khác, bài tôi, thư anh cứ để bạn đọc chia sẻ. Nhưng sáng
nay nhận nhiều meo các bạn già hỏi sao không trả lời anh
Phạm Toàn. Mở <a
href="http://anhbasam.wordpress.com/2011/10/28/444-th%E1%BB%9Di-c%E1%BB%A7a-ly-lu%E1%BA%ADn-va-ly-thuy%E1%BA%BFt-nao/">blog
Anh Ba Sàm</a> thấy quá nhiều bạn đọc hỏi, bác Phạm Toàn
nói vậy, bác Công thấy sao. Thôi thì xin có đôi dòng!
Cám ơn anh gợi ra nhiều
điều vui vui, bổ ích. Anh không thích nói chính trị, gây niềm
tin, anh khuyên hoài nghi. Vâng, từ thượng cổ, các cụ đã
khuyên hoài nghi là tinh thần khoa học, chống lại giáo điều
kiềm hãm con người. Nhưng tôi thích cách nói của Osho, triết
gia Ấn Độ hơn, ông này sinh năm 1931, lứa tuổi anh em mình.
Ông ta nói: "Người hoài nghi và người tin tưởng đều mù
quáng, họ quay lưng lại nhau, nhưng lại cùng ngồi chung trên
một con thuyền". "Người tin tưởng thì sợ ai đó khêu gợi
sự hoài nghi của mình; Còn người hoài nghi thì luôn cảnh giác
vì sợ bị thuyết phục bởi bất kỳ sự tin tưởng nào".
Osho cho rằng, "chỉ có sự Tin cậy mới vượt qua được cả
hai trạng thái hoài nghi và tin tưởng. Tin cậy là sự tồn
tại… sinh thành ra tất cả"
Tôi đang đòi hỏi những
điều để có thể Tin cậy và để có điều kiện vượt
qua…!
Descartes nói nhiều về hoài nghi. Nhìn đoàn người đang diễu
hành trước mắt, ông hỏi đoàn người kia là thật hay chỉ vì
ta nằm mơ nhìn thấy? Làm sao phân biệt là mình đang mơ hay
đang thức đây? Có trường phái bác lại sự hoài nghi đó, cho
rằng: "Hãy trực tiếp đến gặp và hỏi chuyện những
người trong đoàn diễu hành ấy, thì sẽ xác định được là
mình đang chứng kiến sự thật rành rành chứ không phải trong
mơ!" Bắt chước trường phái này, tôi nói với bạn đồng
tuế Phạm Toàn rằng: Chuyện các ông Nguyễn Huệ Chi, Nguyên
Ngọc, Nguyễn Xuân Diện… đi biểu tình chống Trung Quốc là
hoàn toàn có thật. Càng chắc chắn là có thật, vì các ông
ấy đang kiện đài truyền hình Hà Nội. Và không cần phải
"hoài nghi khoa học" nữa, vì các ông ấy đã bị Tòa án
Đống Đa bác đơn rồi!
Thư anh viết với danh xưng
Phạm Toàn, tức là ông thày giáo, ở cuối thư anh còn chua thêm
câu "Viết khi nhớ đến các đồng nghiệp trong nhóm C.B."
Tôi mới đọc bản Ý kiến của 14 vị trí thức yêu nước
gửi Bộ chính trị, Quốc hội, Chính phủ và bạn đọc cả
nước, ở mục "3- Về giáo dục": "Ở rất nhiều nơi, sự
cứng nhắc và áp đặt của hệ thống chính trị đã ảnh
hưởng nghiêm trọng đến hoạt động giáo dục". Bạn Phạm
Toàn phê phán "sự quan tâm trên phương diện lý luận đều
thuộc chính trị" ư? Hình như đó là ý kiến của nhà văn
Châu Diên chứ không phải nhà giáo Phạm Toàn! Liệu công trình
giáo dục của nhóm Cánh Buồm có được đưa vào quốc sách
giáo dục hay không, nếu như vẫn còn bị "sự áp đặt" nào
đó?
Ông bạn đồng tuế của tôi
ơi, rồi sẽ đến một ngày gần đây thôi, bạn sẽ phải cám
ơn tôi cho mà coi!
Chủ nhật, 30-10-2011
Tống văn Công
_________________________________
<h2>Phụ lục: Thời của lý luận và lý thuyết nào?</h2>
Phạm Toàn
<center><em>(Thư riêng gửi bạn Tống Văn Công để đọc
chung)</em></center>
<center><strong>1 </strong></center>
Ông Công à,
Nói thật đấy nhé: ngày nay, trong đội ngũ những người còn
xuất hiện trong cái thần thái đáng được chú ý về sự xả
thân cho lý luận và lý thuyết, có lẽ chỉ còn một ông Tổng
bí thư Nguyễn Phú Trọng, và một ông Tống Văn Công (xem bài:
<a
href="http://www.viet-studies.info/kinhte/TongVanCong_TheNaoLaDotPha.htm">Thế
nào là đột phá về lý luận. Suy nghĩ từ ý kiến Tổng bí
thư Nguyễn Phú Trọng chỉ đạo Hội đồng lý luận trung
ương</a>" – Trần Hữu Dũng, 24-10-2011).
Mặc dù lĩnh vực đề tài mà ông Trọng cũng như ông Công quan
tâm trên phương diện lý luận đều thuộc chính trị và tuyên
truyền, song chỉ khi bỗng dưng hai ông cùng một lúc phát biểu
về một chủ đề và theo định hướng ấy, thì tôi mới có
thể góp chuyện hầu một trong hai ông (tức ông Công – nói rõ
cho khỏi hiểu nhầm). Nói như vậy cũng để phân định một
điều này: cùng chuyện "lý luận", "lý thuyết", điều
ông Công cũng như ông Trọng quan tâm, ấy là tuyên truyền. Đó
tức là công việc tìm cách thuyết phục cho mọi người có
một niềm tin, trong khi đối với tôi, nếu cũng phải làm gì
dính dáng tới "lý luận" hoặc "lý thuyết", điều tôi
quan tâm lại là làm cách gì cho con người biết hoài nghi niềm
tin của họ.
Ấy chính vì có sự khác nhau đó nên mới cần thỉnh thoảng
tuy không quen nhau mà vẫn cứ phải "gửi thư" cho nhau!
<center><strong>2</strong></center>
Đặc điểm duy nhất tự cổ chí kim của công việc tuyên
truyền có thể tìm thấy trong phương thức làm ăn của các nhà
truyền giáo. Chỗ khác nhau của các nhà và trong các thời là
ở cách thức truyền giáo. Vào cái thời đầu óc con người
còn mông muội (cả nhà truyền giáo cũng không nhỉnh hơn công
chúng là bao), thì truyền giáo theo lối sấm ký và theo cách ghi
nhận những phép lạ (khi thiếu phép lạ thì có thể tạo ra
chúng rồi lý giải những phép lạ ấy theo cách có lợi cho
công việc của mình). Thế rồi đến khi con người có cái
đầu óc bắt đầu khó trị tiến dần đến bất trị, thì
công việc truyền giáo cũng chuyển sang mang mùi vị "thị
trường" hơn – thị trường đến mức ngay cả các cô hoa
hậu đang bị lột truồng ra trên sân khấu trước cả tỷ cặp
mắt trần, thì lởn vởn trên tầng cao cũng vẫn có tí sắc
màu "đạo đức" hoặc "triết học" nào đó do ban tổ
chức rắc xuống!
Trở lại chuyện truyền giáo. Công tác truyền giáo như trên
giả định ba điều: một là trước hết phải có một giáo lý
để các nhà truyền giáo đem đi quảng bá; hai là, cái giáo lý
đem phân phát đó cũng lại phải được giả định là chứa
đựng chân lý vĩnh cửu; và ba là, cái chân lý muôn đời ấy
lại phải được giả định là được gửi gắm, không chỉ
gửi gắm, còn hiện thân trong những nhà truyền giáo.
Trong cái chuỗi diễn dịch bên trên, khâu thứ nhất thường
được phát ra như là "Lời của thánh thần" – vì thế mà
để tiện trông mặt đặt tên, kèm theo ông thánh ông thần kia,
người ta thêm cho cái đuôi tiếng Anh ism hoặc đuôi tiếng Pháp
isme, sang tiếng Việt và Hoa thành chữ chủ nghĩa. Buddha-chủ
nghĩa, Kitô-chủ nghĩa, Mahomet-chủ nghĩa … rồi có Marx-chủ
nghĩa, Lenin-chủ nghĩa, Hitler-chủ nghĩa, Mao-isme và Stalin-ism …
hai bác vừa nhắc đến cuối cùng này là thú vị hơn cả,
nhưng lát nữa mới nói. Cụ Hồ là người tuyệt vời, cụ xua
quầy quậy, cụ nhường hết những điều to tát cho các chú
cùng thời, tên của cụ chẳng thèm gắn với bất kỳ cái
đuôi nào, kể cả và nhất là cái đuôi isme.
Còn lại cái khâu thứ hai, một giáo lý-chân lý và khâu thứ
ba, những nhà truyền giáo. Chẳng cần phải học hành giỏi
giang, chỉ cần quan sát sự đời nhờ kinh nghiệm, con người
cũng dần dần thực hiện được bước chuyển từ cuộc sống
không thể thiếu thần thánh sang cuộc sống chẳng cần mấy
đến thánh thần. Sự biến chuyển nhận thức cảm tính đó
thực hiện dễ hơn cả ở những nhà văn, trong phòng thí
nghiệm của họ là đời sống cảm tính. Nhà văn Pháp Alphonse
Daudet, trong truyện Hoàng tử nhỏ sắp chết (La mort du Dauphin)
đã mô tả sự lung lay của Chân lý khi Hoàng tử con vua cha
đầy quyền lực thì cũng vẫn cứ chết như con nhà thường
dân. Trong tiểu thuyết của Thomas Mann Ngọn núi huyền ảo (La
montagne magique) chỉ qua bối cảnh nhà nghỉ dưỡng Berghof, tác
giả đã điểm lại toàn bộ nền văn minh phương Tây trong
cảnh em bé níu kéo lấy cuộc sống trần gian, nằng nặc từ
chối xưng tội lần cuối để thanh thản từ giã cõi đời này
và – thanh thản sao được kia chớ? – để bước qua một
chốn đẹp hơn như vẫn truyền tụng theo giáo lý.
Giáo lý hết thiêng – nhưng nhà truyền giáo lại chưa chết
ngay cho, bi kịch của mọi cuộc sống chi phối bởi tôn giáo là
ở đó! Các giáo sĩ thay phiên nhau tỏ ra thông minh hơn nhau một
chút, kiễng chân cao hơn đồng nghiệp một chút, để tìm cách
làm cò mồi cho một cái tưởng như là mới hơn kỳ tình cả
hai cái "cũ" và "mới" thảy đều cũ mèm. Hệt như trong
tiểu thuyết Rumani của N. Stancu được Trần Dần dịch và in
ở Hà Nội, Những người chân đất, hai anh luật sư cãi nhau
ở tòa tưởng đâu như họ có thể xé xác nhau để bảo vệ
thân chủ … thế rồi xong phiên tòa, cả hai cùng ra quán bia,
và nâng cốc cho những thời cơ vàng sẽ còn diễn ra nhiều
nhiều – chữ "thày cò" có lẽ ra đời từ đó ở xứ
Lỗ-Mã-Ni?
<center><strong>3</strong></center>
Cùng với công nghiệp hóa trên phạm vi toàn cầu, khi chủ nghĩa
duy vật và chủ nghĩa vô thần lan tràn trong thời hiện đại,
thì cũng bắt đầu thời đại phá sản của tất cả các lý
luận và lý thuyết vốn "linh thiêng" một thời.
Lời của những đấng linh thiêng kiểu như Zarathoustra ngồi
phán trên núi cao không còn lọt tai tất cả mọi con người
nữa. Niềm tin tôn giáo lung lay khắp nơi. Ngay cả ông thày tu
như Teilhard de Chardin thì cũng từng là một nhà địa chất
học, và phần hồn con người cũng được nhà bác học thày tu
đó nhìn như một "quyển" – cái được ông đặt tên là
noosphère (Trần Dần xúi tôi hiểu đó là "tuệ quyển"). Các
giá trị đơn sắc của những tín điều đã bị khoa tâm lý
học chọc vào để lý giải sự tiếp nhận tự do đa sắc của
con người đa dạng và đa diện. Việc một nhà bác học như
Pavlov ở Liên Xô cứ mỗi sáng Chủ nhật lại cố ý cho bà con
hàng phố thấy cả nhà ông đi lễ nhà thờ không biết có bao
nhiêu phần tín ngưỡng và có bao nhiêu phần chọc tức?
Nghĩ rằng, đã có một nguyên nhân kép, hoặc có hai nguyên nhân
gắn bó soắn suýt nhau, mà ta cần suy nghĩ để lý giải sự
mất thiêng trong đau đớn của các giáo lý. Để đi tới những
thành tựu khoa học, các nhà bác học không thể không có nhãn
quan duy vật – từ "nhà bác học đồ tể" Galien giải phẫu
xác các đấu sĩ đến nhà tư tưởng sinh học cao siêu Charles
Darwin đều có chung những chứng cứ vật chất của sinh giới.
Thế rồi, tất cả các nhà khoa học duy vật ấy đều đứng
trước một sự thật trần trụi không con người nào tránh
nổi: cái chết. Cái chết không trừ một con người "bất
tử" nào! Và không con người nào không bất tử ấy lại
biết rõ sau khi chết mình sẽ đi đâu. Bộ phim mới nhất vô
cùng cảm động về Charles Darwin khi bắt gặp cái chết của cô
con gái yêu trong lúc đã hết trong lòng ông cái niềm tin về
một linh hồn bất tử về nước Chúa, câu chuyện đã phần
nào cho ta thấy một gương mặt kép trong cái nguyên nhân vừa
nhắc tới.
Thực tại ấy làm thay đổi nhận thức và thay đổi dần thái
độ con người trước những lý luận, những lý thuyết vẫn
tồn tại như những chân lý muôn đời. Con người thời hiện
đại bỗng chân thành hơn nhiều, họ từ chối cãi chầy cãi
cối bảo vệ và tán phát giáo điều của những thánh thần
đã chết hoặc những thần thánh đang thoi thóp. Khiêm nhường
hơn nhiều, con người hiện đại không muốn tin là mình có
khả năng truyền đạt những giáo lý cao vòi vọi. Và thiết
thực hơn nhiều, con người hiện đại tin vào những gì chính
năng lực của mình tạo được ra – thay vì hô khẩu hiệu cho
"sức mạnh quần chúng" thực hiện hô.
Thời hiện đại được chứng kiến sự ra đời của những ý
tưởng thiết thực bao giờ cũng đi kèm với những giải pháp
được "nhà tư tưởng" – đơn giản là tác giả của ý
tưởng – tự mình đứng ra thực hiện. Thời đại mới là
thời đại của những cá nhân (hoặc nhóm – mà nhóm thì cũng
bắt đầu từ một cá nhân trước khi lan sang các cá nhân khác
cùng "thanh khí" và tài năng) thực sự định ra một hướng
đi và đồng thời cũng định ra cả cách làm để đạt mục
tiêu, với rất nhiều dè dặt tạo cơ hội cho những điều
chỉnh dọc con đường đi đến mục tiêu.
Hiểu về lý luận và lý thuyết theo cách khác đi sẽ giúp con
người nhìn thấy kết quả những "kiến nghị với cuộc
sống" do chính mình đưa ra và chính mình thực thi. Ngay cả
những ý kiến đen tối cỡ như tư tưởng làm sạch tộc
người Arien bằng cách tiêu diệt hết người Do Thái của Hitler
thì cũng cho kết quả trong vòng một phần tư thế kỷ – mà
không hề viện dẫn tới bất kể "thời kỳ quá độ" co
giãn nào. Hoặc sáng kiến thiết lập nền khoa học vô sản
bằng cách đưa "điển hình tiên tiến" Mitchourin-Lysenko thành
lý thuyết cách mạng: giải pháp của Stalin (cũng như phong cách
Mao Trách Đông sau này) dẫn tới sự đàn áp và giết chết
hàng chục triệu người. Nhưng cả "bác Mao" lẫn "ông
Stalin" đều được thấy kết quả nhãn tiền. Đáng thương
chính lại là đồng chí Lysenko: trong cuốn sách kể lại chuyện
này, đồng chí ấy được mô tả như một con người quằm
quặm quàu quạu, cau có khó khăn, chắc là vì trong chăn nên
biết tỏng trong chăn có gì, biết đó mà không cưỡng lại
được!
Hiểu về lý luận và lý thuyết theo cách khác đi sẽ giúp cho
các nhà "sáng tạo" có khả năng hiện thực kiểm chứng
kết quả của tư tưởng của chính mình. Vĩ đại như Einstein
cũng được các đồng nghiệp đo giúp độ lệch của tia mặt
trời, để thấy rằng mình không sai. Khổng lồ như Charles
Darwin thì cũng có các bạn đồng nghiệp hậu sinh moi ra cái cơ
chế thông tin di truyền xoắn xuýt xanh đỏ tím vàng, đẹp ơi
là đẹp, mỏng manh ơi là mỏng manh, mà sao mạnh thế, mạnh
gớm ghê, mạnh cho đến khi loài người công bố bản đồ gen
thì mới càng thấy loài người không cần những thần thánh
với những chân lý muôn năm – chỉ vài ba chục năm thôi,
nhưng nếu thực thi được tư tưởng tốt đẹp của một
người, thế đã là quá đủ!
Hiểu về lý luận và lý thuyết theo cách khác đi sẽ giúp cho
loài người bớt sản sinh ra những anh nói khoác (hoặc nói
những điều vô bổ). Và bớt cả những anh còn tiếp tục
đối thoại với những anh nói những điều chính mình cũng cóc
hiểu là gi gỉ gì gi nhưng cái gì cũng cứ nói lấy được!
Chào anh Công, chúc anh vui khỏe.
Chú thích cùng lúc chấm hết bài viết này: mình vừa đọc
được tin sau "Chủ tịch Mustafa Abdul Jalil nói trong ngày chiến
thắng Gadhafi "Tôi kêu gọi mọi người hãy tha thứ, khoan
dung và hòa giải. Hãy bỏ qua thù hận và ghen ghét trong
linh hồn của mỗi chúng ta. Đây là việc cần thiết cho
sự thành công của cách mạng và của tương lai Libya". Đó
là một tư tưởng. Tư tưởng đó còn cần giải pháp khả thi.
Để cho phù hợp với tiêu chuẩn của lý luận và lý thuyết
vào thời hiện đại. Chúc các đồng chí hậu kỳ Ngu Tối
Kaddafi thoát được giai đoạn quá độ để sớm qua cõi Sáng.
Hà Nội, đêm 27-10-2011
Viết khi nhớ đến các đồng nghiệp trong nhóm C.B.
Nguồn: <a
href="http://anhbasam.wordpress.com/2011/10/28/444-th%E1%BB%9Di-c%E1%BB%A7a-ly-lu%E1%BA%ADn-va-ly-thuy%E1%BA%BFt-nao/">Blog
Anh Ba Sàm</a>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/10444), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét