<i><b>"... in a constitutional democracy, persons owe loyalty to the
constitution rather than to the government" </b></i> - <i><b><a
href="http://www.economist.com/news/finance-and-economics/21569692-james-buchanan-who-died-january-9th-illuminated-political-decision-making">James
Buchanan</a>.</b></i>
Sau vụ thảm sát ở trường tiểu học tại Sandy Hook, nước
Mỹ lại dậy lên làn sóng yêu cầu chính phủ phải thắt chặt
quyền sở hữu súng. Tổng thống Obama, biết chắc sẽ không
thể thỏa thuận được một bộ luật với quốc hội, đã
phải sử dụng hình thức executive order để triển khai một số
biện pháp hạn chế súng vào ngày 16/01/2013. Ngay lập tức một
làn sóng chống đối nổi lên khắp nước Mỹ, từ những chính
trị gia Cộng hoà như <a
href="http://www.unitedliberty.org/articles/12456-rand-paul-seeks-to-stop-obamas-executive-orders">Rand
Paul</a>, đến những <a
href="http://www.examiner.com/article/sheriffs-defend-2nd-amendment-against-obama-executive-orders-on-gun-control">cảnh
sát trưởng ở nhiều địa phương</a>, hay dân chúng ở <a
href="http://www.guardian.co.uk/world/2013/jan/20/gun-control-opponents-rallies-us">47
tiểu bang</a> tổ chức biểu tình. Tất cả những người phản
đối Obama đều trích dẫn Tu chính án số 2 của hiến pháp Mỹ
về quyền được sở hữu vũ khí. Một cựu bộ trưởng bộ
Tư pháp (Attorney General) thậm chí còn tuyên bố <a
href="http://www.businessinsider.com/reagan-ag-obama-impeachable-over-guns-2013-1">Obama
có thể sẽ bị truy tố</a> về tội ra lệnh trái hiến pháp.
Với người Mỹ, hiến pháp là bộ luật tối thượng không ai
có thể xâm phạm kể cả tổng thống.
Và không chỉ ở Mỹ, tại đa số các quốc gia hiện nay hiến
pháp là nền tảng và bản sắc của từng quốc gia. Văn bản
này có thể hiểu nôm na là khế ước của mọi thành viên trong
một đất nước về những <b>giá trị</b> (values) và <b>qui
định tổng quát</b> (rules) mà họ cùng nhau tuân thủ và bảo
vệ. Những giá trị căn bản nhất thường được nêu ra trong
hiến pháp như quyền tự do, tự quyết, quyền được sống,
được mưu cầu hạnh phúc. Quyền được bình đẳng trước
pháp luật, trong cộng đồng, trong hôn nhân, và trong các quan
hệ kinh tế xã hội khác. Những qui định của hiến pháp
thường xoay quanh các định chế (<i>institution</i>) điều tiết
các mối quan hệ của các cá nhân, cộng đồng trong một quốc
gia như nhà nước, nhà thờ, kinh tế. Trên thực tế hiến pháp
của nhiều nước chỉ tập trung vào định chế nhà nước
thường bao gồm ba nhánh: lập pháp (quốc hội), hành pháp
(chính phủ) và tư pháp (toà án). Định chế kinh tế được
đề cập rất ít nếu đó là kinh tế thị trường.
Sở dĩ những qui định cho định chế kinh tế ít được đưa
vào hiến pháp vì kinh tế thị trường có xu hướng tự điều
chỉnh về tình trạng tối ưu miễn là các thành phần kinh tế
được đối xử công bằng và quyền sở hữu tài sản được
bảo vệ. Những điều kiện này thông thường đã được nêu
ra như là các quyền hiến định của người dân, bởi vậy
không cần nhắc lại trong một phần riêng biệt về kinh tế
của bản hiến pháp. Nói cách khác, trong một xã hội dân chủ
khi các quyền con người phổ quát được đảm bảo, định
chế kinh tế thị trường dường như là hệ quả tự nhiên và
tất yếu, một bản hiến pháp dân chủ không cần qui định
thêm về định chế này. Khi quyền tự do cá nhân bị hạn
chế, ví dụ quyền sở hữu đất đai, hiến pháp buộc phải
có thêm qui định để điều phối những hạn chế như vậy.
Càng có nhiều hạn chế, định chế kinh tế càng rời xa bản
chất kinh tế thị trường.
Có bạn sẽ thắc mắc kinh tế thị trường không/chưa hoàn
hảo, vd có những vấn đề như monopoly, externalities, asymmetric
information... vậy có cần phải có những qui định trong hiến
pháp để hiệu chỉnh lại những điều không hoàn hảo này hay
không? Ở đây cần phân biệt hai vấn đề liên quan đến thị
trường không/chưa hoàn hảo: <b>hiệu quả</b> (efficiency) và
<b>công bằng</b> (equality). Nếu những tính chất không/chưa hoàn
hảo của một nền kinh tế thị trường làm các hoạt động
kinh tế kém hiệu quả thì hiến pháp không cần can thiệp vì
điều này không xâm phạm đến các quyền căn bản của công
dân. Có chăng định chế nhà nước sẽ đề ra các biện pháp
(luật, qui định dưới luật, chính sách) để hiệu chỉnh
lại các bất cập của thị trường trong giới hạn quyền lực
nhà nước mà hiến pháp cho phép. Một ví dụ dễ thấy là
định chế nhà nước ở nhiều nơi sử dụng chính sách kích
cầu, nới lỏng tiền tệ để thúc đẩy nhanh hơn quá trình
phục hồi kinh tế sau một cuộc suy thoái. Đây là một hình
thức định chế nhà nước can thiệp vào định chế kinh tế
với mục đích nâng cao hiệu quả (của resource allocation).
Tuy nhiên vấn đề sẽ phức tạp hơn nếu định chế kinh tế
vì lý do nào đó có kết cục không công bằng, nghĩa là có
thể vi phạm một trong những nguyên tắc căn bản của một
hiến pháp dân chủ. Trước hết cần hiểu công bằng là một
khái niệm tương đối và subjective, nó phụ thuộc rất nhiều
vào phạm trù đạo đức, văn hoá, tập quán của một xã hội.
Tuy nhiên một khi hiến pháp đã xác định khái niệm công bằng
ở một mức độ nào đó, nó sẽ giao cho nhà nước một số
quyền lực can thiệp vào định chế kinh tế để đảm bảo
mức công bằng hiến định. Ví dụ hầu hết các nước đều
coi công bằng cơ hội (equality of opportunity) là một quyền hiến
định cho mọi công dân. Để đảm bảo điều công bằng này
hiến pháp có thể sẽ qui định giáo dục phổ thông bắt buộc
và miễn phí cho tất cả trẻ em trong tuổi đến trường. Nhà
nước sẽ là định chế được giao trách nhiệm cung cấp dịch
vụ giáo dục này và nhà nước sẽ được quyền đánh thuế
những người có thu nhập, nghĩa là can thiệp vào định chế
kinh tế, để có nguồn lực thực hiện nhiệm vụ mà hiến
pháp trao cho. Phần lớn những bản hiến pháp dân chủ đều qui
định quyền lực can thiệp nhà nước vào kinh tế thông qua
quyền đánh thuế.
Từ những phân tích trên đây, tôi mong muốn hiến pháp VN chỉ
qui định những điều rất tổng quát cho định chế kinh tế,
thay vì rườm rà và quá chi tiết như bản dự thảo hiện tại
(vd điều 53, 60, 61). Đề xuất cá nhân của tôi với bản dự
thảo là thay toàn bộ các điều từ 53 đến 63 trong chương 3
bằng những nguyên tắc sau (tôi không phải chuyên gia luật nên
ngôn ngữ cụ thể của hiến pháp có thể sẽ khác):
<blockquote >
<i>1. Nền kinh tế Việt Nam là kinh tế thị trường, mọi cá
nhân và tổ chức tham gia các hoạt động kinh tế trên lãnh
thổ Việt Nam có quyền và nghĩa vụ như nhau, được đối xử
công bằng trước hiến pháp và pháp luật.</i>
<i>2. Tất cả các hoạt động kinh tế như sản xuất, kinh doanh,
trao đổi hàng hoá, tài sản, thuê mướn nhân công đều trên
cơ sở tự nguyện. Nghiêm cấm sử dụng lao động vị thành
niên.</i>
<i>3. Công dân được tự do thực hiện mọi hoạt động kinh
tế, ngoại trừ những hoạt động bị cấm theo luật định vì
vi phạm đến quyền hiến định của các công dân khác hoặc
ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, trật tự xã hội, huỷ hoại
môi trường. Những hoạt động kinh tế bị cấm phải được
Quốc hội thông qua với đa số lớn(*).</i>
<i>4. Quyền sở hữu tài sản hữu hình và vô hình của mọi
công dân, tổ chức là bất khả xâm phạm. Quyền kế thừa tài
sản cũng được công nhận và bảo vệ.</i>
<i>5. Công dân và các tổ chức hợp pháp của Việt Nam có
quyền sở hữu đất đai và các loại tài nguyên thiên nhiên
khác. Những người sở hữu các loại tài nguyên này có trách
nhiệm đóng các loại thuế sử dụng tài nguyên (royalty), khai
thác và sử dụng tài nguyên theo luật định. Nhà nước có
quyền trưng mua tài nguyên do tư nhân sở hữu cho những mục
đích xã hội và quốc gia theo luật định. Việc trưng mua phải
theo nguyên tắc thị trường.</i>
<i>6. Tất cả các sắc thuế phải do Quốc hội phê chuẩn thành
luật, nguyên tắc thuế phải đánh luỹ tiến (progressive) để
giảm gánh nặng cho những người có thu nhập thấp. Ngân sách
hàng năm của Chính phủ phải được Quốc hội thông qua. Chính
phủ phải báo cáo quyết toán thực hiện ngân sách hàng năm cho
Quốc hội và công khai cho toàn dân.</i>
<i>7. Ngân sách chi tiêu thường xuyên của chính phủ phải dành
ít nhất 1/3 cho các chính sách, hoạt động, chi tiêu liên quan
đến an sinh xã hội. Tỷ lệ tối thiểu này có thể được
tăng lên nếu Quốc hội thông qua với đa số lớn (*).</i>
<i>Ghi chú: (*) đa số lớn = super majority - vd 75% hay
80%.</i></blockquote>
Còn nhiều điểm trong bản dự thảo không liên quan đến kinh
tế mà tôi cũng muốn sửa đổi, tuy nhiên những điều đó
nằm ngoài phạm vi của bài viết này. Tôi hiểu ngay cả những
đề xuất thuần tuý kinh tế trên đây cũng khó có thể được
chấp nhận trong hoàn cảnh chính trị xã hội hiện tại của
VN, nhưng tôi hi vọng vào tương lai.
<i>[Bài này được viết lại từ một số ý kiến tôi đã gửi
cho TBKTSG về dự thảo sửa đổi hiến pháp].</i>
_____________________
<i><b>Ngoài lề</b>: Bạn nào giỏi chữ Hán cho tôi hỏi nghĩa
của từ "hiến" và từ "pháp" trong hiến pháp. Chữ "pháp" trong
"hiến pháp" và "pháp luật" khác hay giống chữ "pháp" trong "thư
pháp", "pháp thuật"? Có thể tìm một quyển từ điển
Hán-Việt nào để tra trong những trường hợp như thế này
không?</i>
<i><b>Phụ lục</b>: Một số links đến các bản hiến pháp tôi
tìm được trên Internet:</i>
- <a
href="http://www.aph.gov.au/About_Parliament/Senate/Powers_practice_n_procedures/Constitution.aspx">Australia</a></div>
- <a href="http://english.people.com.cn/constitution/constitution.html"
>China</a>
- <a href="http://www.assemblee-nationale.fr/english/8ab.asp">France</a>
- <a href="http://www.servat.unibe.ch/icl/gm00000_.html">Germany</a>
- <a
href="http://www.kantei.go.jp/foreign/constitution_and_government_of_japan/constitution_e.html">Japan</a>
- <a
href="http://en.wikisource.org/wiki/Constitution_of_South_Korea#CHAPTER_IX._THE_ECONOMY">Korea</a>
- <a href="http://www.commonlii.org/my/legis/const/1957/">Malaysia</a>
- <a href="http://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/angielski/kon1.htm">Poland</a>
- <a
href="http://statutes.agc.gov.sg/aol/search/display/view.w3p;page=0;query=CompId%3Afadfb638-9566-417c-ae6b-b68384ce5834;rec=0">Singapore</a>
- <a
href="http://www.riksdagen.se/en/Documents-and-laws/Laws/The-Constitution/">Sweden</a>
- <a
href="http://english.president.gov.tw/Default.aspx?tabid=1107">Taiwan</a>
- <a href="http://www.asianlii.org/th/legis/const/2007/">Thailand</a>
<a href="http://usconstitution.com/">USA</a>
- <a
href="http://www.legislationline.org/documents/section/constitutions">Các
nước châu Âu</a>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130126/giang-le-hien-phap-va-kinh-te-thi-truong),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét