cao và đạt nhiều thành tựu phát triển trong thời gian qua.
Nhưng hai vị Tổng thống đều đã phải ra đi. Bài học từ
thế giới Ả-rập là một nền kinh tế tốt chưa hẳn đã đi
kèm với một nền chính trị tốt, và nền chính trị và kinh
tế của một quốc gia có thể tiến hóa theo hai xu hướng
ngược nhau.</strong>
<em>LTS: Từ những biến động gần đây ở Tunisia và Ai Cập,
dẫn tới việc hai vị Tổng thống phải dứt áo ra đi sau hàng
chục năm cầm quyền, học giả Dani Rodrik đã có bài phân tích
sâu về mối liên hệ giữa phát triển kinh tế và ổn định
chính trị. Đây là một cách đặt vấn đề tương đối thú
vị theo chủ quan của tác giả, và cần được tranh luận một
cách thẳng thắn, khoa học.
Dani Rodrik là Giáo sư Kinh tế chính trị học tại Trường Quản
lý Nhà nước John F. Kennedy thuộc Đại học Harvad, và là tác
giả của cuốn sách: Một kinh tế học, nhiều phương thức:
Toàn cầu hóa, Các thể chế và Tăng trưởng kinh tế. (One
Economics, Many Recipes: Globalization, Institutions, and Economic
Growth)</em>
<h2>Chính trị và kinh tế có thể tiến hóa trái ngược</h2>
Có thể phát hiện đáng chú ý nhất trong Báo cáo phát triển
con người - báo cáo thường niên lần thứ 20 của Liên Hợp
Quốc mới công bố gần đây, là thành tựu xuất sắc của các
quốc gia Hồi giáo tại Trung Đông và Bắc Phi trong lĩnh vực
này.
Về Chỉ số phát triển con người (HDI), Tunisia xếp hạng thứ
6 trên tổng số 135 quốc gia, một thành tựu vượt bậc của
quốc gia này sau hơn 4 thập niên phát triển, cao hơn cả
Malaysia, Hồng Kông, Mexico và Ấn Độ. Ai Cập đứng ở vị trí
thứ 14, thấp hơn một chút.
Chỉ số HDI đo lường sự phát triển mà trong đó các thành
tựu y tế và giáo dục được đánh giá quan trọng ngang bằng
với tăng trưởng kinh tế. Ai Cập, và đặc biệt là Tunisia có
thể không xuất sắc lắm trên bình diện tăng trưởng kinh tế,
nhưng hai quốc gia này đã thực sự thành công trên các chỉ
số phát triển khác.
Với tuổi thọ trung bình là 74, người dân Tunisia có tuổi thọ
cao hơn cả Hungary và Estonia, là hai nước có thu nhập bình quân
đầu người cao gấp đôi Tunisia. Khoảng 69% trẻ em tại Ai Cập
được đến trường, một tỷ lệ cao hơn rất nhiều so với
Malaysia - một quốc gia giàu có hơn Ai Cập. Rõ ràng, Tunisia và
Ai Cập đã thành công trong việc cung cấp các dịch vụ xã
hội, và phân phối lợi ích của tăng trưởng kinh tế một
cách rộng rãi.
Tuy nhiên, trên thực tế những thành tựu phát triển của hai
quốc gia này cũng không cứu vãn nổi hai chính phủ đương
nhiệm của chúng. Trong những ngày này, người dân tại Tunisia
và Ai Cập đang nổi giận với các chính phủ của họ, và yêu
cầu thay thế một chính phủ mới.
Nếu Tổng thống Zine El Abidine Ben Ali của Tunisia hay Tổng thống
Hosni Mubarak của Ai Cập hi vọng rằng họ sẽ dành được sự
ủng hộ chính trị bởi những thành tựu phát triển, thì hẳn
bây giờ họ đang thất vọng sâu sắc.
<center><img
src="http://vef.vn/assets/Uploads/Reuterstunisia48021jan11se.jpg" alt="Cách
mạng hòa nhài ở Tunisia đã lật đổ Tổng thống Zine El Abidine
Ben Ali. Ảnh: Reusters" /></center><center><em>Cách mạng hòa nhài ở
Tunisia đã lật đổ Tổng thống Zine El Abidine Ben Ali. Ảnh:
Reusters</em></center>
Một bài học mà thế giới Ả-rập đã cung cấp cho chúng ta,
đó là một nền kinh tế tốt chưa hẳn đã đi kèm với một
nền chính trị tốt, và trong cùng một thời điểm, nền chính
trị và nền kinh tế của một quốc gia có thể tiến hóa theo
hai xu hướng ngược nhau. Mặc dù đúng là các phần lớn các
quốc gia giàu có trên thế giới đều đã thiết lập được
nền dân chủ, nhưng nền chính trị dân chủ không hẳn đã là
điều kiện cần và đủ cho phát triển kinh tế trong dài hạn
(khoảng vài thập niên).
Mặc dù đạt được nhiều thành tựu trong phát triển kinh tế,
nhưng Tunisia, Ai Cập và nhiều quốc gia Trung Đông khác vẫn
đang phải chung sống với nền chính trị tập quyền, được
cai trị bởi một nhóm "cánh hẩu", đi kèm với sự lan tràn
của tham nhũng, chủ nghĩa thân hữu, và gia đình trị. Thứ
bậc xếp hạng về tự do chính trị và tham nhũng của các
quốc gia này tương phản sâu sắc với thứ bậc về các chỉ
số phát triển.
Freedom House (một tổ chức phi chính phủ của Mỹ thành lập
từ năm 1941 nhằm thúc đẩy nền dân chủ, tự do chính trị và
nhân quyền trên thế giới) đã cho biết, kể từ khi diễn ra
cuộc "cách mạng Jasmine" tại Tunisia gần 3 tháng qua, "các nhà
cầm quyền vẫn tiếp tục đàn áp, bắt giữ và bỏ tù các
nhà báo, blogger, các nhà hoạt động nhân quyền và các nhà
chính trị đối lập". Còn Chính phủ Ai Cập xếp hạng thứ 111
trên 180 quốc gia về chỉ số tham nhũng, theo điều tra năm 2009
của Tổ chức Minh bạch Quốc tế (Transperancy International).
Và tất nhiên, điều ngược lại cũng đúng: Ấn Độ đã
thiết lập nền dân chủ kể từ thời điểm giành độc lập
vào năm 1947, nhưng quốc gia này vẫn không thoát khỏi quá trình
tăng trưởng thấp trong suốt hơn 30 năm, cho đến tận những
năm đầu tiên của thập kỷ 1980.
<h2>Thể chế chính trị phải hoàn thiện cùng kinh tế</h2>
Một bài học thứ hai là: tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh
chóng sẽ không tạo điều kiện cho sự ổn định chính trị,
trừ khi các thể chế chính trị chủ động tự hoàn thiện
dần và cùng trưởng thành với nền kinh tế. Trên thực tế,
tự thân tăng trưởng kinh tế sẽ tích lũy các điều kiện kinh
tế và xã hội để tạo ra bất ổn định chính trị vào thời
điểm chín muồi.
Nhà khoa học chính trị lỗi lạc người Mỹ, Samuel P. Huntington
(1927-2008), đã chỉ ra cách đây hơn 40 năm rằng, "các biến
đổi xã hội và kinh tế - đô thị hóa, sự phát triển của
dân trí và giáo dục, và sự phát triển của truyền thông
đại chúng - tất cả sẽ làm gia tăng nhận thức chính trị,
nhân rộng các nguyện vọng chính trị, và mở rộng sự tham gia
chính trị". Ngày nay, bên cạnh những yếu tố như Huntington
chỉ ra, thì các mạng xã hội như Twitter và Facebook đã trở
thành các yếu tố mới để thúc đẩy sự tham gia chính trị,
đặc biệt là khi nền kinh tế tăng trưởng nhanh chóng.
<center><img src="http://vef.vn/assets/Uploads/BieutinhAiCap.jpg"
alt="Người biểu tình Ai Cập vui mừng khi Tổng thống tuyên bố
từ chức. Ảnh: AP" /></center>
Những lực lượng này sẽ trở nên mạnh mẽ nhất khi khoảng
cách giữa sự tham gia xã hội và chất lượng của các thể
chế chính trị ngày càng trở nên cách biệt. Có hai mô thức
ứng phó của các thể chế chính trị đối với các nguyện
vọng chính trị của nhân dân. Mô thức thứ nhất: khi các thể
chế chính trị của một quốc gia đã trưởng thành, thì các
thể chế này sẽ đáp ứng các nguyện vọng chính trị của
nhân dân thông qua sự điều tiết, hành động và phát ngôn. Mô
thức thứ hai: khi các thể chế này vẫn còn chưa phát triển,
chúng sẽ tìm cách dập tắt các nguyện vọng và hi vọng chính
trị của nhân dân, với hi vọng rằng các nguyện vọng và hi
vọng này sẽ tự biến mất, hoặc sẽ được bù đắp bởi
các thành tựu trong phát triển kinh tế.
Những sự kiện đang diễn ra tại Trung Đông đã chứng minh rõ
ràng tính mỏng manh của mô thức thứ hai. Những người biểu
tình tại thủ đô Tunis của Tunisia và thủ đô Cai-rô của Ai
Cập không phản ứng với sự thiếu cơ hội kinh tế hay các
dịch vụ xã hội nghèo nàn.
Có thể ở đâu đó, vẫn có những thể chế chính trị có
khả năng xử lý được các tình huống kiểu này. Người ta có
thể nghĩ đến các hệ thống chính trị mang tính phản ứng,
vốn không hoạt động dựa trên các cuộc bầu cử tự do và
sự cạnh tranh giữa các đảng chính trị. Có thể chỉ ra
trường hợp một số quốc gia như Oman hay Singapore, là những
nền chính trị chuyên chế vẫn duy trì được quyền lực một
cách hài hòa cùng với tốc độ tăng trưởng kinh tế cao.
Điều này giúp ta liên tưởng đến Trung Quốc. Tất nhiên là
Trung Quốc không phải là Tunisia hay Ai Cập. Chính phủ Trung
Quốc đã tiến hành thử nghiệm về "dân chủ cơ sở", và đang
cố gắng tiêu diệt nạn tham nhũng. Tuy vậy, các cuộc phản
ứng vẫn đang gia tăng tại lục địa này trong suốt thập niên
vừa qua.
Giới lãnh đạo Trung Quốc đang hi vọng rằng sự tăng trưởng
nhanh chóng trong mức sống và các cơ hội kinh tế rộng mở
của người lao động sẽ làm giảm căng thẳng xã hội và
chính trị. Đó là lý do tại sao họ đặt mục tiêu đạt tỷ
lệ tăng trưởng kinh tế hàng năm lên tới 8% hoặc cao hơn -
một con số ngoạn mục mà họ tin rằng qua đó sẽ giúp kiềm
chế căng thẳng xã hội.
<div class="rightalign"><strong>http://vef.vn
</strong></div>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/7792), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét