nóng bỏng ở nước ta. Tuy nhiên các cuộc bàn thảo về cải
cách giáo dục vẫn cứ loay hoay quanh mấy câu chuyện về chống
tiêu cực học đường, dạy thêm học thêm, căn bệnh nan y về
chủ nghĩa thành tích, giảm tải chương trình, v.v. nhưng càng
kêu gọi giảm tải thì càng chất tải, mà nạn nhân đáng tội
nghiệp nhất là con em của chúng ta.
Tác giả Vũ Cao Đàm không phải là nhà nghiên cứu giáo dục
học, nhưng với 50 năm trong nghề dạy học, ông được chứng
kiến những thực tế tích cực và tiêu cực trong hệ thống
đào tạo và có nhiều cơ hội là nhân chứng trước những
thành bại của các công cuộc cải cách giáo dục.
Bài viết sau đây là kết quả trao đổi của tác giả với
những người trong cuộc, hơn nữa là những cảm nhận của tác
giả qua các cuộc trao đổi đó.
Hy vọng, những sự kiện nêu trong bài viết có thể đóng góp
để các nhà nghiên cứu và các đồng nghiệp tham khảo.
Bauxite Việt Nam</div>
Chúng ta đọc được rất nhiều bài báo cho rằng hệ thống
giáo dục ở nước ta đã và đang đào tạo ra những sản phẩm
"Thừa Thầy, Thiếu Thợ". Có đúng như vậy không?
<div class="boxleft220"><img
src="http://danluan.org/files/u1/image%5B3%5D.png" width="210" height="240"
alt="image[3].png" /></div>Một lần tôi cùng đi tham dự một hội
thảo ở Châu Âu với một vị Hiệu trưởng đại học. Sau khi
công việc ở hội thảo đã xong, chúng tôi đến làm việc với
một vài trường đại học theo hẹn sẵn từ trong nước. Khi
ngồi ăn trưa trong nhà ăn của nhà trường, chúng tôi ngẫu
nhiên được gặp vài sinh viên Việt Nam từ Hà Nội qua, tiếp
tục theo học ở trường này.
Trong câu chuyện rất thân mật với các bạn sinh viên, tôi
hỏi: "<em>Các bạn đến học ở trường này thấy điều gì
khác nổi bật so với các trường đã học ở trong
nước?</em>" Chúng tôi được nghe một câu trả lời đầy ấn
tượng: "<em>Thưa hai thầy, ở đây dạy chúng em làm NGƯỜI,
còn ở nhà dạy chúng em làm những con RÔBỐT</em>".
Chúng tôi quay sang hỏi một nữ sinh viên, cũng đã học xong năm
thứ nhất ở một trường đại học trong nước, xin được
học bổng sang tiếp tục theo học ở Châu Âu. Tôi hỏi:
"<em>Bạn đã học qua năm thứ nhất ở trong nước, nay qua
đây bạn cảm nhận thế nào về kết quả học tập trong suốt
năm đầu ở trong nước?</em>". Câu trả lời bộc bệch:
"<em>Thưa hai thầy, cái năm học ở trong nước em chẳng học
được cái gì ạ!</em>" Tôi hỏi: "<em>Nghĩa là nó vô tích
sự phải không?</em>". Câu trả lời: "<em>Em không dám nói
như vậy, nhưng đúng là như vậy đấy ạ!</em>" Tôi hỏi
tiếp: "<em>Bạn nghĩ thế nào về các môn đã học trong năm
thứ nhất, chẳng hạn, triết học, ngoại ngữ,... không dùng
được gì sao?</em>" Câu trả lời: "<em>Đúng thế ạ. Triết
học thì không dùng làm gì, còn Ngoại ngữ thì học lại từ
a.b.c như hồi học trung học</em>". Tôi hỏi tiếp: "<em>Các
thầy Triết học dạy sinh viên tư duy cho đúng quy luật chứ sao
lại vô tích sự?</em>". Trả lời: "<em>Nhưng thưa thầy tư
duy theo kiểu vòng vèo nguỵ biện ạ</em>". Khi tôi yêu cầu
nêu ví dụ thì sinh viên nói không cần suy nghĩ: "<em>Khi thắng
lợi thì nói ta vĩ đại, khi thất bại thì nói là khó khăn
nhất thời, khi hỏi vì sao nhất thời thì nói là thời kỳ quá
độ, khi nỏi vì sao quá độ dài thế, thì nói ta đang trong giai
đoạn đầu của thời kỳ quá độ, vân vân và vân vân, nghĩa
là mọi cái sai đều có thể nguỵ biện thành đúng</em>".
Tôi ngẫm nghĩ mãi về câu trả lời của sinh viên. Tôi nhớ
lại một buổi tôi giảng cho một lớp học theo tín chỉ về
kỹ năng nghiên cứu khoa học ở một trường đại học lớn
ở Hà Nội, trong lớp có sinh viên một số ngành khác nhau, khi
ra bài tập về trình bày một đề cương nghiên cứu, tôi thu
được một tập bài làm. Tôi đọc qua một lượt rồi hỏi
sinh viên: "<em>Hình như các bạn là sinh viên ngành Lịch sử
Đảng?</em>". Tôi nhận được một loạt ý kiến phản đối:
"<em>Thưa thầy em học ngành Triết</em>", "<em>Thưa thầy em
học ngành Lịch sử nói chung chứ chưa phân thành chuyên ngành
Lịch sử Đảng</em>", "<em>Thưa thầy em học ngành sinh
học</em>", v.v. Một sinh viên hỏi tôi: "<em>Thưa thầy vì sao
thầy hỏi như vậy?</em>" Tôi cười trả lời: "<em>Vì đọc
bài của các bạn, tôi nhận ra có đến nửa lớp là nghiên
cứu để chứng minh Đảng ta tốt, Đảng ta tài, Đảng ta sáng
suốt, Đảng ta vĩ đại..., quá ít bài tập về nghiên cứu theo
chuyên ngành của các bạn... Vì vậy mà tôi cứ
tưởng...</em>"
Trở lại câu chuyện chúng tôi gặp sinh viên Việt Nam trong nhà
ăn ở một trường đại học nước ngoài. Tôi quay sang hỏi
sinh viên đầu tiên: "<em>Bạn vừa nói là Việt Nam đào tạo
các bạn thành những con Rôbốt? Nếu là con Rôbốt thì học
xong phải làm thành thạo một việc nào đó chứ?</em>" Câu
trả lời: "<em>Thưa thầy, nhưng là con RÔBỐT VỤNG VỀ, làm
gì hỏng nấy ạ</em>". Tôi hỏi vui: "<em>Cậu thử cho vài ví
dụ</em>", thì được nghe một đánh giá mà tôi rất tâm
đắc: "<em>Dạy Toán, thì thực chất là dạy cho thành thợ
làm toán, nhưng là thợ biết làm theo các bài toán mẫu; dạy
sử thì dạy để trở thành bộ sưu tập sử liệu..., nhưng là
một bộ sưu tập sử liệu méo mó; dạy âm nhạc thì dạy để
có cái kỹ thuật của anh thợ làm nhạc chứ không dạy thẩm
mỹ âm nhạc; dạy vẽ thì để thành họa sĩ "Bờ Hồ",
chứ không dạy thưởng thức nền hội họa vĩ đại của nhân
loại... Mỗi thứ đểu dạy theo kiểu để làm thợ, nhưng học
xong thì chẳng thành cái thứ thợ gì</em>".
Tôi đã kể lại chuyện đó với một vài bạn đồng nghiệp,
thì dư luận đến tai nhiều thầy. Có thầy gặp tôi cự nự:
"<em>Thầy ăn nói bậy bạ quá thể... Thế nào là bộ sưu
tập sử liệu méo mó?</em>". Tôi sững người một chút vì
bị tấn công đột ngột. Sau cũng nghĩ ra được "sáng
kiến" trả lời: "<em>Này nhé, trong sách giáo khoa lịch sử
thì viết về lịch sử dân tộc chẳng khác gì lịch sử cách
mạng và lịch sử Đảng, chưa nói đến việc trí thức được
xếp vào một giai cấp tiểu tư sản theo quan điểm của Mao
Trạch Đông... Tôi viết bài về việc đó gửi đăng thì không
ai đăng, gửi Bauxite Việt Nam đăng thì cũng chẳng ai phản ứng
gì, người ủng hộ cũng không, mà người phản đối cũng
không</em>".
Điều thú vị, khi trao đổi với sinh viên chúng tôi đã không
nhận được những câu trả lời dài dòng như của các nhà
nghiên cứu giáo dục học, mà là câu trả lời rất thực tế
của người đã và đang được thụ hưởng trực tiếp cả hai
nền giáo dục.
Tôi đã đọc khá nhiều bài viết trên các phương tiện truyền
thông. Các tác giả mà tôi đã đọc hầu hết đều cho rằng
ở nước ta đào tạo "Thừa Thầy, Thiếu Thợ". Tôi đã suy
nghĩ nhiều trên những đánh giá đó, và đi đến kết luận
rằng, trong cái sản phẩm của chúng ta, THỢ thì thiếu quá
rồi, nhưng đâu có THỪA thầy! Chúng ta chỉ thừa những thầy
yếu kém về trình độ chuyên môn, nhưng giỏi về vòng vo nguỵ
biện, chứ kỳ thực chúng ta quá thiếu những người thầy theo
đúng nghĩa của nó. Tôi đồng ý với các bạn sinh viên, hệ
thống giáo dục của chúng ta mang bản sắc đào tạo THỢ,
nhưng THỢ theo kiểu những con Rôbốt vụng về. Thiếu hẳn
chương trình đào tạo những kíp THỢ thành thạo kỹ năng
nghề nghiệp.
Một lần tôi đến Anh Quốc gặp một cháu sang học trung học
phổ thông sau khi cháu đã thành công trong một kỳ thi để
nhận học bổng Anh Quốc. Tôi hỏi cháu: "<em>Con học lớp
mấy?</em>". Trả lời "<em>Lớp 11</em>". Tôi hỏi: "<em>Con
đang học những môn gì?</em>". Trả lời: "<em>Bốn môn do con
tự chọn: Toán, Kinh doanh, Account và ICT</em>". Tôi hỏi:
"<em>Ngoài 4 môn đó con còn phải học những môn gì
nữa?</em>". Trả lời: "<em>Dạ không!</em>". Tôi lại hỏi:
"<em>Với môn học gọi là ICT thì con học những gì?</em>".
Trả lời: "<em>Information Communication Technology</em>", xin tạm
dịch là "<em>Công nghệ truyền thông thông tin</em>". Tôi
hỏi, vì sao con chọn môn học Account?". Trả lời: "<em>Vì con
tiếp xúc quá nhiều với Account: Account trên mạng; Account ở
ngân hàng... Với lại, trên mạng, trong túi của con có đủ
thứ Account!</em>"
A, thì ra ở bậc trung học người ta đã cho học sinh lựa chọn
môn học. Và học sinh được học những thứ sát gần với
cuộc sống. Và chỉ có 4 môn học thôi!
Tôi đến một trường trung học ở Đức, gặp một cháu gái
Việt Nam đang học lớp 12 (Ở Đức chương trình trung học kéo
dài đến lớp 13). Tôi hỏi: "<em>Năm nay con học mấy
môn</em>"; Trả lời: "<em>Dạ 5 môn tự chọn</em>". Tôi
hỏi: "<em>Con chọn những môn gì?</em>". Trả lời: "<em>Các
môn khoa học xã hội</em>". Tôi hỏi: "<em>Vì sao?</em>". Trả
lời: "<em>Con thích. Vì khoa học xã hội rất hay</em>". Tôi
hơi sững sờ. Ở Việt Nam phần lớn học sinh rất ghét và
rất sợ khoa học xã hội. Tôi hỏi tiếp: "<em>Con thử kể
vài môn khoa học xã hội mà con thích?</em>". Trả lời:
"<em>Dạ, triết học, xã hội học</em>". Tôi thấy kỳ lạ:
Học sinh trung học được học triết học và xã hội học (!).
Tôi kiểm tra: "<em>Con thích nhất những học giả nào trong
triết học?</em>". Trả lời: "<em>Dạ, con thích 3 người
thôi: Engels, Popper và Kuhn</em>". Cháu nói tiếp: "<em>Biện
chứng tự nhiên của Engels; triết học về khoa học của Popper
và Kuhn</em>". Tôi hỏi tiếp: "<em>Kuhn có gì đặc
sắc?</em>". "<em>Tư tưởng về paradigm của lý thuyết khoa
học"</em>. Tôi càng sững sờ, vì một lần tôi được ngồi
hội đồng chấm luận án Tiến sĩ về triết học của khoa
học, tác giả không hề biết đến những điều viết về
triết học khoa học của 3 học giả mà học sinh trung học ở
Đức cũng có thể nói được vanh vách; vị Tiến sĩ tương lai
nọ càng không hiểu được paradigm của lý thuyết khoa học là
gì. Bản luận án ấy hiện vẫn còn nằm ở các thư viện ở
Việt Nam. Tôi có thể chỉ để bạn nào quan tâm thì mượn
để xác nhận những điều tôi vừa viết.
Tôi tiếp tục hỏi cháu học sinh lớp 12 ở Đức, là cháu có
được học những môn như hội họa và âm nhạc ở bậc trung
học không. Cháu cho biết là có. Tôi hỏi về nội dung được
học, chẳng hạn, trong môn hội họa, thì cháu cho biết cũng
thực hành về kỹ thuật hội họa, nhưng được học và đi xem
rất nhiều về các trường phái hội họa, thế nào là tranh
tượng trong thời Phục hưng, thế nào là trường phái Ấn
tượng, trường phái Lập thể, v.v.
Câu chuyện với cháu học sinh lớp 12 ở Đức chưa hết. Tôi
hỏi cháu: "<em>Học xong con có phải thi kết thúc môn học
không?</em>" Trả lời: "<em>Dạ không, chỉ làm một thesis
(bản tiểu luận) thôi ạ</em>". Tôi hỏi: "<em>Con có thể
giới thiệu một thesis của con?</em>". Trả lời: "<em>Được
chứ ạ, vì dụ một thesis về xã hội học</em>". Tôi hỏi:
"<em>Con viết về cái gì?</em>". Trả lời: "<em>Vị thế xã
hội của giới nữ trong xã hội thông tin</em>".
Trời ơi, nghe đến đây thì tôi quá đỗi ngạc nhiên. Tại sao
nền giáo dục Đức có thể đào tạo một học sinh chưa kết
thúc bậc trung học đã có thể có được những kiến thức
như thế.
Bẵng đi một vài năm, lần kế đó sang làm việc ở Đức tôi
lại nhắn tìm cháu gái hôm trước, được biết cháu đang học
đại học, ngành quản trị doanh nghiệp năm thứ nhất. Tôi
lại hỏi: "Năm nay vào năm thứ nhất con được học những
môn gì?". Trả lời: "<em>Dạ, Marketing, Quản trị Chiến
lược, Tổ chức sự kiện...</em>". Tôi ngắt lời: "<em>Đều
là những môn học về chuyên môn sao? Con không học Triết học
à?</em>" Trả lời: "<em>Dạ không. Những môn đó được xem
đã học ở bậc trung học</em>".
Sau những cuộc gặp gỡ đó, tôi ngẫm ra nền giáo dục của
thế giới này đang thực sự chuyển đổi từ một nền giáo
dục đào tạo THỢ VỤNG sang một nền giáo dục đào tạo ra
những CON NGƯỜI.
V. C. Đ.
HC Mạng Bauxite Việt Nam biên tập
Tác giả gửi trực tiếp cho BVN
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/6537), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét