Trước nay, trước mỗi kỳ đại hội đảng CS, thiên hạ hay
bàn chuyện ông này, ông kia có tư tưởng cải cách, có khả
năng thay đổi thể chế để dân chủ hóa đất nước. Thế
rồi hết kỳ này đến kỳ khác đất nước vẫn chìm trong
độc tài - đàn áp. Giờ nghĩ lại mới thấy thời cuộc đã
làm cho những ưu tư, hy vọng về vận mệnh đất nước vỡ
tan.
<h2>Cộng đồng yếu đuối mới cần cá nhân anh hùng</h2>
Có một thời, giới trí thức trong nước đã hy vọng và hết
lời ca ngợi Võ Văn Kiệt như là một chính khách có tư tưởng
tiến bộ và gần đây nhất, một số người đặt hy vọng vào
Nguyễn Bá Thanh. Chưa nói đến thiện chí thực sự của họ,
một cá nhân và một số ít người trong vây cánh của ông ta
quả thật quá yếu để tin cậy, bởi không một cá nhân nào
trong các chế độ độc tài có khả năng thoát ra khỏi guồng
máy cai trị để tiến hành thay đổi thể chế nếu nó đi
ngược lại ý chí của tập đoàn (chưa kể đến việc tập
đoàn này đang bị khống chế bởi một đàn anh ngoại bang), dù
đó là một cựu lãnh đạo hay là một lãnh tụ đương quyền;
và càng quá phiêu lưu để giao phó vận mệnh đất nước trong
tay một vài người. Bởi con người vốn dĩ không thể tuyệt
đối tin cậy, đặc biệt khi họ có quyền lực mà ít chịu
trói buộc.
Một "cứu tinh" rồi sẽ trở thành một tên tội đồ nếu
xã hội dân sự rã rời. Cái tâm lý sai lầm cố hữu về xã
hội và chính trị khiến chúng ta luôn ngộ nhận. Người ta cứ
nghĩ mọi thứ có thể giải quyết bằng một đề án chính
trị áp đặt từ trên xuống, và mọi đề án chính trị quốc
gia có thể được giải quyết với một cá nhân.
Nói đến đây chắc nhiều độc giả liên tưởng đến
Gorbachov. Thật ra, trường hợp này không mâu thuẫn với quan
điểm của người viết. Tình thế Nga Sô lúc đó buộc đảng
CS phải đi đến chỗ sụp đổ. Ông Gorbachov chỉ là người
tuyên bố một sự kiện không thể đảo ngược. Cuộc cách
mạng Nhung, với sự nổi lên của những người hùng như
Gorbachov và Yelsin, đã xảy đến với một nước Nga kiệt quệ
sau chiến tranh Lạnh và hầu như không có xã hội dân sự sau
thời kỳ CS. Điều đó chỉ mang lại danh tiếng cho các cá nhân
này nhưng không đem đến một tương lai đáng mơ ước cho
nước Nga. Bởi khi các lực lượng dân sự yếu đuối thì một
người hùng có thể mang đất nước ra khỏi, dĩ nhiên có khả
năng đưa đất nước trở lại chế độ độc tài. Như chúng
ta có thể thấy, một ý chí đầy cảm tính đã khiến Yelsin
chọn Putin - một kẻ cực đoan, chống phương Tây - làm người
kế tục ông, đã đẩy nước Nga vào một chế độ dân chủ
giả hiệu như hôm nay. Người dân Nga chẳng có đóng góp nào
cho những cuộc chuyển mình lớn lao của nước họ. Và hậu
quả là họ tiếp tục không có tiếng nói đáng kể nào trong
các vấn đề đất nước.
Đồng ý, cá nhân vượt trội luôn có vai trò không thể chối
cãi trong phong trào xã hội vì khả năng gắn kết những sức
mạnh sẵn có và phát huy hiệu quả vận động xã hội, như
trong bài viết gần đây nhất của tôi về người lãnh đạo.
Nhưng đặt tất cả mọi hy vọng và toàn toàn dựa giẫm vào
một cá nhân không phải là tâm lý của một dân tộc trưởng
thành. Bởi một dân tộc trưởng thành cần một lãnh đạo
chứ không cần lãnh tụ.
<h2>Chính trị là tất cả?</h2>
Không thể phủ nhận chính trị là quan trọng, bởi nếu nó
không quan trọng thì nó đã không tồn tại từ khi con người
được tổ chức thành xã hội cho tới bây giờ. Nó quan trọng
đến nỗi mọi nỗ lực gạt bỏ quyền lực chính trị (nhà
nước) ra khỏi xã hội dù chỉ trên lý thuyết (chủ nghĩa Marx)
cuối cùng đã đưa đến một "siêu nhà nước" trong thực
tế. Thế nhưng, từ khi nhà nước xuất hiện, chúng ta nhận
thấy toàn khối xã hội cơ bản được chia thành hai phía:
người được/bị cai trị và người cai trị, xã hội và nhà
nước, dân sự và chính trị. Hệ thống chính trị giúp xã
hội được điều hành một cách văn minh, quy củ và giữ chức
năng trọng tài cho mọi tranh chấp xã hội. Nhưng để giữ cho
xã hội hài hòa, cân bằng, đảm bảo tự do cá nhân, tất yếu
không thể để nhà nước lấn át xã hội.
Thế nhưng, từ lịch sử bị cai trị chuyên quyền, người
Việt Nam coi chính trị là cái gì đó vượt lên trên xã hội,
tách khỏi xã hội và độc tôn. Nhưng, chính trị chỉ là một
trong nhiều mảng hoạt động trong xã hội con người và tương
tác trực tiếp với những cái còn lại. Nhà nước là một hệ
thống nên/phải bị kiểm soát bởi sức mạnh dân sự. Khi
nhận thức được rằng, ngoài quyền lực chính trị còn có
quyền lực kinh tế và quyền lực dân sự, chúng ta sẽ không
quá đề cao chính trị và coi nó là đáp án cho mọi vấn đề.
Gần đây, tôi được hỏi rằng: khi tôi lên tiếng đấu tranh,
tôi có mong cầu một vị trí chính trị trong tương lai? Dù vô
tình hay hữu ý, cách suy nghĩ này xuất phát từ tâm lý coi
quyền lực chính trị là độc tôn. Vấn đề không phải ở
chỗ người ta cho rằng: những người dấn thân và lên tiếng
nên có vị trí xứng đáng; mà vì người ta quá đề cao quyền
lực chính trị. Tất nhiên những người can đảm và có thực
tài nên được trọng dụng, nhưng tại sao không phải ở chỗ
nào khác mà là trong hệ thống chính trị? Chỉ có nắm quyền
lực chính trị mới là chỗ đứng thích đáng cho người tài
đức? Không nơi đâu khác ngoài chính trị, nơi mà một cá nhân
có thể trở nên hữu ích và tỏa sáng?
Đến đây tôi nhớ đến một nhân vật rất nổi bật trong
phong trào Otpor ở Serbia - Srdja Popovic. Sau khi chế độ Slobodan
Milosevic sụp đổ, anh ta được bầu vào Quốc hội Serbia. Nhưng
sau đó ít lâu, anh ta rời khỏi chính trường và thành lập
một tổ chức phi chính phủ ở Belgrade. Sự ra đi ấy có thể
được suy đoán với nhiều lý do nhưng không thể bỏ qua một
lý do quan trọng – đó là sự trưởng thành trong tâm lý và
nhận thức của giới trẻ Serbia: chính trị không là tất cả!
Vì coi chính trị là tối cao và là cứu cánh, người
Việt Nam vẫn chưa thể tìm thấy sức mạnh thực sự ở chính
mình và ở cộng đồng quanh mình khi giải quyết các vấn đề
quốc gia, mà luôn trông ngóng vào một chính khách "vĩ đại"
làm thay tất cả cho mình. Nhưng làm sao cá nhân nào đó lại
thực hiện tốt khát vọng của chúng ta hơn là chính chúng ta?
Thực ra, tình trạng chính trị chỉ là biểu hiện của năng
lực dân sự. Không thể có chính trị tốt nếu quần chúng
chỉ là những con người bạc nhược.
Quả thật, không phải ngoài chính trị ra, không còn "đất
dụng võ" cho những người tài năng mà vì chúng ta chưa mở
rộng tâm trí và cả tâm lý để nhìn thấy một nơi như thế.
Hình như đối với chúng ta, tất cả những gì đáng vinh danh
và mong ước đều nằm ở chính trị bởi từ trước đến nay,
chúng ta chưa hề được sống trong một không gian khác, một
không gian đối trọng với quyền lực chính trị. Chính nơi
ấy, một cá nhân không chỉ tỏa sáng mà còn tỏa sáng độc
lập, không bị không chế và cũng không cần dựa giẫm vào hào
quang chính trị.
<h2>Sức mạnh dân sự yếu kém, trí thức bị khinh miệt</h2>
Tâm lý dựa giẫm và giao phó đưa đến hai hệ lụy nghiêm
trọng. Thứ nhất, sự tuân phục và phụ thuộc vào quyền lực
chính trị khiến cho cả xã hội, đặc biệt là giới trí
thức, không nhận thức được vị trí quan trọng của mình
trong việc giải quyết các vấn nạn xã hội. Điều này tạo
điều kiện cho chế độ độc tài cai trị tùy tiện và vô
thời hạn. Thứ hai, nếu một nguyên nhân nào đó khiến chế
độ độc tài sụp đổ, thì sự yếu kém của các thế lực
dân sự sẽ khiến đất nước gặp rất nhiều trở ngại trong
việc xây dựng dân chủ, mà trường hợp xấu nhất có thể
xảy ra là, sự xuất hiện một chế độ độc tài mới.
Người dân ít học lơ là chuyện xã hội thì đã rõ; giới
trung lưu trí thức thì làm ngơ, hoặc có quan tâm nhưng im
tiếng, hoặc dựa vào quyền lực chính trị để tiến thân.
Sự dựa giẫm vào chính trị tỏ ra đặc biệt nguy hiểm, khi
địa vị và sự vinh quang của giới trí thức trong xã hội
được ban phát bởi Nhà nước thì không thể nào có suy nghĩ
và hành động độc lập hay đối kháng. Cuộc cách mạng Pháp
đẫm máu đã không mang lại tự do thực sự cho người Pháp
cũng bởi trước đó, giới trung lưu và quý tộc Pháp chỉ là
một tập đoàn người tập trung quanh vương miện vua Pháp, ca
ngợi và hưởng lợi từ đó. Hiện nay, Việt Nam không có giới
trung lưu theo đúng tinh thần: mãnh mẽ, độc lập và có năng
lực đối kháng với nhà nước.
Không ngẫu nhiên và vô lý khi cả Mao Trạch Đông và Hồ Chí
Minh và những người CS nói chung khinh miệt trí thức. Bởi vì
đối với họ, trí thức vừa có quá nhiều chữ để có thể
bị lừa gạt lâu dài, nhưng cũng quá nhu nhược để là những
đối thủ xứng tầm với họ.Tại sao trung lưu trí thức trong
các xã hội tự do là lực lượng tiên phong cho các giá trị
dân chủ tiến bộ, còn thân phận trí thức Việt Nam lại rẻ
rúng như thế?
Phải chăng khi còn mang tâm lý xem chính trị là tất cả, các
công dân chưa thể thoát khỏi thân phận thần dân? Phải chăng
khi trí thức chưa nhận thấy vai trò to lớn của mình là đảm
đương và lãnh đạo khối dân sự, kiềm chế khối chính trị;
mà chỉ bám vào chính trị để "vinh thân phì gia" thì chính
trị sẽ còn kiêu ngạo và mặc sức tung hoành? Phải chăng khi
khối hoạt động dân sự vẫn yếu đuối, và trí thức chỉ
là người đi bên lề mọi quyết định quan trọng của quốc
gia; thì trí thức - trung lưu vẫn bị coi thường và con đường
đi đến Tự do của dân tộc sẽ vô vàn khó khăn?
<h2>Thay lời kết</h2>
Đất nước đang đối mặt với những bế tắc và khủng
hoảng. Kinh tế đang kiệt quệ. Đảng CSVN đang mạnh tay đàn
áp đối kháng để giành ưu thế thời gian cho một cuộc đào
thoát lớn của họ. Vận mệnh nước nhà sẽ giao vào tay ai
nếu không đặt lên vai mọi tầng lớp dân chúng, đặc biệt
là tầng lớp trung lưu trí thức? Đây chính là cơ hội để
giới trí thức dành lại trọng trách, khẳng định vai trò và
mở rộng tầm vóc của mình. Vị trí cao quý nhất cho những
người trí thức không nhất thiết phải là trong một thế lực
chính trị mà là trong xã hội dân sự đang nhen nhóm hình thành.
Người trí thức phải nhận lấy vai trò và vinh quang của một
thế lực dân sự có khả năng kìm chế quyền lực chính trị.
Còn gì quan trọng và vinh dự hơn vai trò kiểm soát nhà nước?
Còn gì nổi bật hơn vị thế "lương đống" cho toàn khối
dân sự? Còn gì đáng mong ước hơn tư cách độc lập và không
bị ràng buộc bởi bất cứ thế lực chính trị nào để chỉ
hành động vì quyền lợi quốc gia?
Để rồi từ đó, bắt đầu một giai đoạn lịch sử hoàn
toàn mới cho Việt Nam, trí thức giờ đây không còn chịu thân
phận bề tôi mà mạnh mẽ sánh ngang với quyền lực chính
trị, để thực hiện những nhiệm vụ mà lịch sử và quốc
gia giao phó. Trút bỏ được sự ràng buộc với chính trị và
tâm lý e dè đối với quyền lực chính trị, tầng lớp trí
thức Việt Nam sẽ là Hercules, có sức mạnh nâng đỡ cả dân
tộc.
Huỳnh Thục Vy
Buôn Hồ ngày 23 tháng 1 năm 2013
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130127/huynh-thuc-vy-tan-man-ve-tri-thuc-va-thoi-cuoc),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét