý: mọi điều khoản Hiến pháp họ đều mang tính chế tài
trực tiếp, không cần qua bất cứ văn bản luật nào dưới nó
nếu không kèm phụ chú; buộc mọi cơ quan nhà nước kể cả
tổng thống, quốc hội, chính phủ, viện kiểm sát, toà án
phải tuân thủ, nếu không sẽ bị tài phán. Đến cựu Tổng
thống Đức Köhler cũng buộc phải từ chức cách 2 năm trước
chỉ bởi phát biểu trước quân đội Đức đồn trú ở
Afghanistan, sai Hiến pháp đúng mỗi nửa câu, "…quân đội
Đức có mặt ở nước ngoài để bảo vệ lợi ích kinh tế
Đức". Nói Hiến pháp tối thượng, không hàm nghĩa thứ bậc,
đạo luật gốc rễ nó vốn có, mà chính bởi sức mạnh thực
tế vô biên của nó như vậy, nếu không thứ bậc cao siêu mấy
cũng chỉ làm vì. Cách mấy năm trước, Bộ luật Xã hội Đức
quy định không cấp tiền con cho người nước ngoài lưu trú có
thời hạn; mãi không sao, tới khi có 2 gia đình người nước
ngoài đâm đơn kiện, lập tức bị Toà án Hiến pháp buộc
hủy bỏ. Tới năm ngoái, mức trợ cấp cho người nước ngoài
chờ xét duyệt đơn xin tỵ nạn quy định trong Bộ Luật Xã
hội thấp hơn tiêu chuẩn trợ cấp cho người Đức thất
nghiệp lâu năm, cũng bị Toà án bác bỏ, với lập luận, Hiến
pháp quy định nhân phẩm con người không thể phân biệt; trợ
cấp cho người thất nghiệp lâu năm là mức tối thiểu để
bảo đảm nhân phẩm đó, vậy không có lý do gì cấp cho
người chờ xét tỵ nạn thấp hơn.

Mới đây nhất, ngày 29.12.2012, ở Pháp, Hội đồng Bảo Hiến
đã ra phán quyết bác bỏ mức thuế 75% áp dụng cho nguời có
thu nhập cao do Tổng thống François Hollande và Chính phủ cánh
tả của ông chủ trương, với lý giải, không tôn trọng nguyên
tắc bình đẳng về đóng góp đã được hiến định.

Chính do Hiến pháp có chức năng chế tài trực tiếp đối với
nhà nước, nên để bảo vệ văn bản luật mình ban hành, Quốc
hội không còn cách nào khác phải thay hoặc sửa điều khoản
Hiến pháp đã giới hạn nó.

Tuy nhiên không phải nhà nước họ cứ muốn sửa là sửa, bởi
Hiến pháp của dân do dân phúc quyết chứ không phải của
riêng nhà nước, nên dù sửa cũng không được phép vượt ra
ngoài khuôn khổ chính bản thân Hiến pháp cho phép, nếu không
sẽ bị tuyên phán vô hiệu. Năm 1996, Bộ trưởng Nội vụ
Đức đưa vào Luật An ninh Hàng không điều khoản cho phép quân
đội bắn hạ máy bay chở khách bị bọn khủng bố cướp,
kết qủa bị Toà án Hiến pháp bác bỏ, do vi phạm Hiến pháp
về quyền được sống của con người, không thể lấy mạng
sống người này cứu mạng sống người khác. Tiếp tục theo
đuổi mục đích trên, năm 2007, Bộ trưởng Nội vụ xếp
khủng bố cướp máy bay vào tình huống thảm hoạ quốc gia,
xoay sang đòi sửa đổi điều 87a Hiến pháp vốn cấm sử dụng
quân đội ngoại trừ bảo vệ tổ quốc, nay cho phép cả khi
xảy ra thảm hoạ. Mãi tới tháng 8.2012, Toà Hiến pháp mới ta
tuyên phán đồng ý sửa Hiến pháp cho phép sử dụng quân đội
trong trường hợp thảm hoạ đe doạ quốc gia, nhưng vẫn cấm
bắn máy bay chở khách, bởi quyền được sống thuộc điều
khoản cấm sửa đổi, bất di bất dịch, ngoại trừ trên máy
bay chỉ có mỗi khủng bố. Ở Mỹ, vụ cuồng sát gần đây
nhất tại trường tiểu học Sandy Hook giết chết 27 nhân mạng
làm chấn động không chỉ nước Mỹ, nhưng Chính phủ Mỹ vẫn
không thể cấm sở hữu vũ khí, bởi tu chính Hiến pháp số II
quy định: "người dân có quyền sở hữu và mang theo vũ
khí". Điều khoản này đã qua bao đời Tổng thống vận
động hủy bỏ đều bất thành, bởi quyền sở hữu được coi
là quyền người dân, không được xâm phạm. Ở Miến Điện,
để có thể bầu bà Aung San Suu Kyi có chồng và con là người
Anh, làm Tổng thống nhiệm kỳ tới, Tổng thống đương nhiệm
Thein Sein đã tuyên bố cần phải sửa đổi điều khoản Hiến
pháp cấm người có thân nhân nước ngoài giữ chức vụ cao.
Thế giới đang phấp phỏng chờ đợi, bởi mức độ sửa
đổi Hiến pháp theo hướng dân chủ tùy thuộc mức độ dân
chủ người dân giành được vốn quyết định số phận mỗi
quốc gia.

Sửa Hiến pháp gần đây nhất dẫn tới thay đổi bản chất
nó được thế giới đặc biệt quan tâm diễn ra tại 2 nước
Venezuela và Thổ Nhĩ Kỳ. Ở Venezuela, năm 2009, bản Hiến pháp
năm 1999 được đưa ra trưng cầu dân ý sửa đổi điều 160,
162, 174, 192 và 230 nhằm bảo đảm cho đương kim Tổng thống
Hugo Rafael Chávez Frías không bị giới hạn 2 nhiệm kỳ, có thể
tại vị tới tận năm 2050 lúc 95 tuổi, và được phép nắm
quân sự nhiều hơn, kiểm soát truyền thông trong các trường
hợp khẩn cấp, xóa quy chế ngân hàng trung ương tự chủ, để
đưa đất nước tiến vững vàng lên chủ nghĩa xã hội như
ông chính thức tuyên bố. Tại Thổ Nhĩ Kỳ, Hiến pháp sửa
đổi 26 điều khoản được đưa ra trưng cầu dân ý năm 2010,
nhằm tước bỏ quyền lực của giới quân sự tưởng chừng
như bất khả xâm phạm xưa nay.

Còn sửa Hiến pháp toàn diện nhằm cải tổ, nhưng vẫn giữ
nguyên bản chất, đã được Liên Xô thực hiện vào năm 1990,
với 75 điều khoản được sửa đổi trên tổng số 174 điều,
chiếm 43%, kết quả chỉ tồn tại được tới ngày 5.9.1991. Đa
số học giả cho đó là quá trình cải cách, kiểu vượt qua
một chiếc hố bằng 2 bước nhảy.

Hiện nay, Quốc hội nước ta đã ra nghị quyết tổ chức lấy
ý kiến nhân dân, sửa đổi Hiến pháp năm 1992, với tổng số
124 điều được sửa hoặc thêm bớt lời văn, hoặc bổ sung
hoàn toàn mới, hoặc thay đổi vị trí điều, mục, đoạn,
câu; liệu có nằm trong trường hợp nào thế giới đã trải
qua? Trong thời đại toàn cầu hoá, không thể không đặt ra câu
hỏi trên, ít nhất có thể biết Việt Nam đứng đâu trên bản
đồ Hiến pháp thế giới, để có thể "sánh vai các cường
quốc năm châu".

Trong khi ở các nước việc thay, sửa Hiến pháp được đặt ra
bởi cách mạng xã hội, hoặc để tạo ra thể chế mới, hoặc
nhằm cải cách, hoặc để ban hành luật vượt ra ngoài giới
hạn điều khoản Hiến pháp hiện hành, hoặc thay đổi bản
chất Hiến pháp cũ… mục đích sửa Hiến pháp nước ta lần
này viết ở Lời nói đầu khác họ ở điểm: "<em>… ghi
nhận những thành quả to lớn mà nhân dân Việt Nam đã đạt
được, tạo nền tảng vững chắc cho sự ổn định và phát
triển đất nước</em>". Giống với họ ở điểm "<em>Xây
dựng và thi hành Hiến pháp vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh,
dân chủ, công bằng, văn minh</em>", vốn là mục đích tự
thân sâu xa của bất kỳ bản Hiến pháp nào, được thể hiện
thành văn hoặc mặc định; còn thực tế nó có khả năng đó
hay không lại thuộc vấn đế khác.

Với mục đích trên, điều 2 Nghị quyết của Quốc hội lấy
ý kiến nhân dân quy định, để "<em>Phát huy quyền làm chủ,
huy động trí tuệ, tâm huyết của nhân dân, tạo sự đồng
thuận của nhân dân, thể hiện ý chí, nguyện vọng của nhân
dân trong việc sửa đổi Hiến pháp năm 1992</em>". Tinh thần
trên, có thể tìm thấy phần nào ở Hiến pháp Nam Phi trong công
đoạn lấy ý kiến nhân dân. Hội đồng Lập hiến họ đã
thực hiện được hơn 1.000 cuộc hội thảo với 95.000 người
dân tham gia; nhận được khoảng 2 triệu thư kiến nghị / tổng
dân số 46 triệu người. Sau khi sửa lần 2, nhận được tiếp
250.000 ý kiến đóng góp. Liệu nghị quyết của Quốc hội
nước ta có thu được kết qủa như Nam Phi? Đó là điều không
chỉ các cơ quan nhà nước liên quan mà bất cứ người dân nào
tâm huyết cũng phải trăn trở, được cựu Chủ tịch Quốc
hội Nguyễn Văn An giải bày: "<em>Nếu nhân dân được tham gia
và phúc quyết sửa đổi Hiến pháp lần này thì đây là một
cơ hội to lớn do ta tạo ra để thúc đẩy mạnh mẽ và toàn
diện công cuộc đổi mới đất nước</em>". "<em>Tôi vừa hy
vọng, lại cũng vừa lo, vừa băn khoăn trăn trở, vì không
biết sửa đổi lần này có đáp ứng lòng mong đợi của nhân
dân không?</em>". "<em>Nếu nhân dân không được tham gia và
phúc quyết sửa đổi Hiến pháp lần này thì chúng ta lại bỏ
lỡ mất cơ hội vô cùng quan trọng</em>". Liệu lo âu, nỗi
niềm, tâm nguyện cuối đời của một cựu Chủ tịch Quốc
hội tên tuổi có được chính Quốc hội lắng nghe? Khi điều
124, điểm 4, câu 2, bản Dự thảo hiến định "<em>Việc trưng
cầu ý dân về Hiến pháp do Quốc hội quyết định</em>";
vậy nếu Quốc hội từ chối thì sao đây? Bởi ngày nay, phúc
quyết là dấu hiệu không thể thiếu, tức điều kiện cần,
của bất kỳ một bản Hiến pháp dân chủ nào, được khoa
học chuyên ngành luật pháp thừa nhận!

N.S.P.

(Bản gốc bài đã đăng trên Tia Sáng)

<em>Tác giả gửi trực tiếp cho BVN</em>

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130116/nguyen-sy-phuong-hien-phap-sao-phai-sua),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!