Đặng Ngữ - Lối mòn tư duy

Thời kỳ báo Văn Nghệ sôi động nhất (1988), nhà văn Nguyễn
Huy Thiệp đã viết trong bộ ba tác phẩm nổi tiếng "Kiếm
sắc, Vàng lửa, Phẩm tiết" như sau:

<blockquote><em>Nhân sĩ trí thức có sự thông cảm sâu sắc với
nhân dân. Họ yêu nhân dân mình. Họ đại diện cho nhân dân ở
phần u uẩn nhất, trữ tình nhất nhưng cũng đáng thương
nhất. Nhà cầm quyền không thèm đại diện cho ai, nhà cầm
quyền chỉ chịu trách nhiệm với mình. Đấy là điều vĩ
đại nhưng cũng đê tiện khủng khiếp. Nhà cầm quyền có cách
nhìn thực tiễn với chính từng khắc tồn tại của bản thân
mình. Nhà cầm quyền biết xót thân. Nhân sĩ trí thức thì
khác, họ không biết xót thân, họ thông cảm với những đau
khổ của các số phận đơn lẻ mà không hiểu nổi nỗi đau
khổ lớn của cả dân tộc. Đặc điểm lớn nhất của xứ
sở này là nhược tiểu. Đây là một cô gái đồng trinh bị
nền văn minh Trung Hoa cưỡng hiếp. Cô gái ấy vừa thích thú,
vừa nhục nhã, vừa căm thù nó. Nhà cầm quyền hiểu điều
ấy và đấy là nỗi cay đắng lớn nhất mà họ cùng cộng
đồng phải chịu đựng. Nhân sĩ trí thức thì khác, họ không
hiểu điều ấy. Nhân sĩ trí thức chính là đứa con của cô
gái đồng trinh kia, dòng máu chứa đầy điển tích của tên
đàn ông khốn nạn đã cưỡng hiếp mẹ mình. Họ ngập trong
mối bùng nhùng của đời sống, còn nhà cầm quyền đứng cao
hẳn ngoài đời sống ấy. Người mẹ-tức nền chính trị
đương thời-giấu giếm con mình sự ê chề và chịu đựng
với tinh thần cao cả, kiềm chế. Phải ba trăm năm sau người
ta mới thấy điều này vô nghĩa. Không có một sức đẩy
mạnh, cả cộng đồng sẽ mọc rêu, mủn nát. Cộng đồng
Việt là một cộng đồng mặc cảm. Nó nhỏ bé biết bao bên
cạnh một nền văn minh Trung Hoa, một nền văn minh vừa vĩ
đại, vừa bỉ ổi lại tàn nhẫn... </em>

...</blockquote>

Ông Nguyễn Trung có vẻ là một người uyên bác. Ông Lê Hiếu
Đằng vốn là một môn đồ nồng nhiệt của chủ nghĩa Marx.
Và nhiều người được ông Lê Hiếu Đằng nhắc đến trong "<a
href="http://danluan.org/tin-tuc/20130115/thu-dau-nam-cua-le-hieu-dang-gui-nghe-si-uu-tu-kim-chi">Thư
đầu năm của Lê Hiếu Đằng gửi nghệ sĩ ưu tú Kim Chi</a>"
đều đã từng là những người nhiệt thành với tư tưởng
cộng sản.

Những bài viết của ông <a
href="http://danluan.org/tin-tuc/20130115/nguyen-trung-dang-nha-nuoc-hien-phap">Nguyễn
Trung</a> và ông Lê Hiếu Đằng, cho thấy rằng, những người
Việt Nam theo chủ nghĩa cộng sản có khuynh hướng tỏ ra "cộng
sản hơn cả Marx". Trong khi chủ nghĩa cộng sản ở Trung Hoa
đang ngày càng phai nhạt thì trong tư tưởng của ông Nguyễn
Trung, ông Lê Hiếu Đằng và những người được hai ông nhắc
đến, (có thể nhận diện qua vết tích của khuynh hướng tư
tưởng trong những bài viết), tỏ vẻ như là những người
thừa kế chính thống tư tưởng Marx về một xã hội dân chủ
công bằng và thấm nhuần đạo lý dân tộc. Điều này thể
hiện rõ nhất bằng việc ôn lại những kỷ niệm đẹp của
một thời đấu tranh gian khổ, nhiều trích dẫn đầy hình
ảnh, hay sự viện dẫn đến những con người ít nhiều có danh
tiếng đã từng góp phần trong việc tạo dựng nên xã hội hôm
nay, những mê mải về mặt hình thức thay vì sự phân tích
tình hình và tìm ra những giải pháp thực tế.

Cá nhân tôi kính trọng những người cộng sản chân chính,
những người cộng sản tiến bộ như ông Nguyễn Trung và ông
Lê Hiếu Đằng và các vị nhân sĩ trí thức khác. Họ là
những con người nhạy cảm và luôn chú ý đến tình hình chính
trị. Những con người thuộc thế hệ này được xem như những
biểu tượng chính thống. Đồng thời họ cũng là biểu tượng
cho những khó khăn không thể thực hiện nổi sự thích nghi
cần thiết. Là biểu tượng và cũng là những người đại
diện chịu trách nhiệm về những hậu qủa đã và đang xảy
ra. Nhãn quan và nhận định tình hình thực tại của họ
dường như đã bị sàng lọc, bị đóng khung trong khuôn khổ
chủ nghĩa Marx cổ điển và dường như mọi phương pháp đều
phải thích ứng với khuôn khổ ấy. Sự thiếu mềm dẻo về
hệ tư tưởng, hay nói cách khác, tính chính thống quá cứng
nhắt của họ đã ngăn cản họ thích nghi với những điều
kiện mới. Tất nhiên, những con người này về bản chất là
bảo thủ không có nghĩa là họ khước từ một cách có hệ
thống bất cứ nhu cầu cải cách nào. Những đề xuất đưa ra
chỉ được chấp nhận nếu chúng nằm trong khuôn khổ tư
tưởng của chủ nghĩa cộng sản. Cho nên, những đề xuất
của họ có khuynh hướng nhằm một cuộc cải cách mang tính
đạo lý hơn là cải cách cơ cấu và thiết chế. Ở đây,
chúng ta có thể thấy bóng dáng những đề xuất của Nguyễn
Trường Tộ, Phạm Phú Thứ, Phan Thanh Giản... gửi đến vua Tự
Đức trong lịch sử. Và những đề xuất đó sẽ chẳng bao
giờ được thực hiện, cũng giống như trong quá khứ vua Tự
Đức đã từng bỏ qua. Lưu ý: không phải vì nhà vua không có
ý định canh tân cứu quốc, mà hoàn toàn ngược lại, Tự
Đức rất ý thức về cuộc canh tân. Về chủ đề này, xin
được quay trở lại ở một bài viết khác.

...

Cùng một vấn đề đặt ra cho Việt Nam và Miến Điện: làm sao
giữ vững độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia, chống lại
nguy cơ bị lệ thuộc vào Trung Hoa, chống lại nguy cơ bị Hán
hóa; làm sao để phát triển, tận dụng được sức mạnh kỹ
thuật của phương Tây, giữ vững được các giá trị văn hóa
bản địa;

Thế mà, tầng lớp trí thức Miến Điện với biểu tượng Aung
San Suu Kyu, đã cố gắng, nhất là trên bình diện tư tưởng,
tìm cách hòa hợp yếu tố truyền thống, tận dụng khả năng
kết nối với phương Tây đã đặt một chân vững chắc trên
con đường thoát khỏi tầm ảnh hưởng của Trung Quốc. Họ
đã đề xuất nhiều cải cách với lộ trình có tính thực
tiễn cao, có tính đến khả năng thích ứng với tình hình
quốc tế nhiều thay đổi. Chúng ta hầu như không nhìn thấy
những đề xuất tương tự như thế ở Việt Nam, dù với ông
Nguyễn Trung hay một nhân sĩ trí thức tiếng tăm nào khác.
Người Việt đã không thể phát triển một luận thuyết độc
đáo nào khả dĩ có thể thoát khỏi tầm ảnh hưởng của Trung
Quốc và có thể tận dụng được những thay đổi mang tính
thời đại; nhân sĩ trí thức hiện nay không đề ra một
đường lối riêng cho dân tộc, một khẩu hiệu làm bật dậy
sự thức tỉnh chung vì công cuộc đề kháng dân tộc. Về mặt
này, nhân sĩ trí thức của chúng ta một lần nữa thể hiện
sự bảo thủ như một thuộc tính thâm căn cố đế đã ăn sâu
vào cấu trúc tư duy. Trên tất cả các phương tiện truyền
thông, ai cũng dễ dàng nhận ra những yếu kém nhưng không quan
tâm đủ đến nền móng của yếu kém. Như thế, tất cả
những đề xuất và giải pháp đều hỏng.

Chúng ta cần cởi trói về mặt tư tưởng để có thể giải
phóng năng lượng vốn đã bị trói buột bởi những ý thức
hệ cầm tù. Việc đó phải bắt đầu từ việc giới tinh hoa
tự giải phóng mình khỏi cơ chế tự sàng lọc bởi ý thức
hệ. Hơn một trăm năm qua, trong khi đề xuất của cụ Phan Chu
Trinh phủ bụi mờ thì nhân sĩ trí thức vẫn loay hoay với đủ
các kiểu đề xuất.

Không thoát khỏi lối mòn tư duy, "<em>không có một sức đẩy
mạnh, cả cộng đồng sẽ mọc rêu, mủn nát. Cộng đồng
Việt là một cộng đồng mặc cảm. Nó nhỏ bé biết bao bên
cạnh một nền văn minh Trung Hoa, một nền văn minh vừa vĩ
đại, vừa bỉ ổi lại tàn nhẫn...</em>".

Sài Gòn, 17/01/2013

<h2>Ghi chú:</h2>

- Tôi đã thay chữ "Gia Long" bằng chữ "nhà cầm quyền và chữ
"Nguyễn Du" bằng chữ "Nhân sĩ trí thức" trong truyện ngắn
của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp.

- Bài viết được ánh xạ từ tác phẩm "Nước Đại Nam đối
diện với Pháp và Trung Hoa của tác giả Yoshiharu Tsuboi.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130117/dang-ngu-loi-mon-tu-duy), một số
đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời độc
giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận
có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng
dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!